■ تصمیم نادرست، روپوش کردن رودهای جاری چند هزارساله درون‌شهری همدان
تحولات زندگی بشر که منجر به رشد سریع شهرنشینی و توسعه آن به سمت کلانشهرها شد، کارکرد طبیعت و فضاهای شهر را تحت‌تأثیر قرار داده است و به فراخور پیچیده کردن نوع و کیفیت زندگی، نتوانسته تمامی نیازهای انسان را پاسخگو باشد. تفریح از جمله نیازهایی به شمار می‌رود که در دوره مدرن نیز به یک دغدغه تبدیل شده و در دسترس بودن امکانات تفریحی موردنیاز در جامعه به عنوان یکی از شاخص‌ها و فاکتورهای جامعه توسعه‌یافته مدنظر است.
به گواه تاریخ نخستین تمدن‌های بشری در کنار رودخانه‌ها شکل گرفته و همدان نیز از این قاعده مستثنی نیست چراکه این شهر پیشینه‌ای کهن دارد که مدیون موقعیت طبیعی آن است؛ نخست دشت وسیعی که شهر در آن شکل گرفته، دوم کوه الوند که بر دامنه آن آرمیده است این وضعیت جغرافیایی همدان را از دیرباز به یک مرکز زیستگاهی همیشگی مبدل کرده است. همدان در دوره اشکانی و ساسانی یک مرکز مهم اداری – بازرگانی محسوب می‌شده که در جنگ‌های فتوح توسط اعراب گشوده شد و پس از آن در دوره اسلامی بر محور مسجدجامع و بازار گسترش یافت. از آنجایی که موضوع صحبت حول محور رودخانه‌های همدان است نخست اشاره‌ای به متون گذشته از رودهای جاری این شهر می‌کنیم:
گسترش چشمگیر شهر در همه جهات
در مستندات تاریخی آمده است، همدان در میان دشتی قرار دارد که از جانب باختر به دره گنجنامه متصل میشود. رودخانه«عباس‌آباد» که از کوه الوند سرچشمه می‌گیرد و از باختر شهر همدان می‌گذرد.
امروزه شهر در همه جهات و به‌ویژه از جانب رودخانه در باختر گسترش چشمگیری یافته و شهرک‌های الوند، حصار و دیزج در آن سوی رودخانه مزبور قرار گرفته‌اند که بخشی از شهر محسوب میشود. یکی از دلایل عمده‌ای که همدان را به عنوان یک زیستگاه مورد توجه قرار می‌دهد، وجود این رودخانه و رودخانه دیگری به نام «الوسجرد» است که از دره مرادبیک سرچشمه می‌گیرد و دشت همدان از سوی جنوب به آن اتصال یافته است. این دره هم دارای رودخانه‌ای بوده که اساساً همدان و دژهگمتانه در کنار آن واقع شده و از قدیم از میان شهر همدان عبور می‌کرده است که اکنون کانال فاضلاب شهری است. بر روی این رودخانه چندین پل سنگی، یک چشمه، و چند پل چوبی زده‌اند، در بهار آب این رودخانه بر اثر آب شدن برف‌های الوند بالا می‌آید، اما در تابستان تقریباً خشک است و آنقدر آب دارد که بتواند آسیاب‌های آبی ویرانی را که در ساحل آن قرار دارد، بگرداند. به استناد مدارک قدیمی و آثار موجود، شهر همدان دارای کاریزها، قنات‌ها و چشمه‌سارهای فراوانی بوده است که به مرور زمان مخروبه و خشک شده‌اند، اما هنوز تعدادی از آنها در جای‌جای شهر در جریان است و در فاضلاب‌های شهری وارد میشود. تکامل و تراکم شهرها، تنگناها و محدودیت‌های خاصی را برای ساکنانش به وجود آورده و ادامه چنین روندی موجب میشود انسان‌ها به دنبال گریزگاهی باشند که خود را برای مدتی از زندگی دست‌وپاگیر شهری رها سازند و زمانی را برای تفریح و تفرج و ترمیم قوای تحلیل‌یافته اختصاص دهند.
