وقف سنت حسنهای است که در تمام ادوار تاریخ برخی انسانهای نیکاندیش به آن عمل کرده و پرونده اعمال خویش را تا قیامت باز گذاشتهاند تا دیگران از فوائد آن بهرهمند شوند.
کلمه انفاق و مشتقات آن بهمعنای بخشش، چندین بار در قرآن ذکر شده است که بیانگر ارزش و اهمیت این موضوع مهم است.
فارق از هر نوع گرایش کسانی به انفاق و وقف روی میآورند که دغدغهمند هستند و نمیخواهند همهی آنچه را که دارند تنها برای خود و بازماندگانش بماند بلکه آن را با بخشی از جامعهی بشری و همنوعانشان قسمت میکنند البته به شکلی که بهرهمندان تا همیشه از آن بهرهمند باشند پس وقف هیچگاه از بین نمیرود.
مفهوم اصلی وقف
واژه وقف را با لغت یا عبارات گوناگون تعریف کردهاند که همه آنها دارای معانی جامع و مشترکی هستند.
وقف عبارت از حبس کردن عین ملک و مصرف کردن منافع آن در راه خداست و در اصطلاح قانون مدنی، حبس عین ملک و شئ، زمین و ساختمان و جاری کردن منفعت آن بر حسب نیت واقف و وقف کننده تعریف شده است.
بهطور مثال وقتی میگوییم زمین را به مساکین وقف کردیم، یعنی زمین را در راه خدا و تامین نیاز نیازمندان حبس کردیم و در اینجا وقف بهمعنی حبس است. به عبارت دیگر آن مال را از اختیار خود و غیر خود خارج کرده و در اختیار وقف قرار میدهیم تا منافع آن برای همیشه در راستای تامین نیاز نیازمندان مصرف شود و اصل آن تا همیشه باقی بماند.
ارکان مهم وقف
وقف از 6 رکن مهم تشکیل میشود:
■ واقف: همان کسی است که مالی را وقف میکند
■ مال موقوف: مالی است که وقف میشود
-موقوفعلیه: کسی یا کسانی که مال بر آنها وقف شده است
■ نیت: آنچه که واقف قصد تحقق آن را دارد یا به عبارتی دغدغهی اوست
■ قبض: قبض بهمعناي در اختيار گرفتن مال است، بهنحوي که امکان تصرف دلخواه يا مورد توافق طرفين عقد وجود داشته باشد
■ اقباض: واقف برای نیتی که کرده است باید طبق نیت خود کار مربوطه را انجام دهد
شرایط انتقال مال موقوفه
کسی که در موقع حیات خود املاکی داشته و وقف کرده است باید 3 شرط را رعایت کند.
1- پس از وقف باید آن را در اختیار متولی قرار دهد (ولی میتواند شرط کند تا زمانی که زنده است در اختیار خودش باشد)
2-پس از وقف حق فروش مال وقف شده را ندارد.
3-بیش از 3 سال اجاره داده نشود.
اداره اوقاف و امور خیریه در یک نگاه
اداره کل اوقاف و امور خیریه استان همدان با 6 اداره تابعه و 2 نمایندگی در شهرستانها وظیفه مدیریت، نظارت و اداره موقوفات و بقاع متبرکه استان را بر عهده دارد.
تعداد موقوفات استان 3 هزار و 334 موقوفه و تعداد رقبات 48 هزار و 370 رقبه است. رقبه به املاک و داراییهایی گفته میشود که متعلق به موقوفه هستند و درآمد آنها صرف اداره موقوفه و اجرای نیات واقف میشود. بقاع متبرکه استان همدان 231 مورد است که برخی از آنها بهعنوان بقاع شاخص و مدفن فرزندان بلافصل امامان معصوم(ع) شناخته شدهاند.
موقوفات استان همدان شامل مساجد، حسینیه، بیمارستان، مجتمعهای مسکونی، زمینهای کشاورزی، امامزادگان و بقاع متبرکه، دارالقرآن، مدرسه علمیه، زینبیه، مدرسه علمیه و... میباشد که تعداد آن 3 هزار و 426 است.
عمدتا موقوفات دارای متولی میباشد و آنهایی که متولی ندارند طبق قانون اداره اوقاف بهعنوان متولی آنها شناخته میشود. با فرض اینکه یک موقوفه متولی دارد، هرگونه دخل و تصرف در عین موقوفه و صرف منافع وقف باید زیرنظر متولی شرعه موقوفه و به صلاح وقف باشد و خلاف آن جایز نیست.
