“اُشترمِل” در تویسرکان، روستایی خلاق در هنر منبت گلریز است که امروز نان سفره خود را از هنر دستشان می‌خورند و به خود می‌بالند که داعیه‌دار “دهکده جهانی منبت گلریز” ایران هستند.
هنرمندان روستای «اُشترمِل» راه‌های پرفراز و نشیبی را سپری کردند تا امروز نام و جایگاهی در هنرصنعت مبل و منبت کشور داشته باشند. روستای ملی منبت گلریز در تویسرکان از دالان‌های پرپیچ و خم تاریخ گذشته تا هنر و خلاقیت اساتید خود را جاودان کرده و به دست آیندگان برسانند.
“اُشترمِل” در کنار 2روستای “سیدشهاب” و “جیجانکوه” در شهرستان تویسرکان واقع شده و قطب‌های تولید منبت گلریز ایران به شمار می‌آید و از این جهت، عنوان “دهکده جهانی منبت گلریز” به این روستا اختصاص یافته است. گل‌هایی که با مغار و چکش با خلاقیت دست استاد منبت‌کار به آرامی روی چوب‌های سخت جان می‌گیرد و گلی در باغ بهاری می‌شود.
منبت گلریز ظریف‌ترین نوع منبت‌کاری است که نه تنها در مبل استیل بلکه در تزئینات داخلی، تخت خواب، در و منبر مساجد و امامزادگان نیز کاربرد دارد که به دلیل همین ظرافت، دستگاه‌های برش و ماشینی، توان ساخت آنها را ندارند و حتما باید با دست انجام شود.
از آنجا که هنرمندان این دیار سال‌ها تلاش کردند تا هنر دستشان از عیار نیفتد و یکه‌تاز صنایع دستی ایران در منبت گلریز شوند، با تلاش تک‌تک فعالان این عرصه و البته دست‌اندرکاران آن، “منبت گلریز روستای اُشترمِل” تویسرکان سال ۱۳۹۹ در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید، اقدامی ماندگار که امروز راه را برای این هنر هموار و مسیر را برای اساتید منبت‌کار این خطه روشن کرده است.
منبت گلریز اُشترمِل باید زنده بماند
سال‌هاست در کُنج کارگاه‌های خشتی و گلی، مونسشان چوب و مغار شده و دست‌های توانمندی که از تن خشک چوب، گل‌های زیبایی می‌آفریند و افتخاری برای هر ایرانی می‌شود. سال‌هاست گوش روستا پر از آهنگ نوازشی است که استادکاران ماهر آن روی چوب می‌نوازند و گل‌های زیبایی خلق می‌کنند و بهار را با شکوفه‌های بهاری به عاشقان این هنر هدیه می‌دهند.
از طلوع آفتاب که کرکره مغازه را بالا می‌دهد، عشق و خلاقیت سراسر وجودش را فرا می‌گیرد تا هنری دیگر خلق کند بر تن سخت و خشک چوب. نه درسش را خوانده و نه دانشگاه رفته، استاد کاکاوند، بیش از 7 دهه عمر خود را در این هنر صرف کرده تا در گذر زمان به فراموشی سپرده نشود و به دست آیندگان برسد.
استاد کاکاوند می‌گوید: هرگز از کار خسته نشدم و به هنرم افتخار می‌کنم که سال‌ها برای زنده ماندن آن تلاش کردیم تا به پویایی و درخشندگی امروز برسد. خدا را شکر می‌کنم روستای زادگاهم “اُشترمِل” امروز نامش در بلندای هنر صنایع دستی ایران می‌درخشد.
سی‌ان‌سی؛ تهدید جدی برای هنر منبت گلریز
به گفته استاد، منبت گلریز توسط او وارد روستاهای اُشترمِل و جیجانکوه و کل این منطقه شده است. در آن زمان کارهای منبت با اتوبوس حمل و نقل می‌شد، چون جاده آسفالت وجود نداشت و مجبور بودیم تا 2راهی اشترمل- دولایی با اتوبوس آنها را حمل کنیم و سپس با چارپایی به روستا منتقل می‌کردیم.
استاد کاکاوند اما دلش از ورود دستگاه‌های CNC در عرصه منبت خون است. هر دستگاه CNC به جای ۱۰ نفر کار می‌کند یعنی هر دستگاه ۱۰ نفر را بیکار می‌کند. از دولت می‌خواهم کاری کند که هنر دست ما از بین نرود. از ما که گذشت، اما اگر کار با این وضعیت پیش برود، نسل آینده به آرامی این کار را رها می‌کند و هنر منبت ماشینی می‌شود و هنر دست از بین می‌رود.
