به اصطلاح قدیمیترها در زمان سختیها باید دوست و دشمن خود را بشناسی. در چند دهه گذشته روابط میان جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا مشخصا روابط مطلوب و دوستانهای نبوده است. حتی میتوان گفت پس از برجام و خروج آمریکا از آن، اتحادیه اروپا نتوانست اقدام عملی مؤثری در حذف برجام نسبت به وعدههایش انجام دهد. با اینوجود اتحادیه اروپا پس از شیوع ویروس کرونا و بحرانی شدن وضع جهان، فراتر از انتظاری که نسبت به وعدههایش از آن میرفت عمل کرده است.
اینستکس، جرقه امید
به اتحادیه اروپا
وزیر خارجه آلمان روز گذشته و ۲۰ روز پس از نخستین تراکنش مالی با ایران تحت سامانه مالی اینستکس، در کنفرانس خبری وعده داد که بهزودی دومین تراکنش مالی با ایران تحت اینستکس انجام خواهد شد.
به گزارش فارس، هایکو ماس در یک کنفرانس خبری اظهار کرد: «اینستکس پس از نخستین تراکنش، هنوز در مرحله رشد قرار دارد و در ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر هستیم و تراکنش جدید در سریعترین وقت ممکن انجام خواهد شد.»
وی گفت: دومین تراکنش اینستکس مربوط به صادرات کالاهای ضروری برای کنترل شیوع ویروس کرونا است.
وزیر خارجه آلمان افزود: «هر تراکنشی باید با دقت تحت نظارت قرار بگیرد تا هرگونه سوءاستفاده از آن بهویژه در زمینه حمایت مالی از تروریسم و پولشویی از بین برود.»
دوازدهم فروردین ماه امسال بود که وزرای خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس نخستین عملیات مالی با ایران بر اساس اینستکس را تأیید کردند. روزنامه آمریکایی والاستریت ژورنال در گزارشی با انتشار برخی جزئیات از نخستین تراکنش مالی میان اروپا و ایران تحت سامانه مالی اینستکس نوشت: «جزئیات اندکی درباره این تراکنش مالی ارائه شده است، اما افراد نزدیک به این موضوع اعلام کردند که تجهیزات فروخته شده مربوط به درمان بیماریهای خونی بوده که از یک شرکت آلمانی خریداری شده و چندین ماه نهایی شدن این معامله به طول انجامیده است.»
با خروج آمریکا از توافق هستهای در اردیبهشت ۱۳۹۷، ایران و اعضای باقیمانده در برجام راه نجات توافق را در سازوکارهای مختلف یافتند که مهمترین آنها اینستکس بود. اینستکس یا همان سازوکار حمایت از مبادلات تجاری با ایران، ژانویه ۲۰۱۹ (بهمن ماه ۱۳۹۷) از سوی فرانسه، آلمان و انگلیس برای تسهیل تجارت غیردلاری با تهران ایجاد شد. هدف از ایجاد اینستکس از سوی اروپاییها، فراهم آوردن امکانی برای برخورداری کشورمان از مزایای برجام و در نتیجه تداوم توافق بود.
به عبارتی دیگر با خروج آمریکا از برجام و خارج شدن شرکتهای بزرگ از ایران بهدلیل تهدیدات و فشارهای کاخ سفید، اینستکس بهمنظور تشویق و حمایت از شرکتهای کوچک و متوسط اروپایی که پیوند مالی کمتری با آمریکا دارند، برای همکاری با تهران شکل گرفت. هرچند انتظار میرفت که کالاهای تحریمشده از این مجاری به ایران صادر شود، اما این سازوکار در گام نخست تجارت کالاهای اساسی (مواد غذایی و دارو) را تحت پوشش قرار داده است تا به تدریج به دیگر کالاها تسری یابد.
به گزارش ایرنا، مقر اینستکس در پاریس است و ریاست و اداره این کنسرسیوم اقتصادی را آلمان برعهده دارد و انگلیس هم بهعنوان سهامدار در آن مطرح است. در ابتدا «پر فیشر» بانکدار آلمانی ریاست اینستکس را برعهده داشت و پس از استعفای او، «برند اربل» سفیر پیشین آلمان در تهران نامزد این تصدی شد. انصراف اربل هم موجب شد که «میشل ارهارد باک» دیپلمات پیشین همین کشور به کرسی ریاست اینستکس تکیه بزند.
