|
■ ردپای قصرشهر ،شبکه شطرنجی ،ارگانیک و توسعه شهری بر هسته اولیه شهر
■ همدان را به عنوان گزینه شاخص شهرسازی نه در ایران و نه در جهان نمیشناسند
همدان از نخستین بنای شکل گیری ، شهر بود. بررسی تاریخ شهرسازی در شهر همدان نتایجی را نمایان می کند که جای تأمل دارد.
پس از گذشت ۷۲ سال از نامگذاری روز جهانی شهرسازی میتوان به هدف روز جهانی شهرسازی در بوینس آیرس اشاره داشت ؛ ما در کشور شهرسازی را در جامعه تزریق نکرده ایم. جامعه ما هنوز شهرسازی را نشناخته است و پس از این همه سال و این مناسبت هنوز همدان را به عنوان گزینه شاخص از شهرسازی نه در ایران و نه در جهان معرفی نکرده ایم .
به واقع در سالیان متمادی نتوانستیم از مناسبت جهانی روز شهرسازی و ویژگی متمایز شهرسازی در همدان بهره ببریم.
یک عضو‌هیأت‌علمی‌دانشگاه بوعلی‌سینا در گفت وگو با همدان‌پیام در زمینه تاریخ شهرسازی شهر گفت: همدان ویترین زنده از دوره های مختلف شهرسازی است ردپای شهرسازی از قصرشهر ،شبکه شطرنجی ،ارگانیک و توسعه شهری همه روی هسته اولیه شهری همدان باقی است و این همان دارایی ارزشمندی است که در هیچ کجا قابل دیدن نیست .
تاریخ شهرسازی همدان به 4 مقطع یا دوره زمانی تقسیم می شود که هر ویژگی که شهرسازی در جهان در هر شهری نهفته است را دارد،این شهر به عنوان یکی از نمونه های خاص شهرسازی که دوره های مختلف را در یک نقطه متمرکز در شهر تجربه کرده، همیشه مطرح بوده است.
صاحب‌محمدیان‌منصور در مورد دوره‌های مختلف عنوان‌کرد : نخستین دوره شهرسازی همزمان با شکل‌گیری حکومت مادها به صورت «قصر شهر» در همدان بوده است‌که این مدل شهرسازی برای نخستین بار در تاریخ شهرسازی در همدان اتفاق افتاد «قصر شهر» هسته نخست شهر به عنوان هسته حکومتی را تشکیل می دهد که لایه های مختلف اطراف آن را جامعه محلی و مردم شهر تشکیل میدهند .
وی همچنین به دوره دوم شهرسازی در همدان اشاره کرد و گفت: همدان «شبکه شطرنجی» در شهرسازی را نیز در دوره اشکانی روی همان هسته اولیه شهر تجربه کرد. شبکه شطرنجی که میراث شهرسازی دوره اشکانی است در لایه های پنهان هگمتانه پس از کاوش ها نمایان شد و توانست شکوه شهرسازی در همدان را به معرض نمایش برای نسل امروز بگذارد که آن هم بر روی هسته اصلی شهر بنا شده است .
محمدیان منصور در ادامه به دوره سوم شهرسازی در همدان اشاره کرد که به عنوان دوره" ارگانیک" می توان از آن نام برد و گفت: در ساخت شهرسازی ارگانیک شکل گیری شهر مسیر ساخت و توسعه شهر در خیابان و کوچه ها بر اساس رابطه ساکنین با خورشید تعریف می شود.
این استاد دانشگاه تاریخ شکل گیری شهر به صورت ارگانیک در همدان را به2هزارسال پیش مربوط دانست و گفت: تا اواخر قاجار شهرسازی در همدان با 4 محله کدخدانشین شکل گرفت که شامل محله های (بن بازار)، (مختاران)، (فاخران) و (کبابیان) بوده است.
صاحب محمدیان منصور گفت: توسعه شهری در دوره پهلوی از 4 محله قاجار به 9 محله رسید و به مراتب شهر همدان بر روی هسته اولیه شروع به گسترده شدن کرد. همدان در دوره معاصر دچار نهضت شهرسازی شد که در این زمان سه شهر همدان، مشهد و تهران این مرحله را تجربه کردند. شهرسازی در همدان به شکل هندسی شهرسازی قالب بود به گونه ای که خیابان های مورب پس از تلاقی به هم میدان مرکزی شهر را شکل می دادند.
