هدف اصلی این نوشتار که به تاریخ ادواری مطبوعات همدان اشاره دارد، به دست دادن اطلاعات و گردآوری دادههای تاریخ مطبوعات همدان است تا آیندگان با دسترسی آسان به این منابع و نوشتهها بتوانند بهراحتی پایههای تحقیقی و تحلیلی فرهنگ و تاریخ این دیار را بشناسند و به غنای دادهها و نوشتهها در باب تمدن و فرهنگ این دیار بپردازنند و همچنین سعی شده است با استفاده از اسناد بهدستآمده، این نوشتار مستند و دقیق باشد تا فتحالبابی برای دیگر پژوهشها و تحقیقات در این حوزه گردد. در اهمیت نشریات ادواری گذشته، همین بس که بهعنوان یک سند و مدرک معتبر، حاوی اطلاعات ارزشمندی از کنشها و واکنشهای بافتهای اجتماعی و فرهنگی جامعهاند که ماهیت و ظاهر خود آنها نیز از جمله منابع مهم این تحقیق بهشمار میآیند، تا ما با این گردآوریِ اطلاعات، گذشته را به دوران معاصر و آینده پیوند بزنیم و از گذشته و اقدامات فرهنگی نیاکانمان اطلاعاتی بهدست آوریم. در هر تحقیق با موضوع تاریخ، تمدن و فرهنگ همدان، آنچه بهخوبی قابل مشاهده است، کمبود منابع و دادههای اطلاعاتی برای هر تحقیق و پژوهشی ست؛ تا آنجا که این بحث مهم و ریشهای کار را برای واکاوی گذشته بسیار سخت و گاه غیرممکن میسازد. آنچه در راه تحقیق و بررسی اسناد و منابع و مأخذ تاریخی و اجتماعی در همدان بهویژه دوره معاصر قابل مشاهده است، نبودن مراکز آرشیوی غنی و منظم دولتی و خصوصی است. حتی در مراکز آرشیوی و نگهداری اسناد و مطبوعات کشور نیز -که موضوع مباحث این مجموعه است-، سهم تعداد مطبوعات و اسناد مربوط به همدان ناچیز است به این خاطر گذشته و اقدامات فرهنگی و اجتماعی این دیار چندان قابل عینیتبخشی و تحقیق کامل نیست. با وجود این از ویژگیهای بارز این تحقیق، تلاش برای دسترسی به برخی اسناد و سوابق دولتی و خود نشریات یا آرشیو اسناد و مدارک نشریات است.
مطبوعات عصر پهلوی همدان
در دوران پهلوی وضعیت و احوال مطبوعات محلی همدان، همانند مطبوعات سراسری با شرایط و وضعیت کلی مملکت و تحولات آن ارتباط مستقیمی داشت. در ابتدای رضا شاه دیکتاتوری و پیامدهای آن مثل سرکوب، اختناق و سانسور بر چهره مطبوعات همدان سایه افکند؛ اما بهتدریج با تغییر وضعیت سیاسی و خلع او از سلطنت و آزادی موقتِ قلم و اندیشه، نشریات محلی همدان از لحاظ کمّی و کیفی رو به توسعه و گسترش نهادند.
از ویژگیهای نشریات این دوره میتوان به رشد سیاسی و اجتماعی نشریات محلی اشاره کرد. در این دوره اغلب نشریات همدان برخلاف نشریات عهد قاجار، گرایش شدیدی به سیاست و اخبار و حوادث دولت و ملت پیدا کردند و مباحث سیاسی و اجتماعی، بیشترین حجم صفحات نشریه را به خود اختصاص داد.
از سوی دیگر نیز توجه به تحلیل و بررسی حوادث و رخدادها بهویژه حوادث سیاسی و اجتماعی جامعه بیش از گذشته مورد توجه اربابان جراید محلی قرار گرفت.
همچنین در این عصر برخلاف دورهی قاجار، به جای استفاده از الفاظ مصنوع و سنگین و آرایههای ادبی، استفاده از الفاظ ساده و زبان محاورهای و مردمی معمول گردید که همین موجب گرایش مردم همدان به نشریات محلی شد.
