برنامهریزی منطقهای کشور بر اساس معیارها و شاخصهای اجتماعی ـ فرهنگی که از قابلیتها و تنگناهای هر منطقه ناشی میشود، به نقش و عملکرد آتی هر منطقه و استان میپردازد. از این نقطه نظر استانها و مناطق کشور با سه عملکرد فراملی، ملی ـ منطقهای و استانی تفکیک و مشخص میشوند. پیشنهاد عملکردهای تخصصی مناطق مختلف برای افق ۱۴۰۴ بر اساس معیارهای ذیل صورت گرفته است:
۱) مناطقی با عملکرد اجتماعی و فرهنگی فراملی: الف ـ پیشینه تاریخی ـ فرهنگی ب ـ خاستگاه تمدنهای کهن بوده و از نمادهای مرکزیت فرهنگی برخوردار باشد ج ـ برخوردار از امکانات و فرآوردهایی فرهنگی که توان پوشش جوامع دیگر را داشته باشد خ ـ برخورداری از معیارهای زبان، مذهب و قومیت که فصولی مشترکی با جوامع دیگر داشته باشند د ـ جایگاه جغرافیای فرهنگی که برای نقشهای فراملی کلیدی است رـ تحولات ژئوپولتیک منطقهای و جهانی ت ـ برخورداری از زیرساختهای اجتماعی و فرهنگی (سرمایههای اجتماعی و فرهنگی، سازمانهای غیردولتی و...).
۲) مراکزی با عملکرد اجتماعی و فرهنگی ملی ـ منطقهای: الف ـ برخورداری از امکانات و فرآوردهایی فرهنگی که توان پوشش ملی و منطقهای داشته باشد ب ـ وضعیت مناطق محروم پیرامونی ج ـ مرکزیتی از فرآوردههای سنتی ـ فرهنگی برای استانها و مناطق دیگر ج ـ برخورداری از معیارهای زبان، مذهب و قومیت که فصول مشترکی با استانهای همجوار داشته باشند.
۳) مراکزی با عملکرد اجتماعی و فرهنگی استانی: الف ـ عدم برخورداری از شرایط مذکور در مناطقی با عملکرد فراملی و ملی ـ منطقهای ب ـ بحرانی بودن اوضاع اجتماعی ج ـ آسیبهای اجتماعی و میزان بزهکاری و باندهای غیرقانونی ح ـ عدم کفایت امکانات فرهنگی برای مردم استان.
نظریه پایه توسعه اجتماعی ـ فرهنگی استان ها
برنامهریزی منطقهای اجتماعی و فرهنگی در بخش امور استانی، به وسیله معیارهایی، قابلیتها و تنگناهای هر استان برای تعیین نقش آن در توسعه اجتماعی ـ فرهنگی سنجیده شده و با در نظر گرفتن توصیههای سرزمینیشان، جایگاه عملکردی هر استان و برنامه توسعه اجتماعی ـ فرهنگی استانها پیشنهاد شده است. به طوری که، هر استان برحسب برخورداری از امکانات اجتماعی و فرهنگی در نظر گرفته شده است.
برنامههای اجتماعی و فرهنگی امور استان ها
واقعیت این است که ایران زمین به سبب قدمت تاریخی و تنوع قومی و فرهنگیاش، در هر گوشه آن، جلوههای متنوع و نکات برجسته آنقدر زیاد است که اگر بخواهیم به همه آنها اشاره کنیم، آن هرگز در دایره یک مقاله یا حتی کتاب نمی گنجد. از این روی ما به نکات مهم و در ضمن زوایایی که تاکنون کمتر به آن توجه شده، به ویژه بعد تاریخی و حتی اساطیری آن اشاراتی خواهیم کرد. به طوری که، ویژگیهای کیفی در کنار موقعیت کمّی اجتماعی و فرهنگی هر استان مطرح شود.
لازم به ذکر است در این گزارش برنامهریزی منطقهای 32 استان کشور مد نظر قرار گرفته است که با توجه به برگزاری نشست توسعهای منطقه 3 کشور به استان مربوطه شامل ایلام، کردستان، کرمانشاه، لرستان، همدان اشاره میشود.