هرگونه تصرف در موقوفه باید با اجازه و زیرنظر متولی شرعی و قانونی باشد و فقط بودن یک متولی کافی است و همچنین هرگونه استفاده و بهرهبرداری از وقف باید زیرنظر متولی و در جهت نیت واقف و صلاح موقوفه باشد. موقوفات دارای شخصیت حقوقی مستقل هستند و در این خصوص قانون از آنها حمایت میکند.
موقوفات شاخص استان همدان 2 مورد است: موقوفه بهاءالملک و موقوفه سیفالدوله که هریک دارای ابعاد گسترده اقتصادی، فرهنگی، درمانی، خدماتی هستند و سبب شده این 2 موقوفه، شاخص باشند.موقوفه درمانگاه بهاءالملک واقع در اعتمادیه، بزرگترین موقوفه همدان بهشمار میآید و نیت واقف آن دارو و درمان اهالی 32 روستا در استان است. برای اطلاع بیشتر از وضع موقوفات استان با یکی از رؤسای اداره کل اوقاف گفتوگویی داشتیم.
رئیس اداره تحقیق و شعبه حقوقی درگفتوگو با همدان پیام درباره وظایف و ساختار این شعبه بیان کرد: اداره تحقیق از 2 واحد حقوقی و واحد حسابرسی تشکیل شده است که هر یک وظایف و اختیاراتی را در این شعبه بر عهده دارند.
از وظایف واحد حسابرسی میتوان رسیدگی به درآمد و هزینه موقوفات و بقاع و اماکن متبرکه و مؤسسات و انجمنهای خیریه اشاره کرد.
همچنین از وظایف واحد حقوقی میتوان به تحقیق در رسیدگی و اعلام نظر درباره تشخیص متولی، ناظر، موقوفعلیه موقوفات و اظهارنظر درباره تطبیق مصارف درآمد موقوفات با مفاد وقفنامه، رسیدگی به تعدی و تفریط و اهمال متولیان و هیأت امنا و ناظران اشاره کرد. حمید ترکمان در ادامه در رابطه با متولی و ناظر وقف توضیح داد که قوانین آن در عقد وقف بسیار تأثیرگذار است. متولی موظف است به همان ترتیبی که واقف مشخص کرده است به انجام امور بپردازد، البته درصورتیکه واقف وظایف را مشخص نکرده باشد، وظیفه متولی همان امور رایج است.
متولی و ناظر میتوانند افراد حقیقی یا حقوقی باشند و اگر خود واقف فردی را بهعنوان متولی تعیین نکرده باشد، اوقاف بهطور طبیعی متولی موقوفه خواهد شد.
وی درباره هزینههایی که صرف امور خیریه در اوقاف میشود، اینگونه اظهارنظر کرد: اوقاف به هیچعنوان نمیتواند ریالی از درآمد موقوف را طبق خواستههای خود مصرف کند؛ چون هر واقفی برای درآمد موقوفه خود نیت گذاشته است و باید طبق همان نیت مصرف شود، هدف و برنامه ما بر صدور نظريههای مصرف نيز واقع است و نبايد موقوفهای بدون نظريه مصرف باشد كه بر اين اساس بايد برای همه موقوفات بدون وقفنامه، نظريه صادر شود.
ترکمان در پایان عنوان کرد: موقوفات توسط متولی و ناظری اداره میشود که خود واقف تعیین میکند، اگر واقف خودش متولی تعیین نکند، این موقوفه تحت عنوان موقوفه متصرفی توسط خود اوقاف اداره میشود. ما یک اصطلاحی تحت عنوان ناظر اطلاعی و ناظر استصوابی داریم که در تعریف نظارت استصوابی گفته میشود نظارتی است که اقدامات متولی با تصویب ناظر انجام میشود و نظارت اطلاعی تنها نظارتی است که بر اقدامات متولی به ناظر اطلاع داده میشود.
ترکمان در پایان اظهار کرد: مردم درصورت قصد وقف با خیال راحت اقدام به وقف اموال خود طبق دغدغههای خودشان کنند و اداره اوقاف با تمام توان و در کنار آنها خواهد بود و به وظیفه خود در راستای کاهش فقر و تسهیم اموال خصوصی و بهرهمند کردن همهی آحاد جامعه از نعمتهای خداوند عمل خواهد کرد.
|