در این دوره قشر تحصیلکرده اخبار خود را بیشتر از نشریات پیگیری میکردند و پیوند مستحکمی بین آنها برقرار شده بود و مطبوعات محلی تا حدودی جایگاه خود را در بین اقشار مختلف جامعه بهدست آورده بود. با توجه به رشد و ترقی وسایل چاپ و تجهیزات چاپخانههای همدان به دستگاههای جدید چاپ، کیفیت ظاهری نشریات نیز بهمراتب بهتر از گذشته شده و شیوه، زمینه و ترتیب نشریات از سوی اربابان جراید به نسبت پیشین، بهتر رعایت میگردید و نشریات این عهد در مقایسه با نشریات دوره گذشته از دوام بیشتری در عرصه فعالیت مطبوعاتی برخوردار گشته و جنبه همگانیتری یافت.
به سبب اینکه بیشتر این نشریات بهصورت هفتگی و دوهفتهنامه منتشر میشد، اخبار و درج حوادث حجم کمتری را به خود اختصاص میداد و اغلب مختصر و خلاصه ذکر میشد؛ اما در جریان مبارزات مردم علیه رژیم شاه، ذکر حوادث و اخبار، حجم زیادی را به خود اختصاص داد.
در کنار اخبار و ذکر حوادث، درج مطالب ادبی و فرهنگی و تحلیل مسائل روز بیشترین حجم صفحات را به خود اختصاص میداد. مطالب سیاسی و اجتماعی گاهی تند بیشترین موضوعات نشریات بود.
بیان موضوعات باستانی و تاریخی ایران اغلب مورد علاقه مدیران نشریات بود و این مباحث فراوان در نشریات درج میشد. در این دوره تنوع موضوعی در نشریات گسترش یافت.
شمارگان و تعداد نشریات افزوده شد. این افزایش تعداد و عملکرد انتقادی نشریات که از شهریور 1320 شکل گرفته بود چندان دوامی نیافت و سیر قهقرایی در نشریات و ساختار مطبوعاتی همدان بهوجود آمد. بیشتر تیترهای اصلی نشریات این دوره مسائل سیاسی و اجتماعی کشور بود که گاهی تند و انتقادی میشد.
در فاصلهی زمانی 1300 تا 1357 ﻫ.ش از لحاظ سالشماری، در سال 1300 یک نشریه، سال 1301 یک نشریه، سال 1304 یک نشریه، سال 1307 یک نشریه، سال 1309 یک نشریه و از این سال تا سال 1321 فقط یک نشریه در همدان وارد بازار مطبوعات محلی شدند.
در سال 1321 یک نشریه توسط کنسول انگلیس در همدان به نام بولتن روزانه انتشار یافت.
در این سالها نشریات همدان هم از نظر تعداد اندک بودند و هم در فاصله زمانی بسیاری از یکدیگر منتشر میشدند که البته خیلی هم زود از گردونه حیات مطبوعاتی خارج شدند.
علت عمده انتشار تعداد اندک نشریه در همدان، دوران استبداد رضاخانی و حادث شدن جنگ جهانگیر دوم بود.
از سال 1325 تا 1333 و در شرایط پس از جنگ جهانگیر دوم، به سبب تغییراتی که در اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران بهوجود آمد، بهیکباره در این سالها تعداد نشریات همدان به بالاترین تعداد در طول حیات مطبوعاتی خود رسید. در سال 1325، 8 نشریه در همدان وارد بازار نشر گردید.
در لیست منتشره روزنامهها و مجلات دارای مجوز وزارت فرهنگ، نام نشریات همدان همچون کمالی، سپیده، الوند، اروند، نصرت و راهنما به چشم میخورد (اسنادی از مطبوعات، 239). در سال 1326 یک نشریه، سال 1327 دو نشریه، سال 1328 یک نشریه، سال 1329 سه نشریه، سال 1330 چهار نشریه، سال 1331 هفت نشریه، سال 1332 دو نشریه و در 1333 یک نشریه مجوز دریافت داشته و یا آغاز به فعالیت کردند. مهمترین، بادوامترین، همگانیترین و سیاسیترین نشریات همدان ارمغان همین دوره است.
وجود افراد متعهد و دلسوز نسبت به فرهنگ این دیار و کار مطبوعاتی در این مقطع زمانی خود یکی از عوامل مهم شکلگیری این نشریات با ویژگیهای مذکور در همدان بود.
