وامهای خانگی یا خانوادگی امروزه به عنوان یکی از گزینههای اصلی تأمین نیازهای مالی چند سالی است وارد مناسبات اقتصادی بخش قابل توجهی ازخانوادههای ایرانی شده است. ریشه مقبولیت این بانکهای خانگی در بین آحاد مردم به شیوه تشکیل آنها برمیگردد که بر پایه اعتماد و با هدف پرکردن بخشی از خلأهای مالی مردم شكل گرفته است.
نبود تناسب بين تورم و نرخ سود تسهيلات، دستوپاگير بودن مراحل اداري دريافت وام از بانكها و مؤسسههاي بانكي موجب شده است تا صندوقهاي قرضالحسنه خانگي بدون هيچ قانون نوشته شدهاي و تنها بر اساس اعتماد و همدلي فاميلي در گروههاي كوچك و بزرگ در تمام شهرها و حتي روستاهاي كوچك و بزرگ مرسوم شود.
ضمانت بازپرداخت اقساط وام در ساختار صندوقهاي قرضالحسنه خانگي همان سازوكار آسان دريافت وام از طريق حذف سود و هزينههاي مربوطه و همچنين اعتماد متقابل بين تمام اعضا و اعتبار و آبرويي است كه بين فاميل و نيز دوستان نزديك، همكاران اداري و اهالي شناخته شده يك كوي و برزن وجود دارد.
در مقابل تصاوير دلسردكنندهاي نزد اكثر مردم در هنگامههاي اقدام براي استفاده و بهرهمندي از تسهيلات بانكي وجود دارد.
نبود تناسب بین تورم و نرخ سود تسهيلات، دستوپاگیر بودن مراحل اداری دریافت وام از بانکها و مؤسسات بانکی، تغييرات نرخ ارز در سالهاي گذشته و... این نوع وامها در صدر توجه عده بسیاری قرار داده است؛ تا جایی که خانوادهها بخشی از نیازهای اقتصادی خود را از این طریق برطرف میکنند؛ زیرا به دلیل کاهش پرداخت وامهای قرضالحسنه از سوی بانکها و همچنین متناسبنبودن نرخ سود تسهیلات با تورم، بانکها تمایلی به ارائه این تسهیلات ندارند و از این رو میتوان گفت: صندوقهای خانوادگی تا حد زیادی جایگزین وامهای قرضالحسنه بانکها شده است.
يكي از شهروندان همداني كه صابون شرايط بانكي براي دريافت وام به تنهاش خورده است، ميگويد: برای گرفتن یک وام 5 میلیون تومانی باید هفتخان رستم را برویم.
به این و آن برای ضمانت این وام رو میزدم، به همین دلیل هم پیشنهاد شرکت در وام خانوادگی که عمویم راهانداخته بود را قبول کردم و قرار شد که 20 سهم 500 هزار تومانی روی هم گذاشته شود و هر ماه هم مبلغ 10 میلیون تومان به قید قرعه به اعضای صندوق تعلق بگیرد که با موافقت اعضا قرار شد؛ نخستین وام هم بدون قرعهکشی به من که در آستانه برگزاری جشن عروسی بودم تعلق بگیرد و از دوره بعد قرعهکشی انجام شد.
یک وام بدون سود، بدون ضمانت، بدون کاغذبازی، بدون سپرده و... فقط و فقط قرضالحسنه که خیلی هم برکت داشت.
اینها صحبتهای محمد، تازه داماد فامیل است که در آستانه جشن عروسی تمام پساندازش را صرف خرجومخارج ازدواج کرده و برای گرفتن یک وام 5 میلیونی حسابی به این در و آن در میزد که بالاخره یک بانک خانوادگی مشکلش را با 2 برابر پولی که به آن احتیاج داشت حل کرده بود.
شیوه اداره و فعالیت بانکهای خانگی
شیوه راهاندازی این بانکها به این صورت است که اعضا در يک جلسه گردهم ميآيند و هر يک از آنان مبلغ مشخصی را به صندوق واريز ميکنند و از بین اعضا یک نفر به عنوان مدیر صندوق که مورد اعتماد همه اعضا باشد انتخاب میشود. سپس قرعهکشي یا به صورت کلی و یابه صورت ماهیانه صورت میگیرد و تمام موجودی صندوق به فردی که برنده قرعهکشی شده پرداخت میشود و یا اینکه با رضایت تمامی اعضا اولویت پرداخت وام به افرادی که نیاز مالی داشته باشد تعلق میگیرد.
