سرانجام رئیس جمهوری آمریکا تصمیم نهایی خود درباره برجام را با خروج از آن و باز گرداندن تحریمها، اعلام کرد. طبق برنامه قبلی قرار بود ترامپ در روز 12 می(22اردیبهشت) تصمیم خود را اعلام کند، اما او درست در روزی که هنوز "بوریس جانسون" وزیر امور خارجه بریتانیا برای رایزنی با مقامات واشنگتن برای باقی ماندن آنها در برجام واشنگتن را ترک نکرده بود؛ این تصمیم غیرمنتظره خود را اعلام کرد. جلو کشیدن زمان اعلام تصمیم نهایی ترامپ تلاشی بود از سوی او که نشان دهد فردی غیر قابل پیش بینی است که رقبا و دشمنان و حتی دوستان و متحدان، نمی توانند دست او را بخوانند. یا شاید بدنبال انحراف افکار عمومی درباره پرونده نفوذ روسیه در جریان انتخابات اخیر آمریکا و همچنین رسوایی اخلاقی او بوده باشد. کمااینکه طبق آمارها قریب به ۶۳درصد مردم آمریکا با خروج این کشور از توافق مخالف بودند. همچنین اکثر نخبگان واشنگتن هم که تجربه بیشتری در عرصه سیاست خارجی دارند، با خروج امریکا از برجام مخالف بودند و آقای ترامپ برخلاف منافع حتی مردم امریکا و نزدیکترین متحدانش عمل کرده است. در هرصورت با وجود مخالفتهای داخلی و خارجی او به وعده انتخاباتی خود در مورد توافق هستهای با ایران عمل کرد و بهنوعی به شرکای اروپایی و روسیه و چین نیز دهن کجی کرد. بدین ترتیب یک رئیس جمهوری دیگر آمریکا درگیر پرونده ایران میشود تا در چهلمین سال جمهوری اسلامی روند تخاصم ادامه پیدا کند.
■ طبق آنچه حسن روحانی رئیس جمهوری ایران گفت:(برجام توافق بین ایران و آمریکا نبوده که آمریکا بخواهد اعلام کند از این توافق خارج می شود. برجام یک توافق چند جانبه و یک توافق بین المللی بوده، برجام توافقی است که مورد تأیید شورای امنیت سازمان ملل و قطعنامه ۲۲۳۱ قرار گرفته است. بنابراین آمریکا امشب رسماً اعلام کرد که به تعهدات بین المللی توجهی ندارد)، موضع کشورهای اروپایی در این خصوص بسیار دارای اهمیت است چون رضایت ایران شرط اصلی به نتیجه رسیدن دوازده سال تلاش برای به ثمر رسیدن این توافق تاریخی است. پیش از این مقامات و کارشناسان ایرانی در طی مصاحبههای خود گفته بودند،که اروپا نمی تواند و یا نمی خواهد بدون آمریکا، به تعهدات خود در توافق هسته ای عمل کند. حتی حامیان این توافق در داخل ایران نیز ادامه این روند را بسیار مشکل می دانند. همین خاطر بود که در هفته جاری دریابان شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی هشدار داد که ایران نه تنها میتواند از توافق هسته ای خارج شود، بلکه از پیمان منع گسترش سلاحهای هسته ای نیز بیرون میآید.
■ اروپاییها که پیگیر موضعگیری مقامات ایرانی هستند با اذعان به این واکنشها نارضایتی خود را از اقدام ترامپ در همان زمان خروج آمریکا از برجام اعلام داشتند. موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از جامعه جهانی و ایران خواسته که اجازه ندهند که کسی برجام را از بین ببرد. امانوئل ماکرون رئیس جمهوری فرانسه که نشان داده تمایل بسیاری به سیاستگذاریهای ترامپ دارد نیز طی اظهاراتی گفته است که:(ما به طور جمعی در یک قالب وسیع تر، در مورد فعالیت های هسته ای ایران، دوره پس از سال ۲۰۲۵، فعالیت های موشکی ایران و ثبات در خاورمیانه، به ویژه سوریه، یمن و عراق کار خواهیم کرد.) این یک بام و دوهوای کشورهای اروپایی باعث شد، دونالد تاسک رئیس شورای اروپا اعلام کند که رهبران اتحادیه اروپا هفته آینده در سوفیه گفتگو خواهند کرد تا این اتحادیه رویه واحدی را در این موضوع پیش بگیرد.
