|
ابزاری که امروز به نام تحریم از سوی کشورهای قدرتمند بر جامعه بین الملل تحمیل می‌شود از سبقه بالایی برخوردار نیست اما توانسته تاثیر بسزایی بر روابط کشورها در جهان بگذارد. صد سال پیش بود که واژه تحریم از طرف ویلسون، رئیس جمهوری آمریکا به ادبیات سیاسی وارد شد. او معتقد بود: «از این راهکار اقتصادی، صلح آمیز، بی صدا و مرگبار استفاده کنید و دیگر نیازی به استفاده از نیروی نظامی نخواهید داشت. این یک راهکار وحشتناک است و هیچ خسارتی به غیر از کشور تحریم شده وارد نمی شود. اما فشاری بر ملت وارد می آورد که به عقیده من برای هیچ کشور مدرنی قابل تحمل نیست.» این دکترین باعث شد پس از جنگ جهانی دوم، ایالات متحده شروع به تعامل بیشتر با جهان کند و سرمایه گذاری بیشتری بر موقعیت خود بعنوان یک ابرقدرت جهانی انجام دهد تا بتواند به جای درگیریهای نظامی، تحریم های اقتصادی اعمال و از این راهکار برای دستیابی به اهداف سیاست خارجی خود استفاده کند.
این تفکر که با محرومیت بتوان به مقصود دست یافت پس از جنگ جهانی دوم بعنوان ابزاری عالی و کارامد در اختیار نهادهای بین‌المللی قرار گرفت. سازمان ملل که به دنبال مدیریت امنیت جهانی از طریق شورای امنیت بود، توانست تحریم ها را به صورت گسترده و چندجانبه اجرایی کند. اگرچه درباره موفقیت چنین اقداماتی همچنان شبهاتی وجود دارد. برای نمونه، تحریمها علیه عراق در دهه 1990 اقتصاد این کشور را به کلی نابود ساخت و سلامت عراقی ها را به خطر انداخت و در نهایت به هدف سیاسی تعیین شده که تغییر رفتار صدام حسین بود، نرسید. در عمل، ثروت و قدرت صدام در آن بازه زمانی بیشتر هم شد و در عین حال، تدابیر اعمال شده احساساتی ضد آمریکایی را در عراق برانگیختند که در برخی مناطق هنوز هم قابل مشاهده هستند.
مرکزیت آمریکا در نظام مالی جهانی و قدرت جهانی دلار فرصتی منحصر به فرد برای این کشور شده تا از طریق بخش بانکی خود بتواند با هر کشوری که موافق تفکراتش نیست به مقابله برخیزد و آنها را تحت فشار قرار دهند. در این خصوص نگرانی‌ها درباره احتمال گسترش سلاح‌های هسته‌ای توسط کره شمالی و ایران ، فرصتی برای آزمودن تفکر تحریم پس از صد سال در اختیار ایالات متحده قرار داده است.
دو کشور مذکور با دو جنبه و رویکرد سیاسی متفاوت توانستد آزمون و خطای امریکا در استفاده از این ابزار را مشخص کنند. کره شمالی؛ کشوری با رابطه حداقل در جامعه بین‌الملل و همچنین رژیمی که دشواری های اقتصادی خیلی نمی‌تواند بر آن تاثیر داشته باشد. هرچند در ماههای گذشته دیدارهایی بین طرفین در طول همین تحریمها شکل گرفت اما جز چند عکس که قدرت آمریکا را در صحنه بین‌الملل نشان دهد ثمره‌ای در نوع رفتار پیونگ‌یانگ ایجاد نکرده است.
ایران برای آمریکا دقیقا همان کشوری است که می‌تواند در این آزمون میزان تاثیرپذیری دکترین ویلسون را به اثبات برساند. چون مقامات ایران برخلاف کره شمالی مجبورند در قبال خواسته های ملت خود پاسخگو باشند. از طرف دیگر، ایران که در گذشته های دور یک امپراطوری تجاری به شمار می رفته، به ویژه در زمینه تجارت نفت به تعاملات بین المللی وابسته است. همچنین ایران خود را یک قدرت منطقه ای می داند و مایل است روابطش با دیگر کشورها را تقویت کند و همین مساله آن را در تعامل بیشتری با نظام مالی و اقتصادی جهانی قرار می دهد. بهمین خاطر تا سال 1391، ایالات متحده همه تلاش خود را به کار گرفت تا همه بانک های ایران را هدف بگیرد؛ اما از آن سال به بعد، واشنگتن مشتریان نفتی تهران را نیز با استفاده از تحریم‌های ثانویه هدف گرفت و به جای تحریم ایران، شرکتهای خارجی مرتبط با این کشور را تحریم کرد. برخلاف شرکتهای صوری که با کره شمالی کار می کردند، شرکت های خارجی مرتبط با ایران قابل ردگیری و در نتیجه قابل تحریم بودند.