دریافتکننده وام از دور قرعهکشی ماههای بعد حذف میشود اما باید تا پايان يک دوره کامل مبلغ پول تعيين شده را در موعد مقرر به صندوق پرداخت کند.
مردم میگویند :پولش برکت دارد
خانم فرهادی مدیر یک صندوق خانگی است که 20 عضو دارد او میگوید: صندوق خانوادگی ما به نام امام رضا(ع) مزین است و حدود 6 سال پیش راهاندازی شد که 10 عضو داشت و هر عضو هر هفته 10 هزار تومان سهم داشت که آخر هفته 100هزار تومان میشد و کمکم مبلغ صندوق زیاد شد و الان 25 عضو دارد که هر عضو 500 هزار تومان سهم ماهیانه دارد و موجودی صندوق هم الان به 12 میلیون و 500 هزار تومان رسیده است که با قرعهکشی مشخصمیشود وام به چه کسی تعلق بگیرد.
سعید علیزاده، 25 ساله دانشجو که به صورت نیمهوقت در یک تهیهغذا کار میکند میگوید: من ماهیانه نزدیک 600 هزار تومان حقوق میگیرم و الان حدود 5 ماه است که یک صندوق با بقیه کارگرها راهانداختهایم که ماهی 300 هزار تومان قسط دارد و از زمانی که عضو این صندوق شدم ولخرجیهایم کم شده و وقتی نوبت وام به من برسد به عنوان سرمایه کوچکی آن را به کار میگیرم.
آقای محمدی 28 ساله هم از عضویت در این صندوقهای خانگی رضایت دارد. او میگوید من اصلاً اهل پساندازکردن نیستم اما این صندوقهای خانگی فرصت خوبی برای پساندازکردن است.
آقای سرمدی 55 ساله هم معتقد است؛ صندوقهای خانگی به خاطر اینکه سود ندارد و به صورت قرضالحسنه وام میدهد، کاملاً همسو با شرع است و از اینرو برکت زیادی دارد و دقیقاً زمانی قرعه به نامت درمیآید که واقعاً به آن احتیاج داری. برای من این اتفاق بارها تکرار شده و از همه مهمتر اینکه برای گرفتن وام مجبور نیستی هفتخان رستم را سپری کنی، بلکه یک تسهیلات بیمنت و کاملاً حلال است که بر اساس اعتماد چند نفر به یکدیگر راهاندازی شدهاست.
نمونه موفق مشارکت اقتصادی
علیبیات کارشناس ارشد اقتصاد نیز در اینباره به خبرنگار ما میگوید: این روشهای ابتکاری مردم به این دلیل بهوجود میآید که امکانات سهلالوصولی برای گرفتن وام از بانکها وجود ندارد ضمن اینکه نرخ بهره هم مبلغ بالایی است که در این روش با همیاری مردم از پرداخت بهره هم صرفنظر میشود.
وی ادامه داد: اصولاً در نظام اقتصادی موجود تفکرات، روشها و عملکردها با عنانگسیختگی امور به همراه است و همچنین تقاضاهای جدیدی به وجود آمده که مردم هر روز بیشتر نیاز به تأمین وجه برای برآورده شدن نیازهای خود دارند.
این مشاور اقتصادی شرکتها و کارخانجات بیان کرد: وظیفه دولت ایجاد اشتغال و درآمد کافی برای آحاد جامعه است و بانکها باید تسهیلات خود را برای تولید، برنامهریزی کنند و استفاده از تسهیلات در زندگی خصوصی مردم باید تنها در امور مسکن باشد؛ اما درحال حاضر شاهد این هستیم که این راهکار در تأمین مخارج ازدواج، جهیزیه، خرید لوازم منزل، خودرو و... به کار گرفته میشود.
وی افزود: این در حالی است که باید این وام به تولیدکننده اختصاص یافته و تولیدکننده در رأس باید امکانات خرید آسان و قیمت مناسب را برای مردم فراهم سازد.
وی خاطرنشان کرد: مقوله بانکهای خانگی از دو زاویه قابل بررسی است؛ یکی اینکه مردم در یک مشارکت و همیاری دست به چنین کارهایی میزنند و این قسمت خوب قضیه است و مشارکتهای اجتماعی و همکاری بین مردم تمرین شده و شکل میگیرد.
و روی دیگر سکه این است که مردم با قطع امید از ناحیه مسئولان خود برای تأمین نیازهای مالیشان دست بهکار شدهاند که در یک جامعه سالم اقتصادی اصولاً این اتفاقات نباید صورت گیرد.
