پس از پایان دور هفتم مذاکرات وین، طبق اظهارات مقامات طرفین مذاکرهکننده، آغاز مذاکرات دور هشتم طولانی نخواهد شد و برگزاری این دور از نشستها تا قبل از پایان سال میلادی جاری محتمل است.
زمان آغاز دور هشتم از اینرو مورد توجه است که طرفین غربی مذاکرات و مقامات ایالات متحده، بر این ادعا هستند که تا گریز هستهای ایران زمان زیادی فرصت نمانده و در صورت طولانیتر شدن مذاکرات، عملاً برجام ماهیت خود را از دست خواهد داد و احیای آن بیفایده میشود.
سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده شامگاه دوشنبه در یک کنفرانس خبری در رابطه با دور هفتم مذاکرات وین گفت: پیشرفتهایی در این دور حاصل شده است. منظور از پیشرفت این است که درک مشترکی داریم که متن نهایی مبنای مذاکرات بر سر مسائل هستهای چه خواهد بود.
ند پرایس همچنین افزود: فرصت باقیمانده به مسائل فنی بستگی دارد و جنبه تقویمی ندارد. ما ارزیابی میکنیم که آیا برجام هنوز به نفع ما است؟ ما آمادهایم تحریمهای ناسازگار با برجام را لغو کنیم. علی باقریکنی، رئیس تیم مذاکرهکننده ایران، پس از پایان دور هفتم با بیان اینکه برای مذاکرات دور هشتم به زودی به وین باز میگردند، به روند مثبت مذاکرات اخیر اشاره کرد.
طبق اظهارات طرفین مذاکرهکننده تا مذاکرات دور ششم 80 درصد از پیشنویس قرارداد آماده شده است. گفتنی است که اصلیترین موضوعات باقی مانده، درخواست ایران مبنی بر تضمین ایالات متحده برای پایبندی به برجام و تعریف و دامنه لغو تحریمهای ناسازگار با برجام است.
مسأله تضمین رفع تحریمها
در رابطه با تضمین اجرایی شدن رفع تحریم باید گفت که هیچ ضمانتی برای اجرای قراردادها در نظام بینالملل نداریم. همانطور که ایالات متحده در دوره 4 ساله ریاستجمهوری دونالد ترامپ تقریباً از 22 قرارداد و معاهده بینالمللی خارج شد و اتفاقی هم نیفتاد. با اینحال آمریکا به 2 صورت میتواند تضمین دهد؛ یکی اینکه رئیسجمهوری این کشور دستورات اجرایی دهد و این تحریمها حتی در بخشهای فرابرجامی را تعلیق کند، اما همه باید بدانیم که این دستورات صرفاً مربوط به زمان همان رئیسجمهوری است که این دستورات را امضا میکند و اگر از جناح دیگری در آمریکا کسی روی کار بیاید و با این دستورات مخالف باشد به راحتی آنها را لغو میکند از اینرو این مسأله ضمانت چندانی ندارد. نکته دیگر این که دستورات رئیسجمهوری آمریکا برای لغو تحریمها مربوط به تحریمهای اولیه و کنگره نمیشود چراکه این تحریمها تصمیماتی حاکمیتی است.
تعریف تحریمهای ناسازگار
با برجام
پس از آغاز مذاکرات دوره هفتم، طرفین مذاکرهکننده و مقامات ایالات متحده بر این ادعا بودند که ایران خواهان لغو تحریمهایی فراتر از برجام را دارد و این مسأله نیاز به مذاکرات دیگری دارد.
البته تیم مذاکرهکننده منتخب دولت سابق کشورمان نیز این مسأله را تصدیق میکرد. گفتنی است که در ماده 7 قانون اقدام راهبردی مجلس یازدهم، لغو تمامی تحریمها علیه کشورمان را شرط بازگشت ایران به تعهدات هستهای خود اعلام کرده است.
گفته میشود که در 2 پیشنهاد ارائه شده از سوی تیم مذاکرهکننده ایرانی منتخب دولت سیزدهم، این قانون مجلس یازدهم مورد توجه قرار گرفته بود و همین مسأله مورد انتقاد طرفین غربی و ایالات متحده قرار گرفته بود. با اینحال پس از پایان مذاکرات دور هفتم، طبق اظهارات طرفین مذاکرهکننده، مذاکرات از خرداد ماه سالجاری(پایان دور ششم) ادامه پیدا خواهد کرد.
تحریمهای غیر هستهای که علیه ایران وضع شدهاند را میتوان به چند دسته تقسیم کرد. یک دسته مربوط به خود ایالات متحده و تحریمهای اولیه هستند مثل ضبط اموال بلوکه شده ایران یا مشارکت شرکتهای آمریکایی در اقتصاد ایران. دسته دیگر تحریمهای ثانویه هستند که منشأ متفاوتی دارند، بخشی از آنها برچسب تروریسم دارند، بخشی برچسب حقوق بشر و برخی دیگر مربوط به فعالیتهای موشکی هستند. در نهایت بخش دیگر تحریمها، تحریمهایی است که کنگره آمریکا وضع کرده است و آنها هم باقی میمانند. این تحریمها هیچ کدام مربوط به موضوع هستهای نیستند.
تحریمهایی که پس از خروج آمریکا از برجام وضع شدند نیز به 3 دسته تقسیم میشوند. یک دسته از این تحریمها قابل رفع هستند، یک دسته قابل رفع نیستند و یک دسته قابل مذاکره هستند. درمجموع میتوان گفت که یک چهارم از تحریمها مربوط به تحریمهای هستهای است و باقی جزو تحریمهای ثانویه و کنگره و... است که قابل رفع در چارچوب برجام و موضوع هستهای نیستند.
آیا دوره هشتم دور آخر خواهد بود؟
در شرایط کنونی میتوان گفت که دستیابی به توافق برای همه طرفین مذاکرهکننده بهتر است. میتوان گفت که شکست مذاکرات وین، برای ایران به معنی ادامه شرایط کنونی نبوده و شرایط از لحاظ سیاسی- امنیتی و حتی اقتصادی برای کشورمان سختتر خواهد شد. دلیل این مسأله این است که تاکنون مقصر عقیم ماندن برجام در عرصه بینالملل ایالات متحده به حساب میآید، و از همینرو تحریمهای این کشور علیه ایران از لحاظ حقوق بینالملل قابل قبول نیست. با این حال ادامه روند فعالیتهای هستهای ایران فارغ از تعهدات برجامی و شکست مذاکرات وین، ایران را از برتری حقوقی خارج خواهد کرد.
گفتنی است که در رابطه با مسأله هستهای و حتی حوزه مسائل منطقهای، موضع چین و روسیه با ایالات متحده تفاوت معناداری ندارد. از اینرو حمایت این 2 کشور از ایران در رابطه با مسأله هستهای نیز به نوعی به حیات برجام بستگی دارد.
از سوی دیگر به گفته برخی از کارشناسان غربی، ایالات متحده و کشورهای اروپایی برجام به علت ادعاهایی که در مورد گریز هستهای ایران دارند، خواهان تسریع حصول نتیجه مذاکرات هستند. از اینرو میتوان گفت که به احتمال زیاد سرنوشت مذاکرات وین در دور هشتم مشخص خواهد شد.