از دیرباز در فرهنگ ازدواج ایرانی، جمله معروف «کی مهریه را داده، کی مهریه را گرفته است» به گوش می‌رسد. این جمله نمادی از اهمیت مهریه در روابط خانوادگی و ازدواج بوده است. هنگامی که صحبت از ازدواج می‌شود، دختران و پسران غرق در رویاهای روز موعود و لحظه‌شماری برای پوشیدن لباس عروس و دامادی هستند. پس از دوران آشنایی و تصمیم مهم آغاز زندگی مشترک، نوبت به تعیین مهریه و شیربها می‌رسد؛ زمانی که خانواده‌ها دور هم جمع شده و پس از گفت‌وگوهای طولانی مهریه را مشخص می‌کنند.
مهریه از سنت‌های دیرینه و ریشه‌دار در فرهنگ ازدواج ایرانی تعریف شده است، سال‌هاست به عنوان نشانه‌ای از احترام، تعهد و تضمین اقتصادی در زندگی مشترک شناخته شده است.
اما در سال‌های اخیر، به موضوعی بحث‌برانگیز و گاهی بحرانی تبدیل شده که نه تنها بار مالی، بلکه تنش‌های خانوادگی و قضایی بسیاری را به دنبال دارد.
اگرچه در گذشته مهریه می‌توانست اشیای گوناگونی مانند وجه نقد، ملک، زمین، خانه و حتی سفرهای زیارتی باشد، اما با گذشت زمان و تغییر سبک زندگی، مهریه‌های رایج امروز بیشتر به سکه‌های طلا محدود شده است. این سکه‌ها که به طور روزانه ارزش آنها تغییر می‌کند، اکنون به یکی از دغدغه‌های مهم اقتصادی و حقوقی تبدیل شده‌اند.
این در حالی است که موضوع مهریه تنها به سکه‌های طلا محدود نیست؛ در سال‌های اخیر مواردی از مهریه‌های عجیب و غریب در دادگاه‌های خانواده مطرح شده که حتی قضات را نیز متعجب کرده است و یا حتی به بخش‌هایی از اعضای بدن زوج هم رسیده که نمایانگر شدت اختلاف‌ها و نگرش‌های سنتی متفاوت است.
اما امروزه با بالا رفتن قیمت طلا، مهریه به منبع درآمد برخی افراد تبدیل شده و همین امر سبب شده که مسائل حقوقی و اجتماعی پیچیده‌ای ایجاد شود. بسیاری از زوج‌ها به دلیل ناتوانی در پرداخت کردن مهریه یا دریافت آن، به دادگاه‌ها مراجعه می‌کنند. از همین رو، پرونده‌های مهریه بخش مهمی از پرونده‌های خانواده را تشکیل می‌دهند.
در همین راستا، در واکنش به مشکلات ناشی از مهریه‌های سنگین، مجلس شورای اسلامی طرحی را برای کاهش مهریه از ۱۱۰ سکه به ۱۴ سکه ارائه کرده است. اگرچه این طرح هنوز تصویب نشده، اما اثرات آن سبب نگرانی و نگرش منفی بسیاری از زنان شده است، زیرا کاهش مهریه به معنای کاهش پشتوانه حقوقی و اقتصادی آنهاست.
آن‌طور که مشخص است، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده نیز با این طرح مخالفت کرده و تأکید کرده است که مهریه تنها بخشی از پازل حقوقی خانواده است و اصلاح آن بدون تغییر سایر عناصر، نمی‌تواند راه‌حل مناسبی باشد. وی معتقد است که باید با رویکردی هماهنگ و همه‌جانبه به موضوع خانواده نگاه کرد تا مدلی متوازن و کارامد برای حمایت از خانواده ایجاد شود.
کارشناسان حقوقی و فعالان حوزه زنان نیز این طرح را دارای اشکالات شرعی و قانونی می‌دانند و معتقدند که تعیین سقف مهریه بدون توجه به شرایط فردی زوجین و خانواده‌ها می‌تواند آسیب‌زا باشد. آنها از قانون‌گذاران می‌خواهند که در تصویب هرگونه قانون مرتبط با مهریه، همه جوانب و نظرات کارشناسان را لحاظ کنند.
رده سنی 22تا60سال درگیر پرونده مهریه هستند
بر اساس آخرین اطلاعات منتشرشده از ستاد دیه استان همدان، ۶۶ نفر به دلیل ناتوانی در پرداخت مهریه در زندان هستند. این افراد که درگیر پرونده‌های مهریه هستند، در رده سنی ۲۲ تا ۶0 سال قرار دارند؛ کمترین مهریه ثبت‌شده در میان آنها ۵ سکه و بیشترین میزان مهریه ۵۰۰ سکه طلا گزارش شده است. این آمار، چهره‌ای نگران‌کننده از وضعیت فعلی پرونده‌های خانوادگی در کشور ترسیم می‌کند.