بیات افزود: یکی از وظایف بانک مرکزی کنترل نرخ بهره در جامعه است و با کنترل نقدینگی با افزایش وجه نقد اجازه تورم و یا بالعکس کمبود نقدینگی افزایش بهره را نمیدهد. به دلیل وجود تورم گسترده نرخ بهره هم افزایش چشمگیری داشتهاست و به همین دلیل صندوقهای مالی اعتباری با نرخ سود بالا رشد قارچگونهای داشتهاند و چون از نظام بانکی تبعیت نمیکنند؛ نرخ بهرهشان هم اختیاری است.
وی یادآور شد: با وجود اینکه بانک مرکزی برای آنان هم نرخ بهره مصوب دارد ولی اعتنا نمیکنند و طبق قوانین خود ساخته عمل میکنند، در این میان شرکتهای لیزینگ و دفاتر ربوی خصوصی هم فعالیت دارند و این نشان دهنده میزان بالای تقاضا و گرفتاری معیشتی مردم است.
از این رو میشود این صندوقهای خانوادگی را میانبری در دستیافتن آسان به تسهیلاتی بدون بهره تصور کرد.
نسخه مردمی برای دردهای اقتصادی جامعه
یک کارشناس ارشد اقتصاد نیز در اینباره به خبرنگار ما گفت: وام نيكو يا قرضالحسنه صندوقهايي كه با هدف نوعدوستي و بهره معنوي که در راه رضايخدا و بر مبناي اعتماد تشکیل شده است، همواره طرفدار دارد و این روزها کمتر کسی پیدا میشود که به راحتی از کنارش بگذرد؛ زیرا هميشه نيازي هست كه براي برآوردنش به سرمایه اقتصادی بيشتری احتياج باشد.
پیمان جویندهمهر ادامه داد: امروزه شكاف عميق اجتماعي و دسترسي مشكل اقشار كمدرآمد جامعه به برخي ضروريات مانند: هزينه دانشگاه، دارو و درمان، اجاره محل سكونت و دهها مورد ديگر افراد كمبضاعت را وادار به دريافت وامهاي ضروري ميكند. دریافت وام از صندوقها و بانكهاي بيشمار خيابانهاي سطح شهر با سودهای بسیار بالایی که دارند و وام گیرنده گاهی مجبور میشود سودي معادل دو برابر مبلغ وام را در پايان پرداخت كند، تازه زمان زياد سپردهگذاری، بروکراسی طولانی و پيداكردن ضامن معتبر نیز که جای خود را دارد. در چنین موقعیتی افراد دنبال راه ديگري برای تأمین این هزینهها پیدا میکنند؛ صندوق محل، صندوق مسجد، صندوق همكاران يا فاميلي يا هر اسم ديگري، البته شايد مبلغ دريافتي از اين بانكهاي كاملاً اسلامي ايراني كم باشد اما پس از دريافت دعاي خيرتان جاري شده كه مؤسسان آنها نيز دنبال همين هستند.
وی ادامه داد: این صندوقها در واقع بانکهایی هستند که تبليغ ندارد، كار موازي و همزمان ندارد، سود ندارد، شيريني وام دهنده ندارد، حقوق كاركنان ندارد، كار اضافهاي كه منجر به دريافت كارمزد زياد شود نيز ندارد.
جوینده مهر اضافه کرد: با نگاهي به مؤسسات و بانكها و تبليغات و جوايز اهدايي به حسابهاي قرضالحسنه آنها كه علاوه بر جذب سرمايههاي سرگردان افراد جامعه و پسانداز آنها نگهداري چند ماهه و نهايتاً پرداخت وامي جزيی و به اصطلاح كمبهره بدون در نظرگرفتن ضرورت و نياز فوري افراد ناديده گرفته میشود.
وی افزود: سالها مردم جامعه شاهد اين بودند كه سرمايه بانكها نه تنها به سوي توليد مؤثر ملي نرفت، بلكه با خريد بهترين مكانهاي شهري به بالاترين قيمتهاي ممكن، كه شايد بهتر بود به محلي براي رفع نيازهاي مهمتر افراد و ايجاد شغل (غير كارمند بانك) ميشد به بانكهايي تبديل شد كه سپردههاي قرضالحسنه مردم را به بالاترين نرخهاي سود در جهان به خود مردم به صورت وام بازگرداندند.