این کارشناس ارشد حوزه شهرسازی در ادامه عنوان کرد :این دوره آنقدر خاص و متمایز است که دارای ارزش های فراوان است. نکته حائز اهمیت در حوزه شهرسازی برای همدان این است که بارها و بارها در دوره های مختلف همدان روی هسته مرکزی با حفظ موقعیت اولیه شهر بنا شده است. هر 4 دوره شهرسازی در همدان بر هسته اولیه شهر رقم خورده است که چنین چیزی در سراسر دنیا و حتی جهان از گونه های متمایز و شاخص است.
این استاد دانشگاه ، مسکونی بودن همدان بر هسته اولیه در 4دوره شهرسازی را از جنبه های خاص عنوان کرد و گفت: همین خصیصه همدان را به عنوان یک گزینه پراهمیت در نگاه کارشناسان یونسکو قرار داد تا شهر همدان در عرصه آثار ثبتی جهان گزینه شود .یکی از بزرگترین معضلات طراحی و اجرای شهر ناهماهنگ و نامنظم این است که پدیدآورنده میراثی برای آیندگان می‌شود که برای سال‌های متمادی، و ای بسا طی سده‌های آتی، مهمان نسل‌هایی خواهد بود که چشم‌هایشان به ناهماهنگی و نازیبایی عادت خواهد کرد و این آشفتگی جزئی از ذائقه بصری و سلیقه شهری شهروندان خواهد شد.
یک کارشناس ارشد شهرسازی نیز گفت : شهر همدان فرمی اصطلاحا عنکبوتی دارد. در این ساختار، ساختمان‌های اطراف میدان مرکزی همدان و کوه الوند در جنوب غربی شهر و بنای آرامگاه بوعلی ارکان هویتی شهر را تشکیل داده‌اند. بلندمرتبه‌سازی در اطراف میدان مرکزی و آرامگاه بوعلی غیرمجاز است و به همین دلیل، ساختمان بلند مرتبه‌ای در اطراف این دو بنا سر برنکشیده است؛ اما در چشم انداز شهری نمای الوند به عنوان یکی از هویت‌های زیبای شهری مخدوش شده است.
نیما مهراوه عنوان کرد: این نماد هویتی از زوایای مختلف شهر با بلندمرتبه‌سازی‌های غیرهوشمندانه، که ضرورت داشت در حاشیه شهر اجرا می‌شد، پنهان شده است و خط آسمان و جلوه شکوهمند کوه ناپیدا شده است.
وی گفت: به رغم نابسامانی هایی که در لحاظ خط افق شهر رخ داده است، میتوان با به کار بستن تدابیری مؤثر و اندیشیده جلو این روند را گرفت و ذیل زنجیره ای از تمهیدات و برنامه‌ریزی‌های از پیش اندیشیده، طرحی درافکنند که ساخت برج های بلند مرتبه را به حواشی شهر منتقل کند.
این کارشناس شهرسازی تأکید کرد: پیشنهادی که میتوان مطرح کرد این مهم می‌باشد که اگر مسئولان شهری ساخت‌وساز بناهای مرتفع را به شعاعی از این شبکه که در نقطه مقابل الوند قرار دارد محدود کنند، میتوان خط آسمان و هویت شهری را تا حد زیادی حفظ نمود و هماهنگی و نظم بیشتری را در شهر ایجاد کرد؛ بدین ترتیب حفظ زیبایی، گسترش تناسب و افزایش هارمونی شهر همدان در ارتباط با ساختار و فرم دایره‌ای شهر امتداد خواهد یافت و بلند مرتبه سازی، به دلیل گسترش در جهت شمال جغرافیایی شهر، به صورت کمتری خط افق شهر را مخدوش خواهد کرد.
گفتنی است ، بالا بردن سطح علاقه عموم مردم به مباحث شهرسازی باعث رشد و اعتلای پیشرف شهر ، شهرسازی خواهد شد که این چرخه در نهایت منجر به توسعه شهری می‌شود.
نهادینه‌سازی نقش مأموریت‌های شهرسازی در جامعه و کمک به ایجاد جوامعی بهتر از طریق پیشبرد و بالابردن علاقه به مباحث شهرسازی در میان عامه مردم و متخصصان در مقیاس‌های محلی، ملی و بین المللی جزء اهداف این انتخاب و نامگذاری شمرده شده است.
هفتاد و دو سال از آن روز میگذرد؛ در ادبیات شهرسازی جهان تحولات گسترده ای، در حوزه تئوری و نیز در الگوهای اجرائی شهرسازی و پروژه های شهری ایجاد شده است، اما در ایران به دلایل مختلف از جمله؛ بستر‌قانونی و ساختار غیرمنعطف نظام برنامه ریزی، شاهد تحولات آنچنان چشم گیری نبوده ایم.
|
