تأمين امنيت همواره از دغدغههاي مهم بشري بوده است. پناه بردن به غارها براي در امان بودن از سرما، گرما و حيوانات درنده، ساختن قلعههاي مستحکم در ارتفاعات و اقدامات مشابه در طول تاريخ نشان دهنده اهميت امنيت در نزد بشر بوده، هست و خواهد بود. در ايران باستان پیش از شکلگيري مشروطه، مردم بخصوص افراد ثروتمند براي حفاظت از اموال و دارايي خود افرادي را تحت عنوان شبگرد، به خدمت ميگرفتند که اين روند در بحث تأمين امنيت شهروندان نيز در سالهاي دفاع مقدس و در دهه 60 توسط شهروندان ما در روستاها و شهرها تحت عنوان شبپا در راستاي افزايش امنيت عمومي اجرا ميشد.
در حال حاضر با گسترش شهرها و افزايش جمعيت شهرنشين در کنار خلأحضور مستمر و دایمي پليس در لايههاي دروني جامعه، زمينه رشد جرايم و نگراني گروه کثيري از شهروندان در نقاط مسکوني و تجاري را فراهم ساخته است، از اين رو به منظور پيشگيري از وقوع جرايم و تعميم امنيت در اعماق و لايههاي دروني محلات در راستاي برنامه سوم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي و در اجراي تدابير ابلاغي فرماندهي نيروي انتظامي، شرکتهاي خدماتي، حفاظتي و مراقبتي تحت پوشش اداره انتظام در استانها راهاندازی شد.
از طرفی دیگر، تأمین امنیت یکی از وظایف مهم دولتها و ضروریات هر جامعه است واحادیث و روایات فراوانی در این خصوص از نظر اسلام مطرح شده است. همچنین قلم فرسایی اندیشمندان در این باره نشانگر یک ضرورت اجتناب ناپذیر است که وجود و اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست.
در نظام جمهوری اسلامی ایران یکی از پایههای امنیت مردم هستند و تجربه نیز ثابت کرده است که هر جا مردم ورود پیدا کردهاند موفقیت بیشتری حاصل شده است.
اگرچه امروزه وجود تجهیزات مدرن و پیشرفته نقش مؤثری در تأمین امنیت دارد اما این مسأله از اهمیت نظارت عمومی و مشارکت عمومی چیزی کم نمیکند، چنانچه میبینیم در اجرای اصل هشتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نظارت بر دستگاههای دولتی را حق مردم دانسته و همچنین براساس راهبرد پلیس خدوم با مردم به عنوان پلیس جامعه محور یکی از رویکردهای این سازمان میباشد؛ بنابراین یکی از شاخصههای ایجاد امنیت مطلوب در شهر مشارکت مردم و در واقع واگذاری قسمتی از مأموریتهای پلیس به خود مردم است.
تجارب گذشته در بومی کردن این مسأله در دوران انقلاب اسلامی مؤید این ادعاست به طوری که در غائله کردستان، در نقاط مرزی، در سیستان و بلوچستان با مسلح کردن عشایر غیور گوشهای از این همکاری و تعامل است که نتایج مطلوبی نیز در برداشته است.
در سالهای اخیر نیروی انتظامی درصدد ایجاد امنیت در محلهها با حضور و همکاری تنگاتنگ مردم با استفاده از نگهبانان محله (شبگرد و روزگرد) بوده و هست.
فرمانده انتظامی شهرستان همدان در باره تأثیر شبگرد بر امنیت محله و نقش مردم در این خصوص، میگوید: براساس برنامه پنجم توسعه و مشارکت مردم در امر تأمین امنیت، واگذاری قسمتی از مأموریتها به برخی از شرکتها تحت عنوان پلیس انتظام مطرح شد این شرکتها جزیی از پلیس پیشگیری هستند.
رسول مرادی خاطرنشان میکند: براساس بررسیها و مطالعات کاربردی مشخص شده است که مکانها و محلههایی که از نگهبان محله استفاده میکنند احساس امنیت و امنیت نسبت به محلههای دیگر بیشتر است.
به گفته مرادی، احساس امنیت بیشتر، آمار سرقت کمتر، امنیت مطلوب نسبت به محلههای دیگر، ترس از جرم و اشتغالزایی از جمله فاکتورها و مزیتهای استفاده از نگهبانان محله تحت عنوان شبگرد یا روزگرد است.
وی با بیان اینکه قطعاً پلیس با امکانات و نیروی انسانی محدود نمیتواند پوشش وسیعی به نقاط مختلف شهر بدهد، اظهار کرد: برابر مطالعات انجام شده میانگین پلیس غیر رسمی در جهان برابر هر یک نفر پلیس 20 نفر است که در کشور ما بخصوص در شهر ما این تعداد پلیس غیر رسمی به 2 نفر هم نمیرسد.
فرمانده انتظامی شهرستان همدان خاطرنشان کرد: بهرغم تلاشهایی که در شهرستان همدان توسط پلیس انجام شده است اما به دلیل استقبال نکردن شهروندان از به کار گیری شبگرد توفیق چندانی در این زمینه به وجود نیامده است که این امر نیازمند عزم جدی مردم و مسئولان در رابطه با فرهنگسازی و مشارکت جدی است. مرادی یادآور شد: معتمدان محلات میتوانند با مشورت با ساکنان و اهالی محله نسبت به، به کارگیری نگهبان محله درخواست دهند و البته حقوق و حقالزحمه نگهبان را با تقسیم کردن بین اهالی و ساکنان محله نیز تقبل کنند.
به گفته مرادی، پلیس پیشگیری نیز این آمادگی را دارد نگهبانانی را برای محله آنها معین و این نگهبانان را آموزش و به لباس و تجهیزات خاص مجهز کند.
وی ادامه داد: همچنین پلیس پس از تعیین نگهبان، به صورت مستمر بر کار آنها نظارت دارد و توسط گشتهای مخصوص از فعالیت آنها سرکشی میکند.
فرمانده انتظامی شهرستان همدان خاطرنشان کرد: این موضوع در برخی شهرها پایلوت شده است به طور مثال در بابل 300 نگهبان محله به کار گرفته شده و مردم نیز حقالزحمه آنها را پرداخت میکنند. مرادی با اشاره به اینکه امروزه در جهان پیشگیری از جرم به چند طریق انجام میگیرد، تصریح کرد: استفاده از وسایل و تجهیزات هوشمند مثل دوربینها و سنسورها از جمله موارد پیشگیری از جرم است که در همدان نیز در 20 نقطه پایش تصویری صورت میگیرد اما این موضوع کافی نیست و باید پیشگیری از جرم در تمامی ابعاد گسترده شود.
وی یادآور شد: در همدان نیز نگهبانان محله تحت عنوان شبگرد و روزگرد فعالیت دارند اما باید این موضوع فرهنگسازی شود و اقبال عمومی به این موضوع بیشتر شود.
به اعتقاد مرادی، وجود شبگرد در هر محلهای موجب بالا رفتن ضریب امنیتی جلوگیری از بروز جرایم است که پلیس در این باره آمادگی دارد با معتمدان محلات در خصوص جذب و معرفی شبگرد همکاری لازم را داشته باشد.