خوشبختانه ستاد دیه با حمایت‌های خیرین و نهادهای نیکوکارانه، تلاش می‌کند تا زمینه آزادی این افراد را فراهم کند. خیرین می‌توانند با مراجعه به دفاتر این ستاد، در این مسیر مشارکت داشته باشند.
کاهش مهریه به ۱۴ سکه قانونی نیست
یک وکیل پایه یک دادگستری همدان که ۱۶ سال است در زمینه پرونده‌های حقوق خانواده فعالیت دارد، در خصوص طرحی که مجلس عنوان کرده بود، این‌گونه اظهارنظر کرد: ازدواج یک قرارداد توافقی میان زن و مرد است و مهریه نیز بر اساس توافق طرفین و با توجه به عرف خانواده‌ها، منطقه و شرایط اجتماعی تعیین می‌شود. بنابراین، نمی‌توان با تصویب یک قانون، همه مهریه‌ها را به ۱۴ سکه محدود کرد. این اقدام نه تنها غیرقانونی بلکه غیرشرعی نیز است.
الهه پناهی با بیان اینکه با توجه به نوسانات روزانه قیمت سکه، مهریه برای بسیاری از زنان نقش ابزار دفاعی در روندهای قضایی، به‌ویژه در موارد طلاق دارد، تصریح کرد: در حالی که طبق قوانین فعلی کشور، حق طلاق بیشتر با مرد است، مهریه یکی از معدود راه‌های قانونی و شرعی است که زنان می‌توانند در شرایط خاص از آن بهره ببرند، کاهش آن به ۱۴ سکه به نوعی این ابزار حمایتی را از بین می‌برد.
وی تأکید کرد که پس از انتشار این طرح، بسیاری از زنان به سرعت اقدام به اجرای مهریه خود کردند که این خود موجی از نگرانی و تنش در میان زنان جامعه ایجاد کرده است.
این کارشناس حقوق در پاسخ به پرسش خبرنگار همدان‌پیام درباره اینکه تا چه تعداد سکه مهریه به آنها تعلق می‌گیرد، گفت: در برخی اسناد رسمی ازدواج، عنوان شده که در صورت تعیین مهریه بیش از ۱۴ سکه، مشمول مالیات خواهد شد که به نظر می‌رسد اجرای این بخش نیز به‌تدریج در حال آغاز است.
این کارشناس حقوقی در بخش دیگری از سخنانش درباره عجیب‌ترین پرونده‌های مهریه بیان کرد: در شهرهایی مانند همدان به‌طور معمول مهریه‌ها به شکل سکه یا ملک تعیین می‌شوند و کمتر شاهد مهریه‌های نامتعارف هستیم، اما یکی از عجیب‌ترین پرونده‌ها مربوط به زنی بود که تنها ۱۰ روز پس از عقد، از حق حبس خود استفاده کرد و مهریه‌اش را به اجرا گذاشت، همچنین موردی داشتیم که خانواده عروس، پدر داماد را وادار به ضمانت مهریه‌ای معادل ۱۳۰۰ سکه کردند.
رئیس کمیسیون فرهنگی و رفاهی کانون وکلا نیز عنوان کرد: تا پیش از این، امکان اجرای مهریه تا سقف ۱۱۰ سکه بدون نیاز به اثبات توانایی مالی مرد وجود داشت.
اما اکنون با طرح کاهش آن به ۱۴ سکه، زنانی که مهریه بیشتری دارند، تنها می‌توانند معادل همین تعداد سکه را درخواست اجرا بدهند؛ آن‌هم در صورتی که مرد فاقد اموال باشد.
پناهی با اشاره به سازوکار حقوقی اجرای مهریه گفت: اگر مرد دارای مال و املاک باشد، زن می‌تواند تمام مهریه تعیین‌شده را به اجرا بگذارد و اموال او توقیف می‌شود. اما در صورتی که مرد مالی نداشته باشد، زن تنها اجازه دارد ۱۴ سکه را اجرا بگذارد و همین موضوع ضمانت اجرای حبس برای مهریه‌های بالا را از بین می‌برد.
رئیس کمیسیون فرهنگی و رفاهی کانون وکلا اظهار کرد: مهریه تنها ابزار حمایتی و ضمانت اجرایی زنان در مقابل طلاق یک‌طرفه‌ای است که طبق قانون در اختیار مرد قرار دارد. حال اگر زندان مهریه حذف شود و صرفا به نصب پابند اکتفا شود، این ابزار نیز از زنان گرفته خواهد شد.
