|
۱۷ شوال هرسال، مصادف است با روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای. فرهنگ پهلوانی ایران باستان با ورود اسلام و تأثیرپذیری از سرشت جوانمردی امام علی(ع) اکنون به عنوان میراث اصیل ایرانی اسلامی در جهان شناخته شده است.
این روز مصادف با نبرد پهلوان بزرگ جوانمرد عالم بشریت، حضرت علی (ع) با عمروبن عبدود در جنگ خندق که نماد شجاعت و اخلاق است که توسط شورای فرهنگ عمومی به نام “روز ملی فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای” تصویب و به تایید شورای عالی انقلاب فرهنگی رسیده و ابلاغ شده است.
علی(ع) همان گونه که الگوی شجاعت و مبارزه و جهاد است، الگوی تسامح و عفو و گذشت و البته الگوی غیرت دینی، حق باوری، قاطعیت و ارزش مداری هم است. علی هم عَمرو را عفو می‌کند و هم می‌کشد! آن جا که پای خودش در میان است، عمرو را می‌بخشد و آن جا که دستور خدایش فرا روی اوست، عمرو را سر می‌برد و بر آن افتخار می‌کند!
کشتن نفس اماره و تلاش برای رضای خدا در راه دین، سبب شد مولای متقیان امام علی (ع) نماد بزرگی و جوانمردی دنیا باشد و ۱۷ شوال هر سال به روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه‌ای نامگذاری شود.
ورزش زورخانه‌ای و پهلوانی، ریشه در تفکر بزرگ شیعه و اسلام دارد و گود زورخانه و ورزش باستانی نماد فروتنی و تواضع ورزشکاران است که پهلوان در کنار پرورش جسم و تن، روحش را نیز از ناملایمت‌ها و صفات رذیله می‌زداید. افراد باید هنگام ورود و خروج با حالت تعظیم گذر کنند و برای آن که افتادگی و ادب رعایت شود باید به حالت خضوع به زورخانه وارد شوند. سقف آنها هم بلند و گنبدی شکل است و به همین دلیل زورخانه‌ها شکلی شبیه مساجد یا معابد دارند.
در میان زورخانه، گودی قرار دارد که حرکات ورزش زروخانه‌ای در آن اجرا می‌شود. این گود امروزه 8 ضلعی بوده و ۷۰ سانتی‌متر پایین‌تر از سطح کف سالن است. در گذشته گود را با چهار زاویه می ساختند که نماد چهار عنصر حیات، چهار گوشه قبر، چهار نفس انسانی (نفس اماره، لوامه، ملهمه و مطمئنه) بوده است.
در فضای اطراف گود، محل نشیمن برای تماشاچیان تعبیه می‌شود. همچنین جایگاه خاصی برای نگهداری ابزار ورزش زورخانه‌ای در بالای گود قرار دارد. این ابزار شامل سنگ، تخته شنا، میل و کباده هستند.
مرشد، هنرمندی با جایگاه اخلاقی والا که وقایع نیکو پهلوانان را در قالب شعر حماسی یا داستان به صورت آهنگین با همراهی «ضرب و زنگ زورخانه ای» در هنگام اجرای ورزش زورخانه‌ای می‌نوازد. ضرب زورخانه‌ای، نوعی ساز کوبه‌ای است که ورزشکاران ریتم ورزش خود را با ریتم این ساز هماهنگ می‌کنند. در حقیقت ضرب زورخانه‌ای برای برانگیختن ورزشکاران اجرا می‌شود تا حرکات ورزشی خود را به صورت گروهی یا فردی اجرا کنند.
برای مرشد هم در زورخانه جایگاهی تعبیه شده است. جایگاه او معمولا در نزدیکی در ورودی و در قسمت مرتفعی قرار دارد. به جایگاه مرشد، «سردم» می‌گویند که به عنوانی مکانی مقدس شناخته می‌شود. سردم را معمولأبا پر‌های طاووس و قو تزیین می‌کنند. چرا که در گذشته به کلاهخود‌های جنگجویان و سرداران، از این پر‌ها نصب می‌کردند. سنگ، تخته شنو، میل، کباده از ابزار و وسایل ورزشکاران است که پشت هر کدام حکایتی از بزرگی و اصالت نهفته است.
گلریزان از سنت های زیبای زورخانه
از سنت‌های زیبای فرهنگ زورخانه‌ای که نوع دوستی، اهمیت و همبستگی مردمی را نشان می‌دهد، گلریزان برای کمک به افرادیست که یا نیاز مالی دارند و یا برای تقدیر و تشکر و قدردانی از مرشد کمک‌هایی را اهدا می‌کنند و اخیرأ هم که به کوشش فدراسیون ورزش‌های پهلوانی و زورخانه ای در ایران و وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آیین پهلوانی و زورخانه ای در تاریخ ۲۵ آبان سال ۱۳۸۹ (۱۶ نوامبر ۲۰۱۰) در فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو به پیشنهاد ایران به ثبت جهانی رسید.