در مکاتبهی وزارت کشور با نخستوزیری به تاریخ 26/6/1336 درباره لیست نشریات کشور که امتیاز آنها بر طبق تبصره 3 مادهی 3 لایحه قانون مطبوعات تأیید شده، نام 4 نشریه همدان به نامهای نهیب غرب به مدیرمسئولی حسین غفاری، ناطق به مدیرمسئولی محمد پرویز، مبارز همدان به مدیرمسئولی محسن سالمی و ندای اکباتان به مدیرمسئولی حسین زرگریان بهعنوان نشریات درحال انتشار آن سالهای همدان ذکر شده است (اسنادی از مطبوعات، 228). اما این رونق مطبوعات محلی در همدان چندان دیری نپایید و تعداد نشریات بهیکباره سیر نزولی یافت؛ تا جاییکه از سال 1334 تا 1357، یعنی مدت 23 سال، فقط 7 نشریه وارد بازار مطبوعات استان شد. بدین قرار که در سال 1337 یک نشریه، سال 1338 یک نشریه، سال 1340 یک نشریه، سال 1341 یک نشریه، سال 1354 یک نشریه و در سال 1356 دو نشریه نشر و توزیع یافت. در گزارش اداره امتیازات وزارت اطلاعات در سال 1351 درباره وضعیت نشریات همدان از لحاظ مطالب و کیفیت اینگونه آمده است:
«مشاهده گردید که در روزنامههای مزبور از لحاظ چاپ و صفحهبندی و درج و انعکاس اخبار و مسائل مهم روز و همچنین در تهیه و چاپ مقالات مفید و ثمربخش پیشرفتی حاصل نشده است و مِنحیثالمجموع از طرف هیچیک از روزنامههای محلی در بالا بردن سطح معلومات عمومی و تنویر افکار مردم و آگاهی و آشنایی عموم با پیشرفتهای محلی و مملکتی و تشریح مسائل، توجهی معمول نگردیده است.»
در سال 1353 بهدنبال اجرای دستورالعمل دولت وقت همزمان با بسیاری از نشریات کشور، 3 نشریه ندای میهن، ندای اکباتان و ناطق که در این سالها منتشر میشدند، توقیف شدند و فقط هفتهنامه نهیب غرب بهدلیل حمایت هما زاهدی نماینده وقت مردم همدان در مجلس شورای ملی به انتشار خود ادامه داد. در زمان نخستوزیری شاهپور بختیار این 3 نشریه اجازه انتشار مجدد یافته و به حیات مطبوعاتی خود ادامه دادند. در دوره پهلوی از مجموع 52 نشریه، یک نشریه بهصورت یومیه به نام بولتن روزانه توسط کنسول انگلیس در همدان و در 2 صفحه منتشر میشد که متعلق به پایان دوران جنگ جهانگیر دوم و اشغال ایران توسط متفقین بود که البته با پایان جنگ، تعطیل گردید. تعداد 35 نشریه بهصورت هفتگی (2 شماره در یک هفته، یک شماره در هفته و یک شماره در 2 هفته)، 5 نشریه بهصورت ماهانه و یک نشریه هم بهصورت سالانه منتشر میشد. از این مجموع، تعداد ده نشریه با وجود داشتن مجوز، هیچ شمارهای از آنها منتشر نشده و ترتیب انتشار آنها معلوم نیست. از نشریات این دوره 8 نشریه در ابعاد و قطع مجلهای و 34 نشریه در ابعاد و قطع روزنامهای منتشر میشده است. همچنین در این دوره تعداد 4 نشریه بهصورت تخصصی در زمینههای فرهنگی و آموزشی و 38 نشریه با زمینه و رویکرد عمومی فعالیت میکردند. از مجموع 52 نشریهی عهد پهلوی که در سطح استان همدان منتشر و یا مجوز انتشار گرفتهاند، تعداد 45 نشریه در همدان و یا مربوط به همدان، 5 نشریه در ملایر، یک نشریه در نهاوند، یک نشریه در تویسرکان منتشر و یا مجوز انتشار دریافت داشتهاند.