پناهی با اشاره به تفاوت میان بندهای «در مطالبه» و «در استطاعه» در عقدنامه‌ها گفت: طبق قانون مدنی، زن از زمان عقد، مالک مهریه خود می‌شود. اگر مهریه در بند “در مطالبه” ثبت شود، زن بلافاصله می‌تواند آن را طلب کند و حتی از انجام وظایف زناشویی نیز امتناع نماید، بدون آنکه حق نفقه‌اش ساقط شود. اما در بند “در استطاعه”، زن تنها زمانی می‌تواند مهریه را بگیرد که شوهر توان مالی داشته باشد.
کارشناس حقوقی با تأکید به اینکه متأسفانه بسیاری از خانواده‌ها بدون اطلاع از تبعات حقوقی، بند «در استطاعه» را امضا می‌کنند، خاطرنشان کرد: این موضوع بعدها سبب محرومیت زن از حقوق مالی‌اش می‌شود.
پناهی با اشاره به اینکه هزینه‌های بالای دادرسی برای اجرای مهریه با توجه به نرخ روز سکه، مانعی جدی برای زنان محسوب می‌شود، تصریح کرد: وقتی زن بخواهد ۱۴ یا ۱۱۴ سکه را اجرا بگذارد، باید هزینه دادرسی را به نرخ روز پرداخت کند که مبلغ قابل توجهی است؛ همین موضوع بسیاری از زنان را از پیگیری حقوق خود بازمی‌دارد.
وی تأکید کرد: برخی از مردان، هیچ مالی به نام خود ندارند و به‌طور صوری اموال را به نام اطرافیان منتقل می‌کنند تا از پرداخت مهریه فرار کنند، در چنین شرایطی، حذف زندان اجرای مهریه را غیرممکن می‌سازد.
وکیل پایه یک دادگستری همدان در این باره بیان کرد: اگر قرار است چنین تغییراتی به نفع آقایان در حوزه مهریه انجام شود، باید همزمان قوانین طلاق هم اصلاح شود تا زنان نیز بتوانند بدون نیاز به رضایت شوهر از ازدواج خارج شوند. نمی‌توان فقط یک‌طرفه قانون را اصلاح کرد.
پناهی در ادامه به پرونده‌هایی اشاره کرد که در آن خانواده‌ها برای تضمین مهریه، والدین داماد را وادار به ضمانت می‌کنند که یکی از پرونده‌ها مربوط به مادری بود که برای ضمانت پسرش اقدام کرده بود و به دلیل نداشتن توانایی در پرداخت بدهی، زندانی شد،افزود: ما موردی داشتیم که پدر داماد کارخانه‌دار بود و مهریه بالا تعیین شد. اما چون همه اموال به نام پدر بود، خانواده دختر خواستار ضمانت او شدند، حتی مادر دامادی نیز در یک پرونده دیگر، به‌دلیل ضمانت و ناتوانی در پرداخت بدهی، روانه زندان شد که سال گذشته خبرساز شد.
این کارشناس حقوقی با اشاره به عجیب‌ترین پرونده‌هایی که در این مدت فعالیتش باآنها مواجه شده است، اشاره کرد و خاطرنشان کرد: کمترین سن برای گذاشتن مهریه به اجرا، مربوط به دختری ۱۴ ساله است که پس از دوران عقد و تنها چند روز پس از ازدواج، اختلافات خانوادگی سبب شد مهریه‌اش را پیگیری کند. و بیشترین سن مربوط به خانم سالخورده‌ای است که در سن ۷۰ سالگی نیز به دلیل مشکلات خانوادگی و خیانت شوهرشان مجبور به طرح دعوی مهریه و طلاق شده‌اند.
وی در پاسخ به پرسش درباره مدت زمان زندگی مشترک قبل از اجرای مهریه گفت: برخی از پرونده‌ها حتی مربوط به دوران عقد است، مانند دختری که تنها یک ماه از عقدش گذشته بود و مهریه را اجرا گذاشت. امروز سالروز زیباترین پیوند آسمانی در جهان اسلام که نمونه تکرار نشدنی در تاریخ شیعه می باشد که به نام روز ازدواج تعیین شده است که پیامبر اکرم (ص) ازدواج حضرت فاطمه(س) را ساده ترین و راحت‌ترین روش ممکن انجام داد تا الگویی نیک برای جوانانی باشد که در آستانه ازدواج قرار دارند. اما امروزه مهریه به عنوان یک سنت فرهنگی و حقوقی همچنان جایگاه مهمی در ازدواج‌های ایرانی دارد، اما پیچیدگی‌ها و چالش‌های اقتصادی و اجتماعی این موضوع نیازمند بازنگری و اصلاحات متوازن است. توجه به حقوق زنان و مردان، تضمین عدالت در خانواده و ایجاد سازوکاری کارامد برای حمایت از زندگی مشترک، می‌تواند کلید حل مشکلات مربوط به مهریه باشد.
