|
این روزها همراه است با مهم‌ترین رویداد هنری کشور و سینماها حال‌وهوای جشنواره به خود گرفته‌اند.
فیلم‌های سینمایی متأثر از شرایط اجتماعی در هر جامعه هستند و در عین‌حال مسائل اجتماعی را بازنمایی می‌کنند. این فیلم‌ها منبع فرهنگی مهمی برای درک ماهیت علل انحرافات اجتماعی نیز به‌شمار می روند. از چنین زاویه‌ای، فیلم ابزاری برای بیان مشکلات، مسائل و درگیری‌های هر جامعه‌ای است که فیلمساز با بهره‌گیری از ابزار سینما آن‌ها را به‌نمایش می‌گذارد.
با پیروزی انقلاب اسلامی همگام با تغییر گفتمان سیاسی، سازمان تولید فیلم‌سازی دوره‌ی پهلوی فرو ریخت و سازوکارهای جدیدی با بازنمایی مسائل فرهنگی بر سینمای ایران حاکم شد. دردهه60 ژانر دفاع مقدس شکل گرفت و سینمای ضدطاغوتی در کنار ملودرام‌های خانوادگی، جهان اجتماع را ملهم از گفتمان انقلاب و جنگ تفسیر کرد.
مهم‌ترین ویژگی فیلم‌های دهه‌ی 60 یا «سینمای جنگ»، سینمایی عاری از مسائل اجتماعی، مردانه و همراه با به‌حاشیه‌رفتن خانواده است. این دوران با‌نوعی تقدس همراه است و به تبع آن، انسان‌های این دوره انسان‌هایی شریف، مذهبی و مؤمن بازنمایی شده‌اند که هر فعلی انجام می‌دهند برای ارزش‌های جامعه و به‌خاطر خداست؛ (فیلم‌هایی مثل برزخی ها، نینوا). در دهه 70 نیز همگام باگسترش گفتمان سازندگی، رشد جمعیت و رشد آموزش عالی، هرچند فیلم‌ها با افت مخاطب مواجه شدند اما کماکمان دغدغه نمایش مشکلات اجتماعی را داشتند.
با تغییرات سیاسی در نیمه‌ی دوم دهه 70 نگاه متفاوتی نسبت به مضامینی چون مهاجرت، روابط جنس مخالف، جناح‌بندی‌های سیاسی، مسائل اجتماعی، معضلات زنان و مثلث عشقی در فیلم‌های سینمایی باب شدند. عموم مسائل اجتماعی در سینمای دهه 70 زنان ومسائل مرتبط با آن‌ها مثل تابوشکنی، موقعیت و نقش‌های اجتماعی جدید، افزایش آگاهی و تحصیلات آن‌ها می‌پردازد؛ (فیلم‌هایی مثل همسر، دوزن، قرمز). در دهه 80 نیز تمامی فیلم‌های پرمخاطب در جامعه مدرن و حول خانواده‌های طبقه متوسط بازنمایی می‌شود و چالش‌های خانوادگی این طبقه را به‌نمایش می‌گذارد.
طبقه متوسط دارای ویژگی‌های اجتماعی مثل تحصیلات عالیه و ارزش‌هایی جدید است که به‌شکل‌گیری روابط نوظهور بین اعضای متعلق به این خانواده‌ها منجر می‌شود. در تمامی فیلم‌های این دهه زنان و مردانی تحصیل‌کرده، شاغل با سرمایه فرهنگی و اجتماعی بالا به‌تصویر کشیده شده و روابط فرازناشویی به‌دور از تعصبات شدید خانوادگی در جریان است.
در این دوره همچنین نوعی تقدس‌زدایی از ارزش‌ها به‌تصویر کشیده می‌شود، به طور مثال فیلم «اخراجی‌ها» که در آن شخصیت‌های مقدسی چون رزمنده و روحانی از فضای عرفانی و قدسی خود فاصله گرفته و به‌زندگی روزمره و حقیقی خود نزدیک می‌شوند، از جمله فیلم‌های دیگری که در این دوره ساخته شد فیلم «مارمولک» بود که در آن روحانیت فردی سابقه‌دار به‌تصویر کشیده شده که قرائتی متفاوت را از دین ارائه می‌دهد.
درنهایت نیز می‌توان گفت که شرایط اقتصادی، اجتماعی جامعه در دهه‌ی 90 تاحدی متفاوت از دهه‌های پیشین است. رکود اقتصادی در این دهه و شرایط نسبتا پایدار سیاسی کشور پس‌از بحران‌های آخر دهه‌ی 80، سینما را به‌ساحت‌های اجتماعی با بحران‌های ناشی‌از مسائل اقتصادی پیوند زده است (فیلم‌هایی مثل واکنش پنجم، درباره الی، جدایی نادر از سیمین، دایره زنگی). در فیلم‌های دهه 90 ما با انباشت مسائل روبروییم، مسائلی که سینما با جسارت بیشتری نسبت به دهه‌های پیشین به طرح آن‌ها پرداخت و مسائل بحرانی جامعه مثل فیلم «لانتوری» و فیلم «فروشنده» مطرح شد.
همچنین سینمای این دهه نشان داد که این مسائل در بستر فضاهای شهری رخ می‌دهند، به همین دلیل این مسائل به‌نوعی خصلت عمومی یافتند (فیلم‌هایی مثل هیس دخترها فریاد نمی‌زنند، ابدویک روز، فروشنده)
* کارشناس ارشد جامعه‌شناسی
|