در حال حاضر در کشور بیش از ۹۰۰ زورخانه وجود دارد. زورخانه پهلوان‌پور، یکی از قدیمی‌ترین زورخانه‌های تهران است که در سال ۱۳۰۴ توسط حمزه علی پهلوان‌پور، در محله حسن آباد تأسیس شده است.
این ورزش از قرن هشتم هجری قمری علاوه بر ایران در پاکستان، عراق، هندوستان و بسیاری از کشور‌های دیگر در آسیای میانه گسترش یافته است.امروزه این ورزش در قالب مسابقات چندگانه و
بین المللی، آسیایی، اروپایی و آفریقایی در سطح جهان برگزار می شود.
قدمت ورزش پهلوانی در استان همدان
و اما اگر قرار باشد بطور خلاصه مروری بر سیر تحولی و تاریخچه این ورزش پهلوانی در استان همدان داشته باشیم، در معرفی پهلوانان این دیار باید عرض کنم، استان همدان به خاطر وجود پهلوانان بزرگی همانند: فیله همدانی، علی میرزای همدانی، احمد کوهکش، پهلوان شعبان آقا نوری، پهلوان محمد حسین کشاورز، سید میرزا آقا سجادی، پهلوان موسی قیاسی و ... سرآمد هستند.
پهلوان فیله همدانی، یکی از پهلوانان دوره ایلخانی (دوران حکومت بر ایران ۶۵۴ تا ۷۵۰ ه. ق) در همدان بود که قبل از پوریای ولی میزیسته است. خواجه رشیدالدین فضل‌ا... همدانی (۷۱۷- ۶۴۸ هـ ق) در جامع التواریخ و عطاملک جوینی (۶۸۱- ۶۲۳ هـ ق) در تاریخ جهانگشای جوینی داستان پهلوان فیله همدانی را تقریباً مانند هم نوشته و شرح واقعه را چنین گفته‌اند که: پسر سوم چنگیز خان که آرزو داشت در مسابقه کشتی پهلوانی او برنده شود، برای انجام مسابقه از پهلوان فیله همدانی و سی نفر دیگر از نوچه‌ها و پهلوانانش دعوت می‌کند. پهلوان فیله در مسابقات مقدماتی همه حریفان را شکست می‌دهد و در آخرین مسابقه در برابر پهلوان بزرگ مغول و مورد نظر قرار می‌گیرد. اوگتای جایزه مسابقه را پانصد اسب و پانصد بالش سکه طلا در نظر می‌گیرد. در مسابقه، پهلوان فیله آنچنان پهلوان مغول را به زمین می‌زند که صدای شکسته شدن استخوان‌های او را اطرافیان می‌شنوند. اوگتای به همراه جوایز یک دختر زیبای مغولی را به عقد و نکاح پهلوان فیله درمی‌آورد و امکانات زندگی پهلوان را در آنجا برای مدت چند ماه فراهم می‌کند. زوجه پهلوان بعد از مدتی به خان مغول شکایت می‌کند که پهلوان با او چون خواهر و برادر رفتار می‌کند. اوگتای از پهلوان توضیح رفتار با همسرش را می‌خواهد، پهلوان بهانه می‌آورد که می‌خواهم همیشه پهلوان باشم و از نیرویم کاسته نشود.
دیگر پهلوان نامی همدان علی‌میرزا همدانی از کشتی‌گیران معروف ایران در دوران قاجار بود. او در سال ۱۲۸۵ هجری مصادف با سال ۱۲۰۵ شمسی، در شهر همدان به دنیا آمد. علی‌میرزا در دوران ناصرالدین شاه به اوج پهلوانی رسید و مقام پهلوان پهلوانان پایتخت را از آن خود کرد. او نخستین پهلوان کشتی بود که از آن سوی مرزها برای ایران افتخار و پیروزی آورد. علی‌میرزا در سن ۱۰۵ سالگی، در ۲۵ بهمن ۱۳۱۰ خورشیدی چشم از جهان بست.
علی میرزا دارای اندامی درشت و زورمند بود و طول قدش به بیش از ۲ متر می‌رسید. در سن ۳۰ سالگی روزی یکی از پهلوانان معروف همدان به زورخانه دعوتش کرد تا با هم کشتی بگیرند.
علی میرزا که حتی یک فن از کشتی را بلد نبود به مجرد شروع کشتی رقیب را روی دست بلند کرد و پس از کسب اجازه از مرشد همان‌جا آرام بر زمینش نهاد. از این پس به او توصیه شد که به زورخانه بیاید و فنون این ورزش را بیاموزد. ۱۰ سال پس از آن در سن ۴۰ سالگی، علی‌میرزا پهلوان نامی همدان بود و برای او حریفی در این شهر پیدا نمی‌شد. علی میرزا به اتفاق ۳ تن از پهلوانان دیگر تصمیم گرفت برای زورآزمایی به تهران برود.
