با وجود اهمیت گردشگری به عنوان بازار جایگزین درآمدهای نفتی همچنان در سیاستگذاریها و برنامههای تصمیمگیران کشوری نادیده گرفته میشود و مورد غفلت کاندیداهای ریاستجمهوری واقع شده است.
گردشگری در ۱۰ سال اخیر به عنوان بزرگترین صنعت خدماتی از نظر درآمدزایی شناخته شده که آن را به یکی از مؤلفههای مهم تنوع در صادرات برای اقتصادهای نوظهور و پیشرفته جهان تبدیل کرده است و میزان رشد آن حتی از میزان رشد اقتصاد جهانی نیز پیشی گرفته و منبع مهم درآمد بسیاری از کشورها قرار گرفته است. اسپانیا که در سال ۲۰۱۹ طبق اعلام مجمع جهانی اقتصاد به عنوان بهترین کشور دنیا برای پذیرایی از گردشگران معرفی شده و در رده دوم گردشگرپذیرترین کشورهای جهان قرار گرفته، حدود ۱۵ درصد از تولید ناخالص داخلی آن به بازار گردشگری اختصاص یافته است. میزان درآمدهای حاصل از گردشگری اسپانیا تا پیش از شیوع کرونا با ۸۰ میلیارد دلار حدود 2 برابر درآمدهای نفتی ایران در سالهایی بوده که فروش نفت در شرایط طبیعی قرار داشته است.
همچنین کشورهای منطقه همچون ترکیه و امارات در چند سال اخیر اقدامات گستردهای در توسعه زیرساختها و تبلیغات در جهت جذب گردشگران خارجی انجام دادهاند که این موضوع توانست ترکیه را در سال ۲۰۱۹ به رتبه ششم کشورهای گردشگرپذیر جهان برساند و این کشور توانست با جذب ۴۶میلیون گردشگر خارجی، ۷۰ میلیون گردشگر داخلی را به بازدید از جاذبههای گردشگری خود دعوت کند. درآمدهای حاصل از ورود گردشگران خارجی به ترکیه بیش از ۲۹ میلیارد دلار بوده که در مجموع درآمد حاصل از گردشگری در این کشور را به بیش از ۹۰ میلیارد دلار رسانده است.
امارات نیز در چند سال اخیر به منظور خروج از اقتصاد تکمحصولی وابسته به صنعت نفت، بر بازار گردشگری متمرکز شده است و با سرمایهگذاریهای کلان در بخش گردشگری، دبی را به مهمترین مرکز تجاری و تفریحی جهان تبدیل کرده است. بهطوریکه در سال ۲۰۱۹ دبی بیشترین میزان درآمد از ورود گردشگران در جهان را به خود اختصاص داد. پس از اعمال تحریمهای حدأکثری بر ایران و تأثیرات منفی اقتصاد تکمحصولی وابسته به صنعت نفت، بازار گردشگری جایگزین مناسبی برای ارزآوری و رشد اقتصادی ایران محسوب شد و در چند سال اخیر روند رو به رشد قابلتوجهی را طی کرده بهگونهای که در سال ۱۳۹۷ با رشد ۵۵ درصدی در ورود گردشگران خارجی به درآمد حدود ۶/ ۱۱ میلیارد دلاری دست یافت که این رقم در طول تاریخ ایران سابقه نداشته است.
در سال ۱۳۹۸ نیز بهرغم وقوع حوادث طبیعی و انسانی همچون سیل، ناآرامیهای آبان، تنشهای حداکثری میان ایران و آمریکا در منطقه و سقوط هواپیمای اوکراینی براساس آمارهای ارائه شده از سوی وزارت گردشگری میزان درآمد حاصل از گردشگری به ۷/ ۱۱ میلیارد دلار رسیده است. اما همهگیری کرونا ضربه سهمگینی بر بازار توریسم وارد کرده و حتی این بخش را به مرز تعطیلی کشانده است. برخی مراکز اقامتی بهویژه هتلها نه تنها در وضعیت تعطیلی قرار گرفتهاند، بلکه اقدام به فروش نیز کردهاند همچنین حدأقل نیمی از شغلهای مربوط به این صنعت در معرض خطر قرار گرفتهاند. سفرهای بینالمللی که بیش از یک سال است با محدودیت حدأکثری مواجه است و در واقع کشور بازار گردشگران خارجی را از دست داده است؛ در حوزه گردشگری داخلی نیز به دلیل ممنوعیتهای تردد بیناستانی با کاهش چشمگیری مواجه شده و بخش گردشگری ایران در حالحاضر در مرحله کما قرار دارد.