نشریات محلی عصر پهلوی برخلاف نشریات عصر قاجار که به محافل ادبی و فرهنگی و صنوف وابسته بودند، بیشتر به ارگانها، احزاب و گروههای سیاسی نظیر حزب توده، حزب رستاخیز، حزب دمکرات، ارگان دهقانان و... گرایش داشته و آرا، عقاید و مرام حزبی خاص خود را تبلیغ و معرفی میکردند که البته همین گرایشات و وابستگیها و رویه افراطی برخی از آنها سبب تعطیلی این نشریات هم میگردید. از تعداد 52 نشریه این دوره، 12 نشریه وابستگی سیاسی و فرهنگی داشته و 40 نشریه بدون وابستگی ظاهری بهصورت مستقل فعالیت میکردند. در این زمان همچون زمان قاجار بیشتر دستاندرکاران مطبوعات محلی همدان را مردان تشکیل میدادند و زنان نقش خاصی در این حرفه نداشتند. از لحاظ سوابق تحصیلاتی در رشتههای مربوط به روزنامهنگاری، تمامی دستاندرکاران مطبوعات استان شامل صاحبامتیاز و مدیر در این دوره بدون تحصیلات در رشتههای مرتبط و حتی آموزشهای لازم در این حرفه بودند و بیشتر اربابان جراید را نویسندگان، شاعران، نمایندگان مجلس و رؤسای ادارات تشکیل میدادند که تنها بهدلیل علاقه و تفنن به کار روزنامهنگاری روی آورده بودند. در این زمان بهرغم رونق و توسعه مطبوعات همدان، هیچگونه جریان پویا و حتی گرایش و نگرش حرفهای به روزنامهنگاری در استان شکل نگرفت و اغلب دستاندرکاران روزنامهها و مجلات همدان، افرادی بودند که در کنار شغل اصلی خود و از روی تفنن و علاقه یا گرایش سیاسی به روزنامهنگاری و فعالیت مطبوعاتی میپرداختند. معمولاً لوگو و سرلوحه نشریات این دوره بهعنوان حالت تعادلبخشی و تزئینی در وسط صفحه اول قرار داشت. اما به نسبت نشریات دوره قاجار فضای کمتری به این امر و توضیحات و سرشناسه نشریه داده میشد و معمولاً با تزئینات کمتری همراه بود. اغلب لوگو نشریات خوشنویسی و جز تعدادی از آنها، بهصورت سادهای طراحی شده بودند. طراحی لوگو نشریات این دوره به نسبت دوره قاجار از لحاظ زیبایی و استفاده از نمادهای هنری و مفهومی بدون اعتبار و اهمیت هنری و طراحی است و اغلب بهصورت سادهای بسته شده است و به غیر از چند نشریه بدون همراهی تصویر و طرح بود. استفاده از تیتر جای خود را در نشریات این دوره باز کرده بود و هرچه به دوره انقلاب نزدیک میشویم، سرتیتر یا تیترهای اصلی و درشتتر مرسوم و معمول گردید؛ اما صفحهبندی و ستونبندی نشریات بهمانند دوره گذشته بود و کمتر تغییرات مناسب و عمدهای در آن اتفاق افتاده بود و صفحهبندی نشریات بدون قاعده و استفاده از شیوهی منظم میان هم و بدون فضای خالی و تزئینی انجام میپذیرفت. صفحهبندی نشریات این دوره بهصورت ساده با توجه به اهداف مدیران نشریه انجام میگرفت و چندان بهصورت حرفهای انجام نمیشد. وجه غالب حجم صفحات را نوشتار تشکیل میداد و ویژگیهای تصویری در آنها کمتر به کار گرفته میشد. در بیشتر صفحات نخست و صفحات داخلی از هیچگونه عکسی در کنار اخبار و مطالب نشریه، استفاده نمیشد.