رودخانه‌های درون‌شهری نواحی حساس و اکوسیستم‌های خاص محیط
برنامه‌ریزان شهری امروزه ظرفیت‌های تفریحی و گردشگری را یکی از مهمترین راهکارهای ایجاد ارزش‌افزوده و بهره‌وری بیشتر در جامعه دانسته و با اعتقاد بر اهمیت این مسأله روددره‌ها را به عنوان یکی از ظرفیت‌های مهم گردشگری شهری مورد توجه قرار داده‌اند. رودخانه‌های درون‌شهری نواحی حساس و اکوسیستم‌های خاص محیطی در درون‌شهرها هستند که در عین دارا بودن ویژگی‌های ممتاز در حوزه اکولوژیکی، واجد ارزش‌های محیطی، انسانی و اقتصادی هستند و می‌توانند به عنوان کریدورهای توسعه محلی مورداستفاده قرار گیرند و علاوه‌بر تأثیرگذاری بر اکوسیستم طبیعی در بهبود کیفیت زندگی شهری که در تعامل میان انسان و محیط‌طبیعی نهفته است نیز تأثیرگذارند.
بنابر اهمیت این مسأله، با تصویب طرح جامع سال ۱۳۸۶ با تأکید بر توجه به ظرفیت‌های تفرجی و زیست‌محیطی روددره‌ها، اجرای طرح احیا و ساماندهی روددره‌ها مهیا شد و با توجه به تأثیرگذاری و حداکثر بازدهی توسعه گردشگری در توسعه فضاهای شهری به عنوان یکی از گام‌ها در مسیر تحقق توسعه پایدار، این طرح عملیاتی شد. بوستان‌های نهج‌البلاغه و جوانمردان که امروزه به یکی از فضاهای تفریحی شهروندان تبدیل شده است را می‌توان از دستاوردهای این طرح نام برد.
در طراحی تفرجگاه‌ها باید سیماهای متنوع، مناظر بکر و توجه به نبودن حضور انسان و ساخته‌های انسانی به عنوان وجه کلیدی جذابیت این مناطق موردتوجه قرار گیرد، بدون اینکه از ارزش‌های روح مکان و ویژگی اصلی این مناطق بکاهد. این یک چالش برای طراح محیط است که بتواند بدون تخریب و ضایع کردن کیفیت‌های زیبایی‌شناسانه، محیط‌طبیعی تفرجگاه، امکانات و نیازهای تفرج‌کنندگان را برآورده کند .
با توجه به مطالب گفته شده رودخانه‌ها از موارد پراهمیتی هستند که علاوه بر تأثیرات گسترده بر اکوسیستم شهر و کنترل سلامت شهر، به عنوان اندام‌طبیعی شهر و عنصری اکولوژیک از سازمان فضایی، بصری و کالبدی شهر، نقش خود را به عنوان یک عنصر شاخص و تأثیرگذار در منظر شهری نشان داده‌اند. شوربختانه خصوصیات ویژه رودخانه‌ها همانند پویایی ذاتی و روحیه آزاد و دامنه گسترده آنها، با گسترش شهرها محدود شده است. این عناصر طبیعی، اکوسیستم‌های زنده‌ای هستند که روزبه‌روز با دخل و تصرف‌های انسانی رو به زوال می‌روند که پیامدهای سوء جبران‌ناپذیر فعالیت‌های انسانی در حریم رودخانه‌ای برای محیط‌زیست انسانی بسیار خطرآفرین است. چراکه حیات اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و جلوه‌های منظرشهری، به رودخانه آن شهر وابسته است به همین دلیل حفاظت و استفاده خردمندانه از این عناصر نیاز به دلیل و برهان زیادی ندارد که با این اوصاف باید پذیرفت که روپوش کردن رودهای جاری چندهزار ساله درون‌شهری همدان کاری نادرست بوده و تصمیمی که برای این کار اتخاذ شده است خام و بدون کارشناسی صورت گرفته است از این‌رو پیشنهاد میشود تا مسیر 2رود داخل شهر همدان(دره‌مرادبیک و عباس‌آباد) پس از بازگشایی روپوش آنها به طبیعت ذاتی خود برگشته و موجبات پویایی، شادابی و طراوت در کالبد شهر همدان را فراهم سازد.
باید پذیرفت که روپوش کردن رودهای جاری چند هزارساله درون‌شهری همدان کاری نادرست بوده و تصمیمی که برای این کار اتخاذ شده است خام و بدون کارشناسی صورت گرفته است. از این‌رو پیشنهاد میشود تا مسیر2رود داخل شهر همدان( دره‌مرادبیک و عباس‌آباد) پس از بازگشایی روپوش آنها به طبیعت ذاتی خود برگشته و موجبات پویایی، شادابی و طراوت در کالبد شهر همدان را فراهم سازد.