او می‌گوید: اگر تولید بالا قرار است به خارج از کشور صادر شود، کشورهای خارجی کار با دستگاه نمی‌خواهند؛ کار دست ارزشمند است و هنوز هم هستند کسانی که تمایل به منبت‌کاری با دست دارند و می‌خواهند از طریق این هنر امرار معاش کنند.
تویسرکان در مجموع بیش از 4 هزار و ۸۰۰ کارگاه تولید صنایع مبل و منبت دارد و بیش از 8 هزار نفر در این هنر مشغولند و با وجود این ظرفیت، یکی از مزیت‌های این شهرستان برای پویایی اقتصاد آن به شمار می‌رود. روستای اُشترمِل به تنهایی دارای بیش از ۵۰۰ کارگاه تولید صنایع مبل و منبت گلریز است و بیش از ۷۰۰ هنرمند در این حوزه مشغول به کار هستند. به نوعی می‌توان گفت روستایی که بیکاری خود را با هنر دست از بین برده است.
این در حالیست که با ورود ابزار صنعتی، گرانی مواد اولیه، نبود بازار ثابت، نبود صادرات و زیرساخت‌های لازم، از جمله موانع و مشکلاتی است که هنر منبت گلریز روستای اُشترمِل در تویسرکان را با مشکلات عدیده‌ای مواجه کرده است. روستایی که روزی هیچ بیکاری نداشت و حداقل 4یا 5 نفر در یک کارگاه مشغول به کار بودند، امروز این افراد به شغل‌های دیگر روی آورده‌اند و یا از روستا مهاجرت کرده‌اند.
تعطیلی ۴۸۰ کارگاه فعال منبت گلریز
دهیار روستای ملی اُشترمِل در گفت و گو با ایرنا می‌گوید: اُشترمِل یکی از روستاهای پرجمعیت شهرستان تویسرکان است که حدود ۲ هزار نفر جمعیت دارد و حدود ۵۰ سال است که هنر منبت گلریز در این روستا رواج یافته است.
“عباس سوری” با بیان اینکه هیچ روستایی در ایران نداریم که منبت گلریز به این سبک انجام دهد، ادامه می‌دهد: هنر ما بدون هیچ ابزار صنعتی تولید می‌شود و مغار، چکش و اسکنه ابزار این کار است.
به گفته وی، از سال ۱۳۶۰ به بعد هنر منبت گلریز در روستای اُشترمِل رونق پیدا کرد. قبل از آن روستای ما یک روستای کشاورزی به روش سنتی بود، اما با یک تحولی که در کار ما انجام شد، بیشتر جوانان روستا به سمت صنعت مبلمان و تولید مبل و منبت گلریز رفتند.
دهیار روستای اُشترمِل بیان می‌کند: حدود نیم قرن کار ما بسیار خوب بود و رونق داشت. بازار خوبی داشتیم و از همین رو جوانان زیادی در این روستا در این حرفه مشغول به کار شدند و حتی از تولیدات فاخری که داشتیم، صادرات هم می‌کردیم.
سوری خاطرنشان می‌کند: متأسفانه امروز به جایی از کار رسیده‌ایم که صادرات نداریم و حتی بازارهای فروش ما از رونق افتاده است. روزی ۵۰۰ کارگاه فعال با 4 الی 5 هنرمند فعال در این روستا داشتیم که در حال حاضر ۴۸۰ کارگاه بسته شده و فقط ۲۰ تا کارگاه فعال است.
وی می‌گوید: به طور قطع ادامه این روند موجب خواهد شد این هنر تعطیل شود. علت آن هم نبود مواد اولیه با قیمت مناسب است. قیمت چوبی که برای ما وارد می‌شود، هر روز افزایش پیدا می‌کند و توان تهیه مواد اولیه با این قیمت را نداریم.
دهیار روستای اُشترمِل ادامه می‌دهد: از سوی دیگر خریداران هم قدرت خرید تولیدات ما را ندارند، چون تمام کار با دست تولید می‌شود، ارزش آن نیز از لحاظ قیمت بالاست و خیلی مورد استقبال قرار نمی‌گیرد.
گرانی مواد اولیه منبت‌کاران را رنج می‌دهد
سوری ورود دستگاه سی‌ان‌سی را یکی از معضلات جدی این هنر می‌داند و معتقد است: کسانی در این حرفه موفق می‌شوند که از ابزار صنعتی استفاده می‌کنند و هزینه‌های کارگر، وقت و خیلی از موارد جانبی را نمی‌دهند و به سرعت با استفاده از ماشین‌های صنعتی تولیدات زیادی دارند.
