|
بر خلاف بقیه رسوم و عادت های سنتی که غالباً در آنها خردسالان یا میانسالان و پیران علاقمندی بیشتری از خود نشان می‌دهند چهارشنبه سوری بیشتر از همه مورد توجه جوانان است. برای پاسخ به این پرسش فرضیاتی را باید برشمرد تا به فراخور حال صحت یا بی‌پایگی آنها به اثبات برسد که البته ممکن است در همه جا یکسان نباشد. در مورد سنت چهارشنبه‌سوری باید نکته مهمی گفته شود که این مراسم از دو بخش اعتقادی و عملی تشکیل می شده است.
اعتقاد به نور یا آتش به عنوان خالص و پاکترین عنصر نسبت به سه عنصر دیگر یعنی آب باد و خاک در هستی شناسی قدیم! و در حوزه عمل به عنوان پاک کردن و پلیدی‌زدایی پس از چند ماه سرما و کم آفتابی پاییز و زمستان ضروری می‌نموده است.
(البته بخش عملی شامل موارد دیگری از جمله قاشق زنی نیز میشود که در گذشته در بین جوانان توجه بیشتری نسبت به دیگر موارد شب چهارشنبه سوری داشته و اکنون به دلایلی که مشهود است به فراموشی سپرده شده که مجال طرح آن در اینجا نیست.)
اما فرضیاتی که برای پاسخ به پرسش می‌توان طرح نمود عبارتند از:
نخست: هیجان بالای این سنت می‌تواند علت توجه و علاقه جوانان به آن باشد. آنچه در مراسم عمومی حتی در عزاداری‌ها بیشتر مورد توجه جوانان است، جنبه‌های هیجان‌دارتر آنهاست برخلاف سالخوردگان که به جنبه‌های با طمانینه توجه بیشتری دارند. هیجان یکی از ضرورت‌های دوره جوانی و نوجوانی است که نیاز به بروز و ظهور دارد و سنتی مانند چهارشنبه سوری از معدود مراسمی است که این امکان را فراهم می‌کند تا هیجانات تخلیه شوند.
هیجانات این برنامه تا آنجا پیش می‌رود که افراد برای افزودن به آن یا تقابل با محدودیت‌ها به اقدامات هنجارشکن، غیر قانونی، تخریب اموال عمومی و خصوصی و حتی تهدید سلامتی جانی دیگران دست می‌زنند.
دوم: نشاط وافری که در این سنت وجود دارد می‌تواند عامل توجه جوانان به این آئین کهن باشد.از گذشته جشن چهارشنبه آخر سال ( چهارشنبه سوری) از جشن آغاز سال جدید مفصل تر بوده‌است که در نتیجه نشاط بیشتری را بر می‌انگیزاند. طبق آمارهای بین المللی شادی یا نشاط اجتماعی در کشورنسبت به کشورهای دیگر جهان از رتبه خوبی برخوردار نیست و جز مغموم‌ترین آنها هستیم که یکی از دلایل آن نبودن فرصت‌هایی برای شاد بودن است لذا تراکم درخواست برای بروز شادی‌های متراکم شده از دریچه چهارشنبه‌سوری فوران می‌نماید و هیچ جوانی دوست ندارد آنرا از دست بدهد.
سوم: هویت یابی می‌تواند یکی از دلایل توجه جوانان به این آئین کهن باشد. یکی از مشکلات کلان اجتماعی جامعه ایران که در خردترین سطح خود را بروز می‌دهد مشکل هویتی یا بحران هویت است. گوناگونی نژادها، زبانها، فرهنگ‌ها، و تاحدودی مذاهب، پاسخ به سوال من کیستم؟ یا ما کیستیم؟ را با چالش مواجه می‌کند.
برگزاری مراسم چهارشنبه سوری تنها آئین ناب و خالص ایرانی به شمار می‌آید که جوانان و نوجوانانی که در حال شکل‌دهی تصوری از خود در ذهن خویش‌اند با توجه به آن، عنصر ملیت خود را تعریف، وتعیین می‌نمایند به عبارت ساده‌تر چهارشنبه سوری احتمالاً تنها نماد کامل و خالصی از فرهنگ ایرانی است که برای هویت‌یابی ملی جوانان یک پدیده بی‌همتاست.
چهارم: در بخشی از فرهنگ منطقه خاورمیانه که فرهنگ ایرانی نیز از آن مستثنی نیست جنگجویی و روحیات سلحشوری و علاقه به جنگ وجود دارد. ایجاد انفجار و صداهای مهیب ناشی از آن و شبیه‌سازی میدان جنگ، فرصتی است که در چهارشنبه سوری ایجاد میشود که نه تنها با فرهنگ ایرانی که با فرهنگ خاورمیانه در ارتباط است. استفاده از انواع ترقه می‌تواند روحیه علاقه به جنگ را ارضا کند چنانکه در برخی از مواقع تجمع‌های مربوط به چهارشنبه سوری شبیه به یک میدان جنگ به نظر می‌رسد. با توجه به عمومیت این حالت در کل منطقه خاورمیانه این فرضیه، فرضیه ضعیفی به نظر می‌رسد.
*دانش‌آموخته جامعه‌شناسی
|