پهلوان شعبان‌علي آقا نوری دیگر پهلوان دولت آباد از نسل پهلوانانی است که در عصر قاجار و پهلوی نخست در ملایر میزیسته و تا آخر عمر به پاکی زیست و کشتی او با سالدات های روس در زمان اشغال ملایر توسط روس ها، برای نگهبانی از بازار ملایر به جهت مزاحمت‌های سالدات های روس برای نوامیس مردم و پیروزی بر آنها یکی از ماجراهایی است که در تاریخ ملایر نقل محافل می باشد.
پهلوان محمد حسین کشاورز یکی دیگر از پهلوانان عصر معاصر است که کشتی او به خونخواهی شعبان کوچیکه، خادم زورخانه امیر موید با پهلوان حسن مینویی نام اور ورزشکار ایران و غلبه بر او در سن ۲۱ سالگی از دیگر شاهکارهای این عیاران در دیار کهن هگمتانه و دولت آباد است. وی از تحصیل کردگان نخستین دوره دارالمعلمین ورزش در ایران است که سابقه مدیر کلی ورزش استان‌های کرمان و آذربابایجان را در کارنامه علمی خود دارد.
شرح مفصل زندگی این نام آوران در نخستین کتاب تاریخی استان در مبحث زورخانه و پهلوانان تحت عنوان « تاریخ زورخانه و کشتی پهلوانی ملایر» به قلم مسعود چوبین بطور مبسوط آمده است.
پهلوان سید میرزا آقا سجادی از خطه تویسرکان و منطقه ثلاث یکی دیگر از نام آوران ورزش پهلوانی کشور است که سابقه ای درخشان در ورزش زورخانه ای دارد.
عبد ا... سجادی که سال ها ریاست فدراسیون ورزش زورخانه ای و فدراسیون بین المللی را عهده دار بوده است و هم اکنون در سن ۸۰ سالگی در قید حیات است، فرزند خلف این نام آور ورزش است.
پهلوان حاج موسی قیاسی نامی آشنا در میان ورزش‌های زورخانه‌ای و پهلوانی در کشور و نهاوند است. این پهلوان نامی نهاوند که در جنگ جهانی دوم در برابر قوای انگلیسی، توپچی بود و در این درگیری ها با ۳ گلوله مجروح شد و پس از بهبودی نخستین زورخانه نهاوند را تأسیس کرد.
پهلوان موسی قیاسی ورزش را از سال ۱۳۱۷ آغاز کرد ۳ سال بعد، درپی اشغال کشور از سوی متفقین مجبور شد برای دفاع از کشور به خدمت سربازی برود.
پهلوان موسی در سال ۱۳۳۱ در مسابقات کشتی شهر اراک تیم اعزام کرد که در آن مسابقات تیم نهاوند خوش درخشیدند، اما قهرمان نشدند، ولی در میان ۷۰ شهرستان کشور نخستین بار مقام ششمی را کسب کردند که این خود جای شگفتی داشت. پس از این رویداد بود که تیم نهاوند در مسابقات تبریز، مشهد، اصفهان، تهران، همدان و سایر مسابقات دعوت و تبدیل به یکی از قطب‌های کشتی کشور شد.
پهلوان موسی ۶ مدال طلا و ۴ نقره کشتی کشور را کسب کرد و یکی از پهلوانان به نام کشور بود که صاحب شال کسوت هم بود. وی اخیرأ به علت کسالت و کهولت سن در ۱۰۷ سالگی در گذشت.
از جوانان برومند دیگری که در عصر حاضر و آخرین نسل بازمانده از این دلاور مردان میتوان در عرصه پهلوانی و کشتی در زورخانه در همدان نام برد میتوان به: امیر عفراطی، اصغر گودرزی ودر ملایر به علی روزبهانی و حمید صفری و سید سجاد موسوی اشاره نمود.
علی محمد مالمیر، شهید بهرامعلی الوندی از خطه تویسرکان و حمید سیفی پهلوان شاخص نهاوندی و مدیر کل فعلی ورزش و جوانان استان، که دارنده نشان پهلوانی از فدراسیون زورخانه می باشد، نیز از نوابغ این رشته ورزشی هستند که بارها و بارها پنجه در پنجه دیگر پهلوانان کشور انداخته و افتخار آفرینی برای این دیار کهن داشته اند.
نگارنده نیز که سه بار قضاوت درخشان کشتی جابر صادق زاده پهلوانباشی ایران را برای تصاحب بازوبند پهلوانی کشور و پرویز هادی پهلوان اسبق ایران را در کارنامه ورزش خود دارد. مسعود چوبین از داورانی است که سال ها در عرصه این ورزش ملی بعنوان داور مورد اعتماد فدراسیون و هم چنین به پاس تألیف کتاب «تاریخ زورخانه و کشتی پهلوانی ملایر» موفق به دریافت نشان پهلوانی از فدراسیون زورخانه ای کشور شده و در زمره افرادی است که توانسته افتخارات بسیاری را نصیب جامعه ورزش پهلوانی استان نماید.
* مسعود چوبین
داور بین المللی کشتی و کارشناس ورزش
|