وی تأکید می‌کند: هنر منبت گلریز سال‌های سال سختی‌های زیادی را طی کرده تا به این مرحله رسیده است. اگر مسئولان حمایت نکنند، این هنرصنعت در حال از بین رفتن است، هنر دستی فاخر که هیچ چیزی جایگزین آن نیست.
یکی دیگر از فعالان مبل و منبت گلریز روستای اُشترمِل که از سن ۱۵ سالگی در این حرفه مشغول به کار است و ۲۵ سال سابقه کار دارد، می‌گوید: منبت گلریز مختص روستای اُشترمِل است و یکی از هنرهای ارزشمند صنایع دستی شهرستان تویسرکان به شمار می‌رود که عنوان ملی کسب کرده است.
محسن ترکاشوند ادامه می‌دهد: منبت گلریز کار دست است و ماشین در این کار دخالتی ندارد، اما با ورود دستگاه سی‌ان‌سی و ابزار صنعتی به این هنر آسیب وارد شده و باید برای نجات آن کار کنیم.
او می‌گوید: چند سال است در یک کارگاه کوچک مشغول به کار هستم، با عشق و علاقه کار می‌کنم، اما مشکلاتی همچون بیمه، گرانی روزافزون مواد اولیه و نبود بازار مناسب این هنر را رنج می‌دهد و دیگر جوانان تمایلی به کار در این حرفه ندارند؛ چون درآمد آنچنانی عایدشان نمی‌شود.
رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی تویسرکان نیز کمبود زنجیره کامل تولید صنایع مبل و منبت، برخی کمبودها در تأمین چوب مورد نیاز، گرانی مواد اولیه و کمبود بازار فروش را از مهم‌ترین مشکلات منبت‌کاران این شهرستان به ویژه روستای اُشترمِل عنوان کرد.
تکمیل زنجیره تولید؛ ضرورت بازار منبت گلریز
اسحاق ترکاشوند با بیان اینکه در سال‌های اخیر از ایجاد نمایشگاه‌ها و فروشگاه‌های صنایع مبل و منبت حمایت و تلاش شد تا زنجیره کامل تولیدات این بخش تقویت شود، در عین حال تقویت بازار فروش و تأمین به‌هنگام با قیمت مناسب چوب‌های مورد نیاز فعالان صنایع مبل و منبت این شهرستان را در گرو تعامل و هم‌افزایی دیگر دستگاه‌های اجرایی با میراث فرهنگی برشمرد.
وی با اشاره به اینکه با وجود تمامی موانع، پیگیر حل مشکلات فعالان منبت گلریز و احیای این هنر در روستای اُشترمِل هستیم، تأکید می‌کند: از اقدامات مهم ما برای احیای این هنر برگزاری جشنواره مبل و منبت است که به طور قطع به رونق بازار فروش و معرفی هر چه بیشتر این هنر کمک می‌کند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تویسرکان با تأکید بر اینکه نیازمند همراهی هر چه بیشتر فعالان این عرصه نیز هستیم، ادامه می‌دهد: در سال‌های اخیر پیگیری‌های زیادی برای ثبت این هنر فاخر انجام دادیم که در همین راستا؛ منبت گلریز روستای اُشترمِل تویسرکان سال ۱۳۹۹ در فهرست میراث ناملموس کشور ثبت شد.
به گفته ترکاشوند؛ دریافت نشان ویژه تجاری (برندسازی) منبت گلریز از اهمیت و اثرگذاری بالایی در بهره‌وری حداکثری از ظرفیت تولید صنایع مبل و منبت در شهرستان تویسرکان برخوردار است که باید مورد توجه قرار گیرد.
وی با تأکید بر اینکه منبت گلریز می‌تواند حرف‌های زیادی برای گفتن در حوزه صنایع دستی استان همدان و تویسرکان در سطح ملی و حتی فراملی داشته باشد، می‌گوید: جشنواره مبل و منبت از ۱۵ شهریور تا ۱۳ مهرماه هر سال در روستای اُشترمِل یکی از رویدادهای متنوع این شهرستان است که با وجود برخی موانع و مشکلات نباید از پیشرفت و پویایی بیشتر این هنرصنعت ارزشمند به عنوان دهکده جهانی مبل و منبت ناامید شد، بلکه باید برای بهره‌وری حداکثری از این ظرفیت صنعتی که به نوعی توانمندی گردشگری هم هست، تلاش کرد.