مطبوعات عصر انقلاب اسلامی همدان
در جریان مبارزات مردم علیه حکومت پهلوی و پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در بهمنماه 1357 در ساختار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کشور، دگرگونی عظیمی پدید آمد که تغییر و دگرگونی اساسی در نشریات سراسری و محلی را هم بهدنبال داشت. به سبب حساسیت حوادث و اخبار انقلاب، نشریات منتشرشده در این دوره مورد توجه زیاد مردم قرار گرفت و بهخاطر همین توجه روزافزون و گرایش به مطبوعات، نشریات محلی همدان که اغلب از دوره گذشته منتشر میشدند، جنبه عمومی و همگانیتری یافتند. صاحبان نشریات هم میکوشیدند در کنار توجه به کیفیت و کمیت نشریه خود، به محتوای آن نیز غنا ببخشند. اما بهدنبال تعطیلی برخی از جرایدی که پیش از انقلاب در همدان منتشر میشد، بهتدریج توجه به خواست مردم، درج اخبار بهنگام، نقد و تحلیل حوادث و رویدادهای سیاسی و اجتماعی جامعه از سوی نشریات همدان رنگ باخت و با وجود اینکه در سالهای پس از انقلاب تعداد نشریات محلی همدان رو به افزایش نهاد، اما بیشتر آنها به مطالب تخصصی، علمی، فرهنگی و آموزشی تمایل یافتند. به همین علل کیفی و کمی، نشریات ابتدای انقلاب نتوانست گرایش و توجه مردم به سوی مطبوعات محلی را جلب کند و خواستههای مردم را پاسخگو باشند. درج نکردن بهنگام اخبار، تحلیل و نقد حوادث، کیفیت نامناسب چاپ و طراحی از ویژگیهای نشریات اولیه عهد انقلاب همدان بود که سبب شد این دست نشریات نزد مردم استان ناشناخته بمانند. هرچند این ویژگیها گریبانگیر نشریات همدان در ابتدای دوره انقلاب شده بود، اما بهتدریج با افزایش نشریات و رشد کیفی آنها شاهد شکلگیری فضای مطبوعاتی در استان هستیم. فضایی که بهدور از سطحینگری و کمّینگری با یک نگاه حرفهای مطبوعاتی شکل گرفت. چنانچه گفته شد، در ابتدای انقلاب تعداد نشریات استان رو به کاهش گذاشت و فقط چند نشریه انتشاریافته از دوره پهلوی تداوم انتشار داشت؛ اما بهتدریج تعداد نشریات استان متعلق به عهد انقلاب رو به افزایش نهاد که بیشتر به درج مسائل روز کشور و همدان و مطالب سیاسی و اعتقادی میپرداختند. هرچند اغلب این نشریات عمر کوتاهی داشتند و خیلی از آنها زود از گردونه انتشار بیرون رفتند.
از ویژگیهای دیگر مطبوعات استان در این زمان میتوان به درج و انعکاس اخبار و حوادث استان در نشریات محلی در حد وسیع اشاره کرد. این امر در نشریات کنونی استان بهخوبی قابل مشاهده است. همچنین از دیگر ویژگیهای نشریات این دوره، رشد مجلات و روزنامههای تخصصی در زمینههای علمی، فرهنگی و آموزشی در مقابل زمینههای عمومی و خبری بود. از نظر وابستگی برخلاف دوره گذشته که بیشتر نشریات به احزاب و ارگانهای سیاسی وابسته بودند، وابستگیهای نشریات این دوره اغلب به مراکز علمی، آموزشی و فرهنگی است. درحال حاضر بهرغم نقش و جایگاه بالای مطبوعات در توسعه جامعه، توسعه کمّی و کیفی آن و رونق مطبوعات با پیشرفت وسایل چاپی، در استان همدان بهتدریج شاهد شکلگیری یک جریان و نگرش حرفهای در حوزه مطبوعات بهصورت مستمر و پویا هستیم؛ اما همچنان کار مطبوعات محلی استان با نگاه تفننی و علاقه شخصی صورت میگیرد و بیشتر دستاندرکاران مطبوعاتی استان بهعنوان کاری نیمهوقت و فرعی در کنار شغل اصلی، حرفه روزنامهنگاری و خبرنگاری را انجام میدهند. در دوره میانهیانقلاب به بعد، نشریات مستقل و شخصی رو به افزایش نهاد. برخلاف نشریات دوره پهلوی که بیشتر وابسته حزبی و گروهی بودند، در این دوره تعداد کمی از نشریات به حوزه و نهادهای سیاسی وابسته بودند و بیشتر وابستگی نشریات این دوره به نهادهای فرهنگی و آموزشی بود.
عمده ضعف نشریات کنونی همدان، نداشتن سازمان و مدیریت مستقل و وابستگی مالی است. کمبود نیروی انسانی متخصص، تجهیزات و سرمایه از مسائل و مشکلات این حوزه است.
فعلاً در حوزه نشریات الکترونیکی هیچ اقدام مستقلی صورت نگرفته است و نشریات اختصاصی در حوزهی کودکان، زنان، ادبی، ورزشی، خانواده، اقتصادی، هنری، طنز و... بهصورت مستقل و حرفهای شکل نگرفته است. آنچه در باب مطبوعات همدان قابل توصیف و بیان است، رونق و گسترش تعداد نشریات تخصصی از سوی مراکز دانشگاهی و آموزشی ست که در موضوعات تخصصی و دانشگاهی و بیشتر بهصورت فصلی منتشر میشوند.