استان ایلام
استان ایلام نام کهنترین تمدن ایران زمین را با خود یدک میکشد. آن بخشی از سرزمین باستانی ایلام بوده است. بسیاری اوان عتیق را که در الواح سومری بدان اشاره شده است، در این مکان میدانند؛ تمدنی حداقل ۲۷۰۰ سال پیش از میلاد! اما متأسفانه به آثار باستانی این استان آن طور که باید و شاید توجه نمی شود. فرضاً در شهرستان دره شهر این استان که خرابههای دو شهر باستانی «سیمره» و «مادامتو» کشف شده، کشاورزان محلی آسیبهای فراوانی به آنها زدهاند و مسئولان استان نیز مدعیاند، چون بودجه خرید زمینها را از کشاورزان ندارند، کاری از دستشان ساخته نیست!
استان ایلام از نظر امکانات فرهنگی پس از خراسان جنوبی و استان سیستانوبلوچستان محرومترین استان کشور به شمار میرود. آن هنگامی مهمتر جلوه میکند که توجه کنیم، در کنار کشوری همچون عراق قرار دارد که از توان زایش تولیدی امروزی برخوردار نیست. قضیه هنگامی فاجعهبارتر جلوه میکند که دریابیم از نظر آسیبهای اجتماعی نیز ایلام از نامطلوبترین استانهای کشور است و از نقطه نظر میزان خودکشی از بیشترین مقدار رنج میبرد؛ بخصوص بین زنان. فرار از منزل و خودسوزی در نزد همسران جوان اکنون صورت نگرانکنندهای به خود گرفته است. از این روی استان ایلام در زمره استانهای بحرانی است. مجموعه اینها حکایت از آن دارد، نهتنها افزایش امکانات فرهنگی، بلکه توجه به زیرساختهای اجتماعی و فرهنگی و تحولاتی در این حوزه میبایست در اولویت برنامههای توسعه این استان قرار گیرد. از این نقطه نظر استان ایلام در زمره استانهای بحرانی است. امکان راهاندازی بازارهای محلی در ارتباط با استان همجوار کشور عراق باید مورد مطالعه و در دستور کار قرار گیرد.
استان کرمانشاه
استان کرمانشاه استان ۲۲ کشور است که پس از کردستان در سطح استانهای محروم مرزی قرار میگیرد. گویش رایج این استان کردی کرمانشاهی و اورامی است که از زبانهای ایرانی به شمار میرود. اکثریت قریب به اتفاق آنها مسلمانان شیعه مذهباند. اقلیتهای زرتشتی، مسیحی و کلیمی هم در این استان زندگی میکنند. این نزدیکیهای قومی و اجتماعی دو استان کردستان و کرمانشاه و جایگاه نازل منابع فرهنگی مشابه آن ها، بسیاری از برنامههای اجتماعی و فرهنگی و بخصوص توجه به زیرساختهای آنها را مشابه جلوه میدهد. استانهای ایلام، کردستان و کرمانشاه از آنجایی که جملگیشان از استانهای بسیار محروم از نظر اجتماعی و فرهنگی هستند که در جوار هم قرار دارند و از این روی حتی مردمشان نمیتوانند نیازها و ضعفهای موجود در استان خود را از طریق استانهای همجوار برطرف کنند، توجه بسیار زیاد برنامههای دولتی را طلب میکنند؛ بخصوص اگر بدانیم که در این استانها آمار مربوط به آسیبهای اجتماعی و انواع جرمها بسیار بالاست! توجه به بازارهای محلی مشترک با استانهای همجوار عراقی باید جدّی گرفته شود.