پس از تشکیل و تعریف حدود اختیارات برای اینستکس، اهمیت گسترش دایره شمول اعضای آن احساس شد. آذرماه پارسال یکی از این گامهای اروپا در این زمینه برداشته شد و آن الحاق ۶ کشور اروپایی شامل بلژیک، دانمارک، سوئد، فنلاند، نروژ و هلند به اینستکس بود تا شمار اعضای آن به ۹ برسد. این کشورها هشتم آذرماه با انتشار بیانیهای اعلام کردند که در راستای حمایت از تلاشهای اروپا برای حفظ برجام به سازوکار اینستکس خواهند پیوست.
پیش از زمان شیوع ویروس کرونا در ایران بهرغم گسترش اعضای اینستکس و وعدههای مکرر طرفهای اروپایی، بهدلیل سیاست فشار حداکثری آمریکا و همکارینکردن شرکتهای بزرگ اروپایی، این سازوکار راه به جایی نبرده و تراکنش مالی میان اروپا و ایران رخ نداده بود.
مسئولان جمهوری اسلامی ایران، اروپاییها را به کمکاری متهم کرده و هشدار دادند که چنانچه اروپا برای تسهیل مبادلات تجاری و مالی با ایران تلاش نکند، تهران به روند کاهش دادن تعهدات برجامی خود ادامه خواهد داد. در نتیجه، تهران با هدف متوازنسازی توافق به کاهش تعهدات خود اقدام کرد و در این مسیر 5 گام برداشت که آخرین آن به منزله بازگشت به فعالیتهای هستهای پیشابرجام تلقی میشد.
امید به نجات برجام و اجرای اینستکس زمانی به چشم خورد که نخستین مبادله ایران و اروپا از طریق سازوکار مذکور انجام شد.
اتحادیه اروپا نزدیکتر از همیشه
ایران بهعنوان یکی از نخستین کشورهای مبتلا به ویروس کرونا پس از چین مورد حمایت کمکهای بشردوستانه مالی و پزشکی تعداد زیادی از کشورهای همسایه، سایر کشورها و سازمانهای بینالمللی در راستای مقابله با شیوع ویروس کرونا قرار گرفت.
از این رو در کنار کمکهای بشردوستانه برخی کشورها و سازمانهای بینالمللی جوزف بورل، کمیسر سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از اعلام حمایت اتحادیه اروپا از درخواست وام ایران بهمنظور مقابله با کرونا از صندوق بینالمللی پول، از ارائه کمک مالی و پزشکی به ارزش ۲۰ میلیون یورو به ایران برای مقابله با کرونا خبر داد.
با این حال مشکل اصلی در مقابله با ویروس کرونا برای کشورمان تحریمهایی است که مانع از مبادلات اقلام پزشکی مورد نظر کادر درمانی بهمنظور رسیدگی به بیماران کرونایی میشود. بسیاری از کشورها از جمله روسیه و چین و... خواستار لغو تحریمهای آمریکا علیه کشورمان بهمنظور دریافت اقلام پزشکی شدهاند که اتحادیه اروپا هم از این قافله عقب نماند.
به گزارش ایسنا، اتحادیه اروپا 16 فروردین از اجرای برخی معافیتهای بشردوستانه حمایت کرد تا تحریمهای اقتصادی اعمال شده بر کشورهایی همچون کوبا، ونزوئلا و ایران به تعلیق در آمده و این کشورها بتوانند در یک فوریت بهداشتی به تجهیزات پزشکی ضروری دست پیدا کنند.
آرانچا گونزالس لایا، وزیر امور خارجه اسپانیا گفت که این موضوع میان وزرای خارجه اتحادیه اروپا در یک کنفرانس ویدیویی مورد بحث قرار گرفته و بر سر آن توافق شده است که تحریمهای اقتصادی اعمال شده از سوی آمریکا بر کشورهای دیگر «همواره یک ماده قانونی حقوق بشری یا استثنا» دارند که به واسطه آنها تحریمها در مواجهه با یک فوریت حقوق بشری مانند شیوع ویروس کرونای جدید، به تعلیق در میآیند.