این نشریات جنبه عمومی و همگانی نداشته و سهمی در افزایش ارتباط مردم با نشریات ندارند؛ مطالب آنها کمتر در باب همدان است و مطالب علمی مختلفی در قالب مقاله در آنها منتشر میشود. اغلب لوگو و سرلوحه نشریات این دوره به حالت تعادلبخشی و تزئینی در وسط صفحه نخست قرار گرفته است. البته لوگو و سرلوحه برخی نشریات بهویژه نشریات روزانه در کنار صفحه طراحی شده است. بزرگ شدن ابعاد و اندازه لوگوها، تنوع طراحی، عدم بهکارگیری تصویر در کنار لوگو و استفاده از نامهای چندسیلابی در عناوین نشریات از دیگر ویژگیهای نشریات امروزی همدان است. به نسبت نشریات دوره قاجار، فضای کمتری به لوگو و سرلوحه نشریه داده شده است و معمولاً تزئینات کمتری در کنار آن بهکار برده شده است. توضیحات و سرشناسهی نشریات این دوره در آخرین صفحهی نشریات آمده است. اغلب لوگو نشریات خوشنویسی و تعدادی از آنها بهصورت سادهای طراحی شدهاند. طراحی لوگو نشریات این دوره بهلحاظ زیبایی و استفاده از نمادهای هنری و مفهومی بدون اهمیت هنری و گرافیکی است و اغلب بهصورت سادهای طراحی شده و به غیر از چند نشریه بدون همراهی تصویر و طرح است.
استفاده از تیتر جای خود را در نشریات این دوره باز کرده و سرتیتر یا تیترهای اصلی و درشتتر هرچه به زمان حال نزدیک میشویم، مرسوم و حرفهای گردیده است. صفحهبندی و ستونبندی نشریات به نسبت دورههای گذشته پیشرفت قابل قبولی یافته است؛ اما در مقایسه با نشریات کشوری و حرفهای در زمینه طراحی، صفحهبندی و ستونبندی و آرایش ظاهری حرف کمتری برای گفتن دارند. استفاده از شیوههای نامنظم و بدون فضای خالی و تزئینی نیز در برخی از نشریات درحال انتشار مرسوم است. صفحهبندی نشریات این دوره بهصورت ساده با توجه به اهداف مدیران نشریه انجام میگیرد و بدون ترکیببندی و استفاده از طرحهای گرافیکی میباشد.
وجه غالب صفحات نشریات دوره انقلاب همچنان نوشتار است و ویژگیهای تصویری در آنها کمتر به کار گرفته شده است. در بیشتر صفحات نخست و صفحات داخلی از عکس در کنار اخبار و مطالب نشریه، استفاده میشود.
از سال 1357 ﻫ.ش مصادف با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ایران تا سال 1384 تعداد 43 نشریه عمومی و تخصصی در استان انتشار یافت که فقط چند نشریه متعلق به نشریات دوره پهلوی ست.
از سال 1384 ﻫ.ش تا سال 1398 تعداد 141 نشریه دیگر در سطح استان مجوز گرفته یا منتشر شدهاند؛ زیرا از این تعداد -با وجود صدور مجوز- تاکنون شمارهای از برخی منتشر نشده است و نیز برخی دیگر از نشریات پس از فعالیت و انتشار چند شماره درحالحاضر منتشر نمیشوند.
بر حسب این آمار در عصر انقلاب اسلامی در همدان 184نشریه یا دارای مجوز بودهاند یا منتشر شدهاند. براساس کتاب جامع مطبوعات ایران در آبان 1390، تعداد نشریات منتشره استان 33 نشریه ذکر شده است که از لحاظ تعداد نشریه، همدان در بین 31 استان، حائز رتبه هجدهم شده است. با وجود اینکه این آمار شامل تمامی نشریات روزانه، هفتهنامه و دوهفتهنامه، ماهنامه و فصلنامه و نشریات عمومی و تخصصی مجامع علمی و آموزشی است که براساس دادههای ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استانها گردآوری شده است، اما این آمار دقیق نیست. در این آمار برخی از نشریاتی هم که تعطیل شدهاند نامشان ذکر شده و نیز برخی از نشریاتی که به تهران منتقل شده و دیگر در همدان منتشر نمیشوند در این آمار آمدهاند. در این آمار نشریات تخصصی همدان ده نشریه ذکر شده است که البته تعداد نشریات تخصصی مراکز علمی و دانشگاهی با رویکرد جدید، بیشتر از آمار ذکر شده است.
