|
انجام نخستین تراکنش میان ایران و اروپا از طریق فرایند ویژه مالی موسوم به «اینستکس» در قالب مبادله محموله‌ای از اقلام پزشکی، بار دیگر و در روزهای کرونایی نام این سازوکار ناتمام را بر سرِ زبان اروپایی‌ها انداخت .
با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای در اردیبهشت ۱۳۹۷، ایران و اعضای باقی‌مانده در برجام راه نجات توافق را در سازوکارهای مختلف یافتند که مهم‌ترین آنها اینستکس بود. اینستکس یا همان سازوکار حمایت از مبادلات تجاری با ایران، ژانویه ۲۰۱۹ (بهمن‌ماه ۱۳۹۷) از سوی فرانسه، آلمان و انگلیس برای تسهیل تجارت غیردلاری با تهران ایجاد شد. هدف از ایجاد اینستکس از سوی اروپایی‌ها، فراهم آوردن امکانی برای برخورداری جمهوری اسلامی از مزایای برجام و درنتیجه تداوم توافق بود.
به‌عبارتی دیگر با خروج آمریکا از برجام و خارج شدن شرکت‌های بزرگ از ایران به‌دلیل تهدیدات و فشارهای کاخ سفید، اینستکس به‌منظور تشویق و حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی که پیوند مالی کمتری با آمریکا دارند، برای همکاری با تهران شکل‌گرفت. هرچند انتظار می‌رفت که کالاهای تحریم‌شده از این مجاری به ایران صادر شود اما این سازوکار در گام نخست تجارت کالاهای اساسی (مواد غذایی و دارو) را تحت‌پوشش قرار داد تا به‌تدریج به دیگر کالاها تسری یابد.
مقر اینستکس در پاریس است و ریاست و اداره این کنسرسیوم اقتصادی را آلمان بر عهده دارد و انگلیس هم به‌عنوان سهامدار در آن مطرح است. در ابتدا «پر فیشر» بانکدار آلمانی ریاست اینستکس را برعهده داشت و پس‌از استعفای او، «برند اربل» سفیر پیشین آلمان در تهران نامزد این تصدی شد. انصراف اربل هم سبب شد که «میشل ارهارد باک» دیپلمات پیشین همین کشور به کرسی ریاست اینستکس تکیه بزند.
پس‌از تشکیل و تعریف حدود اختیارات برای اینستکس، اهمیت گسترش دایره شمول اعضای آن احساس شد. آذرماه پارسال یکی‌از این گام‌های اروپا در این زمینه برداشته شد و آن الحاق ۶ کشور اروپایی شامل بلژیک، دانمارک، سوئد، فنلاند، نروژ و هلند به اینستکس بود تا شمار اعضای آن به ۹ برسد. این کشورها هشتم آذرماه با انتشار بیانیه‌ای اعلام کردند که در راستای حمایت از تلاش‌های اروپا برای حفظ برجام به سازوکار اینستکس خواهند پیوست.
در همین ارتباط، «سیدعباس عراقچی» معاون سیاسی وزارت امور خارجه کشورمان در واکنش به پیوستن ۶ کشور دیگر اروپایی به اینستکس با بیان اینکه امیدواریم پیوستن این کشورها به این سازوکار مالی، یک انرژی جدید به اینستکس بدهد و به عملیاتی شدن هرچه بیشتر آن منجر شود، تاکید کرد: هرچند کشورهای جدیدی از اتحادیه اروپا به سازوکار اینستکس به‌عنوان سهامدار می‌پیوندند، ارزشمند است اما کارایی این مکانیزم و سازوکار آن بحث دیگری است.
در این مدت به‌رغم گسترش اعضای اینستکس و وعده‌های مکرر طرف اروپایی، به‌دلیل سیاست فشار حداکثری آمریکا و همکاری نکردن شرکت‌های بزرگ اروپایی، این سازوکار راه به جایی نبرده و تراکنش مالی میان اروپا و ایران رخ نداده‌است.
مسئولان جمهوری اسلامی ایران اروپایی‌ها را به کم‌کاری متهم کرده و هشدار دادند که چنانچه اروپا برای تسهیل مبادلات تجاری و مالی با ایران تلاش نکند، تهران به روند کاهش دادن تعهدات برجامی خود ادامه خواهد داد. در نتیجه، تهران با هدف متوازن‌سازی توافق چاره را در کاهش تعهدات یافت و در این مسیر ۵ گام برداشت که آخرین آن به‌منزله بازگشت به فعالیت‌های هسته‌ای پیشابرجام تلقی می‌شد.
به باور ناظران، یکی‌از مهم‌ترین دلایل عضوگیری تروئیکا اروپا در اینستکس و به مشارکت فراخواندن دیگر اعضای اتحادیه، گام‌هایی پلکانی و کاهنده‌ای بود که تهران به‌دلیل بدعهدی طرف مقابل یکی پس‌از دیگری برداشت. اندک امید به نجات برجام و اجرای اینستکس در روزهای اخیر، زمانی به چشم خورد که نخستین مبادله ایران و اروپا از طریق سازوکار مذکور انجام شد.
وزارت خارجه آلمان روز سه‌شنبه دوازدهم فروردین از انجام نخستین مبادله تجاری موفقیت‌آمیز اروپا با ایران از طریق سازوکار مالی اینستکس خبر داد و با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: «فرانسه، آلمان و بریتانیا تایید می‌کنند که اینستکس نخستین مبادله خود با ایران را با موفقیت انجام داده و صادرات کالاهای پزشکی از اروپا به ایران را میسر کرده است.» هرچند نخستین مبادله به بحران کرونا و شرایط دشوار پیش روی ۲ طرف ارتباط می‌یابد اما درواقع مقدمه‌ای برای تداوم مبادلات و همکاری‌ها در قالب اینستکس است.
در ارتباط با تحریم دارو و کمک‌های بشردوستانه نیز لازم به یادآوری است که مقامات کاخ سفید همواره بر تحریم‌نبودن موارد مذکور تاکید می‌کنند. «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه آمریکا در آخرین موضع‌گیری خود، روز سه‌شنبه دوازدهم فروردین در یک کنفرانس خبری در پاسخ به پرسشی در مورد احتمال لغو تحریم‌های وضع شده علیه برخی کشورها برای کمک‌رسانی در دوران شیوع ویروس کرونا، گفت: ما ارزیابی سیاست‌هایمان را همواره در دستور کار داریم. درباره کمک بشردوستانه مانند دارو و تجهیزات پزشکی، این‌ها هیچ‌جا و هیچ‌وقت تحریم نبوده و نیستند.
برخلاف ناراستی و ظاهرسازی مقامات کاخ سفید اما در عمل به‌دلیل تحریم بانکی و مسدودسازی کانال‌های مالی، تاکنون امکان ارسال این گونه اقلام به ایران وجود نداشته‌است. در این میان، شماری بر این باورند نخستین مبادله ایران و اروپا در چارچوب اینستکس بر فرضیه مطلق «بیهوده بودن تلاش مستقلانه اروپا از آمریکا» خط بطلان کشیده و نشان داد این سازوکار به‌رغم موانع بسیار و رکود آشکار قابلیت‌هایی هرچند اندک برای اجرا، تداوم و توسعه دارد.
|