تفکر تحریم در مورد ایران جواب مثبت داد چراکه جامعه بین‌الملل همگی خواستار آن بودند. هرچند ایران در دور زدن برخی از تحریم ها موفق بود، اما در سال های 1391 تا 1395 آسیب شدیدی به اقتصاد و مردم کشور وارد شد و در نهایت تحریم ها تهران را به بازگشت به میز مذاکره با قدرت های جهانی واداشت.
امروز آمریکا در پی آزمونی جدید است و اینبار هم گزینه‌ای مثل ایران ندارد که بتواند آزمایش تحریمی خود را بر روی آن پیاده کند. ایالات متحده می‌خواهد به این نتیجه برسد که آیا می‌تواند بدون حمایت بین المللی با ابزار تحریم به خواسته‌های خود برسد؟ نتایج اولیه حاکی از موفقیت نسبی ترامپ بود و در همان روزها که زمزمه بازگشت تحریمها به گوش می‌رسید ارزش ریال ایران به شدت کاهش یافت و بسیاری از شرکتها که قصد سرمایه گذاری داشتند، ایران را ترک کردند.
اما این آزمایش آمریکا نتایج جدیدی رقم زد که در این صد سال و بخصوص از جنگ جهانی دوم ببعد کمتر اتفاق افتاده بود و آن شکافی است که بین ایالات متحده و سایر کشورهای جهان به ویژه اروپایی ها با توجه به تهدید ترامپ به تشدید تحریمها ایجاد شده است. این برخورد تا جایی پیش رفته که اروپا برای به چالش کشیدن آمریکا قصد دارد برنامه ایجاد یک ابزار ویژه مالی برای تسهیل تجارت با تهران ایجاد کند. هرچند تاکنون این برنامه خیلی موفق نبوده اما توانسته رویکردی جدید در جامعه بین‌الملل در قبال کنش‌های یکجانبه ایجاد کند. تمایل ایالات متحده به اعمال فشار حداکثری علیه ایران سبب شده که باقی جهان و به ویژه اروپا در صدد یافتن راه هایی برای مقابله با برنامه آمریکا برآیند. در حال حاضر، گزینه های جهانی برای مقابله با آمریکا چندان زیاد نیست، اما پافشاری ایالات متحده بر یکجانبه گرایی ممکن است به از بین رفتن سلطه این کشور بر نظام مالی جهانی بیانجامد.
چین، روسیه و تعدادی از کشورهای اروپایی و آمریکای لاتین از جهانیان خواسته اند تا در ذخایر ارزی خود، از یک سبد ارزی استفاده کنند و نه صرفا از دلار. هر مرتبه که آمریکا در صدد مجازات کشوری از طریق تحریم های مالی برآید، کشورهایی هستند که برای یافتن ساز و کارهایی برای دور زدن تحریم ها تلاش خواهند کرد. افزایش نقش چین در بازار جهانی نفت می‌تواند سلطه دلار بر این بازار را از بین ببرد. در عین حال، فناوری های جدید از جمله ارزهای رمزنگار می توانند در نظام پرداخت های جهانی انقلاب ایجاد کنند و احتمالا جای دلار را بگیرند.
در حال حاضر، کشورمان یک مورد آزمایشی برای قدرت تحریم‌های یکجانبه آمریکا به حساب می آید. با توجه به نبود سازوکار جامع در جامعه بین‌الملل در قبال رفتارهای یکجانبه آمریکا، انتظار می رود که تحریم ها آسیبهای بیشتری به اقتصاد ایران وارد کنند چراکه دیگر کشورها در شرایط کنونی و کوتاه مدت، گزینه چندانی برای مقابله با آمریکا ندارند. اما این روند همیشگی نخواهد بود.
*(دانشجوی دکترای حقوق بین‌الملل)
|