همچنین آنچه در باب مطبوعات محلی و در مقایسه با دیگر استانها قابل مشاهده و تأمل است، افزایش نشریات روزانه در استانها، فعال شدن نشریات تخصصی و وجود نشریه محلی در اغلب شهرستانها میباشد.
طبق آمار سایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، استان همدان با تعداد 68 نشریهی دارای مجوز و 29 نشریه درحال انتشار، بین 31 استان کشور در مرتبه پانزدهم قرار دارد.
از لحاظ سالشماری از مجموع 181 نشریه فعال و یا مجوز گرفته، 2 نشریه در سال 1358 و 3 نشریه نیز در سال 1359 وارد بازار مطبوعات استان شدند. در سال 1361 یک نشریه تخصصی، در سال 1363 یک نشریه، سال 1366 یک نشریه، سال 1369 دو نشریه، سال 1370 سه نشریه، سال 1374 یک نشریه، سال 1375 یک نشریه، سال 1376 سه نشریه، سال 1378 چهار نشریه، سال 1379 چهار نشریه، سال 1380 یک نشریه، سال1381 شش نشریه، سال 1382 شش نشریه، سال 1383 هفت نشریه، سال 1385 دو نشریه، سال 1387 دو نشریه، 1388 شش نشریه، سال 1389 هفت نشریهی عمومی و داخلی، سال 1390 بیست و یک نشریه، سال 1391 یازده نشریهی تخصصی و عمومی، سال 1392 هشت نشریه، سال 1393 نوزده نشریه، سال 1394 هفده نشریه، سال 1395 سیزده نشریه، سال 1396 بیست و چهار نشریه، سال 1397 پنج نشریه و 1398 چهار نشریه شروع به فعالیت کرده یا مجوز دریافت کردهاند. از مجموع 181 نشریه بر حسب ترتیب انتشار، تعداد 3 نشریه بهصورت روزانه، تعداد 53 نشریه بهصورت هفتهنامه، دوهفتهنامه و چند شماره در هفته، 59 نشریه بهصورت ماهنامه و دوماهنامه، 63 نشریه بهصورت فصلنامه و دوفصلنامه، یک نشریه بهصورت گاهنامه و 2 نشریه بهصورت سالیانه منتشر میشده یا میشود. در باب موضوع، روش و زمینه نشریات، تعداد 83 نشریه، تخصصی و حاوی مطالب فرهنگی، آموزشی و دانشگاهی بوده و تعداد 98 نشریه نیز عمومی بوده و مطالب کلی و عمومی را منعکس مینمودند.
همچنین تعداد 103 نشریه از نظر قطع و فرم ظاهری بهصورت روزنامه و تعداد 78 نشریه هم به شکل و قطع مجلهای منتشر میشوند. از لحاظ پراکندگی نشریات در سطح شهرستانهای استان، همچون گذشته در این دوره نیز سهم شهرستانها ناچیز بوده و بیشترین تعداد نشریات در مرکز استان منتشر شده یا میشود.
از مجموع 181 نشریه، تعداد 144 نشریه به شهر همدان، تعداد 21 نشریه به شهر ملایر، تعداد 5 نشریه به شهر نهاوند، تعداد 2 نشریه به شهر تویسرکان، تعداد 5 نشریه به شهر اسدآباد، تعداد 3 نشریه به شهر کبودرآهنگ و تعداد یک نشریه به شهر فامنین اختصاص داشته یا دارد. در این دوره تعداد 72 نشریه وابسته به مراکز علمی، آموزشی، فرهنگی و اداری و تعداد 108 نشریه مستقلاند و هیچگونه وابستگی ندارند. از نظر شغل مدیرمسئولان نشریات، 61 نفر مدرس و عضو هیأت علمی مراکز آموزش عالی، 9 نفر نماینده مجلس شورای اسلامی، 62 نفر شاغل حوزه اداری و 48 نفر شاغل در بخش آزاد و مطبوعات هستند.
معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد استان
|