اتحادیه اروپا در این روزهای بحران کرونا حتی فراتر از حمایتهای لسانی رفته و پس از کمکهای مالی به انجام نخستین تراکنش مالی از طریق اینستکس یا همان سازوکار حمایت از مبادلات تجاری با ایران اقدام کرده است و روز گذشته از دومین تراکنش اینستکس مربوط به صادرات کالاهای ضروری برای کنترل شیوع ویروس کرونا خبر داده است.
انتظار میرود که اتحادیه اروپا در مقابل اقدامات غیر قانونی آمریکا اتخاذ موضع کند
با حمایتها، اقدامات و کمکرسانیهای اخیر اتحادیه اروپا به ایران بهمنظور مقابله با ویروس کرونا با وجود این کارنامه ضعیف اروپاییها در دوران پس از خروج آمریکا از برجام، میتوان گفت که اندک امید ایران را به ادامه راه برجام و امید به اروپا زنده کرده است.
با وجود این اقدامات عملی و مؤثر اروپا در راه رسیدن ایران به درخواست وام خود از صندوق بینالمللی میتواند سنگ محک خوبی برای تشخیص عیار حسن نیت اتحادیه اروپا در مواجه با ایران باشد.
بر این اساس طبق گزارش تحلیلگران در شبکه خبری الجزیره، یکیاز راههای غلبه بر رأی آمریکا این است که گروهی از کشورها از جمله کشورهای اروپایی با یکدیگر همکاری کرده و از رأی مخالف آمریکا عبور کنند.
از این رو به گزارش ایسنا، رئیس جمهور روز سهشنبه در گفتوگوی تلفنی با نخستوزیر اسپانیا خاطرنشان کرد: در چنین شرایطی باید روابط کشورها براساس اصول انسانی باشد و با سیاستهای خصمانه مقابله شود، اما متأسفانه شاهد هستیم که در این شرایط بسیار سخت آمریکا همچنان تحریمهای خود علیه ایران را تشدید میکند و حتی در زمینه دارو نیز اعمال میشود.
حسن روحانی با اشاره به تقاضای وام ایران از صندوق بینالمللی پول برای مقابله با ویروس کرونا، گفت: امریکا با پرداخت این وام هم مخالفت کرده و انتظار این است که اتحادیه اروپا و اسپانیا در مقابل این اقدام غیرقانونی اتخاذ موضع کنند.
وی با استقبال از پیشنهاد نخستوزیر اسپانیا برای از سرگیری دیدارها و مذاکرات وزیران خارجه دو کشور برای تبادل نظر درباره مسائل مهم دوجانبه و بینالمللی از جمله اجرای برجام، تأکید کرد: درصورتیکه کشورهای مقابل به همه تعهدات خود عمل کنند، ما نیز به تعهدات خود باز خواهیم گشت.
نخستوزیر اسپانیا تأکید کرد: باور داریم که تحریمهای آمریکا بر اقتصاد ایران و سلامتی مردم بهویژه در این دوره سخت که درگیر کرونا هستید، تأثیر شدیدی گذاشته است و اسپانیا و اتحادیه اروپا با این تحریمها موافق نیستند.
پدرو سانچز همچنین با اعلام حمایت از فعال شدن ساز وکار مالی اتحادیه اروپا (اینستکس)، اظهار کرد: ما نیز ملحق شدن به اینستکس را در دستور کار داریم. از همین رو در آخرین اظهار نظرها وزیر امور خارجه آلمان در پی سخنان حسن روحانی، موضع کشورش را درباره دریافت وام اضطراری ایران از صندوق بینالمللی پول مشخص کرد.
به گزارش ایسنا، هایکو ماس درباره موضع کشورش درباره دریافت وام اضطراری از صندوق بینالمللی پول توسط ایران در پی شیوع ویروس کرونای جدید گفت: در واقع نظر دولت آلمان درباره امکان وامدادن صندوق بینالمللی پول به ایران برای مبارزه با ویروس کرونا و عواقب آن مثبت است، اما رأی نهایی آلمان به شکل پرداخت این وام که صندوق بینالمللی پول و ایران بر سر آن توافق خواهند کرد، بستگی دارد.
وی در ادامه اظهار کرد: اگر هدف این وام مبارزه با کووید-۱۹ است که به طور جدی بر ایران اثر گذاشته است، پس ما به همراه فرانسه و انگلیس باور داریم که صندوق بینالمللی پول باید به روشی مناسب اطمینان حاصل کند که این کمک بهطور مستقیم برای غلبه بر این بحران انجام میشود.