استان کردستان
استان کردستان با محروم بودن از بسیاری از امکانات توسعهای، امکانات فرهنگی را نیز از آن مستثناء نساخت؛ بیستویکمین استان کشور. اما به کمبود امکانات فرهنگی، فقر فرهنگی را نیز باید افزود که از سطح عمومی سواد گرفته تا آموزش سطح مختلف از فقر اجتماعی و فرهنگی رنج میبرد. کردها از اقوام کهن ایران زمین به شمار میروند و سبقه آنها به مادها برمیگردد. گویش آنها کردی است و اکثریت آنان را مسلمانان سنی شافعی مذهب تشکیل میدهند. توجه به زیرساختهای اجتماعی و فرهنگی استان موقعی مهمتر جلوه میکند که آن را با وقایع جدید به وجود آمده در عراق نگاه کنیم. اکراد عراق دولتی محلی با حمایتی جهانی تشکیل داده اند که بالطبع توجه خاص به وضعیت کردهای کشورهای همسایه (از جمله ایران) را برای دولتهایشان ضروری میسازد. بیشک اگر توسعه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در کردستان ایران به گونهای باشد که آنان خود را در وضعیتی مطلوبتر از کردهای ساکن عراق ببینند، تمایلات تجزیهطلبانه رشد نخواهد یافت، چه به جای این که به چالشی جدی بدل شود! با وجود آن که زنان کردستان، همچون زنان بندری، گیلان و مازندرانی از فعالترین و پرکارترین زنان ایران هستند و حتی بار اصلی خانواده بر دوش آنان است، اما متأسفانه شرایط شان در این استان مطلوب نیست و از حقوق مدنی مناسبی برخوردار نیستند که نیاز به توجه ویژه دارد. در این استان، در حالی که بسیاری از زنان کرد از سختترین کارها برای گردش چرخ خانواده فروگذار نیستند، بسیاری از مردان بیکار را میتوان یافت که در قهوه خانه جمع میشوند، قلیان میکشند، خاطره تعریف میکنند و بعضاً درباره تیراندازیها و شکارشان گپ میزنند! از بین بردن این منشها و عرف غلط آسان نیست و نیاز به برنامهریزیهای بلندمدت و چندجانبه دارد. این استان در زمره سه استان بحرانی کشور قرار دارد و از این روی نیاز به تحولی در زیرساختهای اجتماعی آن دیده میشود.
استان لرستان
ساکنین اصلی استان لرستان را اقوام لر تشکیل میدهند که در زمره کهنترین اقوام ایرانی به شمار میروند. بسیاری ایلامیان کهن را که پیش از آریاییها، از ساکنان کوهنشین زاگرس بودند، از اسلاف ایشان دانستهاند. برخی نیز لرها را از بازماندگان اقوام کاسی شمردهاند که از هزاره سوم پیش از میلاد به این سوی میزیستند. غار «کلماکره» که گنجینههایی در آن یافت شده که در جهان کمنظیر است، بسیار حائز اهمیت بوده و کتیبههای غار از سلسلهای ناشناخته به نام «سمت سمتی» (ساماتوره) خبر میدهند که پادشاهی به نام «آمیریش» فرزند «دابالا» در منطقه حکومت میکرده و از وسعت گنجینه پیداست که آن پادشاهی دارای چه جایگاهی بوده است. با این همه، استان لرستان در انتهای جدول برخورداری از امکانات فرهنگی جایگاه سوم را اختیار کرده است؛ یعنی بیستوسومین استان. این استان نیز نیاز به توجه خاص دارد.
استان همدان
قدمت شهر هگمتانه (همدان) به قرن ۱۱ پیش از میلاد برمیگردد. حتی حملات اسکندر، اعراب و مغولها نیز نتوانست این شهر را از پای در آورد. آن را پایتخت مادها دانستهاند که آثار باستانی آن هنوز بر جای مانده است. آرامگاه پیامبر یهودی حبقوق نبی در تویسرکان که در کتاب مقدس از وی سخن رفته بسیار مهم است. اکثریت فارسیزبانان این استان در شهرها و ترکزبانها در روستاها زندگی میکنند. در بخش امور استان ها، درجه توسعهیافتگی اجتماعی ـ فرهنگی استان همدان با ۲۳ شاخص کمی یونسکو سنجیده شد و نشان داد که این استان در سطح ۳ قرار گرفته و رتبه ۱۵ را احراز کرده است. از این روی در زمره استانهایی قرار میگیرد که در امور زیربنایی توسعه در اولویت دوم است.
|