در صورت نادیده گرفتن این صنعت و عدم سیاستگذاریهای راهبردی در جهت نجات آن، تقریباً به فروپاشی بازار گردشگری نزدیک میشویم. بازار گردشگری که در ۱۰ سال اخیر یکی از منابع مهم ارزآوری کشور بهشمار میرفته و تا پیش از کرونا حدود ۷ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل میداده، در برنامه اقتصادی کاندیداهای ریاستجمهوری هیچ جایگاهی ندارد.
بررسیهای رسانه نشان میدهد: ایجاد فرصتهای شغلی، توسعه زیرساختها و ورود گردشگران خارجی از دلایل اصلی رشد اقتصادی کشور از طریق بازار گردشگری است که میتواند اقتصاد ایران را از تکمحصولی بودن و وابستگی به صنعت نفت عبور دهد و فرصتهای جدیدی برای درآمدزایی، صادرات و رشد اقتصادی ایجاد کند که به دنبال آن به توسعه پایدار دست یافت.
بازار گردشگری علاوه بر ایجاد اشتغال، ارتقای جوامع محلی، رشد اقتصادی در سطح منطقهای و ملی و بازاری رو به رشد و پولساز، فرصتی برای خانوارها ایجاد میکند تا پس از ساعتهای طولانی کار در طول هفته به فراغت بپردازند که این امر بر شناخت بیشتر از جاذبهها و پتانسیلهای گردشگری، برخورداری بیشتر از خدمات و محصولات و رشد فرهنگی و روانی جوامع تأثیرگذار خواهد بود. همچنین حدود ۱۰ درصد از اشتغال کل کشور به بخش گردشگری تعلق دارد و این نشاندهنده اهمیت این صنعت در تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در کشور است که باید برای دستیابی به توسعه پایدار برنامهریزیهای کلان در جهت ایجاد زیرساختهای غنی، افزایش کیفیت محصولات، آموزشوپرورش فعالان توریسم با مدیریتی صحیح ارائه شود. توسعه گردشگری منجر به بهرهبرداری از منافع اقتصادی میشود و تأثیر قابلتوجهی در افزایش اشتغال، درآمدهای دولتی و درآمدهای بخش خصوصی خواهد داشت. از اینرو گردشگری تأثیر مستقیم و غیرمستقیم بر رشد اقتصادی کشور خواهد گذاشت. با توجه به اهمیت صنعت گردشگری در اقتصاد کشور در برنامهریزیهای کلان کشوری و آینده توسعه اقتصادی کشور باید یکی از پارادایمهای مهم دولت آینده قرار گیرد تا مسیر خروج کشور از این بحران اقتصادی را هموار کند. این درحالی است که در 2 مناظره کاندیداهای ریاستجمهوری، گردشگری جایگاهی در برنامههای اقتصادی کاندیداها نداشته و بهرغم تکرار کلماتی چون اشتغال مولد، آمایش سرزمین، خلق ثروت و توزیع عادلانه درآمد، اشارهای به گردشگری بهعنوان یکی از مهمترین راههای رسیدن به آنها نشده است. با توجه به اینکه درآمدهای نفتی به کمترین میزان خود رسیده و بحران کرونا این روند نزولی را افزایش داده و مشاغل بسیاری در معرض خطر قرار گرفتهاند و رشد اقتصادی کشور به کمتر از ۳ درصد رسیده است انتظار بر کسب درآمدهای غیرنفتی و توجه ویژه به صنایع مولد ارزآور همچون گردشگری است.
کارشناسان معتقدند درحالحاضر یک راه نجات کشور از تنگنای اقتصادی شناخت درست و کامل از تمامی پتانسیلها و ظرفیتهای منابع اقتصادی و خروج از وابستگی به اقتصاد تکمحصولی است.
بنابراین، با توجه به برخورداری ایران از بهترین جاذبههای گردشگری در جهان و تأثیر قابل توجه این بازار بر رشد اقتصادی، صنعت گردشگری باید از بعد اقتصادی مورد توجه قرار گیرد و تنها در سطح فرهنگی و اجتماعی باقی نماند.