■ دو عضو دیگر شورای امنیت حرکت ترامپ را برای جامعه جهانی تهدید دانستند و آن را بدعتی در تاریخ بینالملل عنوان کردند که سبب می شود اعتمادها کاهش و تهدیدات بینالمللی افزایش یابد. در همین رابطه وزارت خارجه روسیه ضمن ابراز "ناامیدی عمیق" خود نسبت به خروج آمریکا از برجام و همچنین وضع تحریمها علیه ایران اعلام کرد: (خروج آمریکا از این توافق نقض حقوق بین الملل بوده و اختیارات آژانس بینالمللی انرژی اتمی را تضعیف خواهد کرد.) چین هم به پایندی کشورها به برجام توصیه کرده است و مذاکره و گفتگو را بهترین راه حل میداند. باراک اوباما رئیس جمهور اسبق آمریکا نیز بیانیه ترامپ را از سر گمراهی دانست و خروج از توافق هستهای را پشت کردن آمریکا به نزدیکترین متحدان خود عنوان کرد.
■ از سوی دیگر اسرائیل و عربستان هستند که خشنودی خود را در همان ساعات اولیه خروج ترامپ از برجام اعلام داشتند. اسرائیل که اینروزها از ریاست جمهوری جدید آمریکا سرخوش است و به هر طرفی که می خواهد ترامپ را سوق می دهد، خروج ایالات متحده از برجام را تصمیمی برای برقراری امنیت «جهان آزاد» برشمرد! در حالی که جامعه جهانی متفق القول از تصمیم ترامپ برای خروج از برجام انتقاد کردهاند، عربستان، امارات و بحرین در کنار اسرائیل، رژیم هایی هستند که از این اقدام استقبال کردهاند. از سوی دیگر مخالفان و رقبای حسن روحانی درداخل هستند که اقدام ترامپ را همسو با نظرات گذشته خویش ارزیابی کرده مدام مینویسند و میگویند که(دیدی گفتم)! شریعتمداری در کیهان اینگونه نوشته است:(آمریکا خرش از پل گذشته است، برگشته و دارد به ریش ما میخندد؟!)
■ مرحله جدیدی برای دولتمردان دولت یازدهم آغاز شد. مرحلهای که باید سرمایه سیاسی و اقتصادی ایران در آن حفظ شود. دیپلماتها و نخبگان سیاست خارجی ایران در ادامه این روند بایستی این فضای یأس از بیسرانجام بودن توافق را با اعمال فشارهای بیشتر به اروپایی ها از بین ببرند. طبق آنچه رئیس جمهوری ایران گفت طبق مهلت زمانی عنوان شده، اروپایی ها باید تلاش کنند تا دولت و مردم ایران را قانع سازند که چگونه توافق هسته ای بدون آمریکا، هنوز می تواند به نفع امنیت و منافع اقتصادی ایران عمل کند. توپ در زمین اروپاییهاست، چراکه تمایل ایران برای انجام هر اقدامی درخصوص مسائل هستهای و همچنین منطقه بستگی به سرنوشت توافق هسته ای دارد. لیکن این اعتبارسازمانها و جوامع بینالمللی است که در صورت عملکرد ناصحیح سایر اعضای شورای امنیت، خدشه دار شده و از این پس اعتمادها کاهش و امنیت در این جهان آشوب زده سخت و سختتر خواهد شد.
■ پاورقی (واژه جهان آشوب زده برگرفته از نام کتاب "جیمز روزنا "است. کتابی در خصوص تغییر و تحول در نظریههای روابط بینالملل درباره ثبات و بی ثباتی در جهان; جهان چند مرکزی پیچیدهای متشکل از بازیگران مختلف و نسبتا خودمختار پدیدار شده که ساختارها، فرآیندها و قواعد تصمیمگیری خاص خود را دارند که درصورت نبود NGO ها و جوامع بینالمللی امنیت در آن غیر ممکن است)
