برای میلیون ها سال، گیاهان و حیوانات تحت یک چرخه روز- شب تکامل یافته اند، جایی که نور درخشان خورشید در طول روز با نور ضعیف ستارگان در شب جایگزین می شد و نور خورشید از ماه و سیارات منعکس می شد.
این وضعیت زمانی پایان یافت که انسان ها شروع به نورپردازی مصنوعی آسمان شب کردند .از آنجایی که حیوانات ( از جمله انسان ) و گیاهان تحت این شرایط مصنوعی تکامل نیافته اند، نور شبانه ممکن است پیامدهای منفی جدی برای اکوسیستم داشته باشد، به طوریکه باعث شده است اصطلاح «آلودگی نوری اکولوژیکی» توسط محافل علمی به کار گرفته شود.
آلودگی نوری یا Light pollution که ناشناخته ترین آلودگی محیط زیستی است، به روشن‌شدن بیش از حد یک محیط بر اثر نورهای مصنوعی (ایجاد شده توسط بشر) گفته می‌شود.
برای اندازه‌گیری این نوع آلودگی پارامترهایی از جمله شدت روشنایی یک سرچشمه نور و همچنین میزان نوری که چشم انسان قابل به ادراک آن است با واحدی بنام لوکس (LUX) انجام می‌پذیرد.
منابع انتشار آلودگی نوری در شهرها می تواند بسیار متفاوت باشد و شامل نور تابلوهای تبلیغاتی، نور بیلبوردها، نور پارک ها و فضاهای عمومی، نور خیابان‌ها، نور میدان‌ها و نور ساختمان‌ها باشد که در ایران کمتر به آن پرداخته‌شده‌است و مردم نیز آگاهی کمی نسبت به این نوع آلودگی دارند.
نور مصنوعی شبانه بر رفتار طبیعی بسیاری از گونه های جانوری تأثیر می گذارد. می تواند رشد، الگوهای فعالیت و فرآیندهای تنظیم شده با هورمون، مانند مکانیسم ساعت داخلی بدن جانداران را مختل کند.
شناخته شده‌ترین اثر این است که بسیاری از گونه‌ها جذب منابع نور مصنوعی و گمراه می شوند، پدیده‌ای که فوتوتاکسی مثبت نامیده شده است.
به غیر از حشرات، پرندگانی که در طول شب مهاجرت می کنند، تحت تأثیر قرار می گیرند و ممکن است این فرایند باعث مرگ و میر مستقیم آنها شود، یا اثرات منفی غیر مستقیم از طریق تخلیه ذخایر انرژی آنها پدید آید.
به عنوان مثال لاکپشت های دریایی پس از بیرون آمدن از تخم به طور غریزی از نور ماه برای رسیدن به دریا استفاده می کنند اما وجود نور های اضافی در شب آنها را سردرگم کرده و مانع رسیدن آنها به اقیانوس می شود.
بسیاری از حشرات در شب از نور ماه برای جهت یابی استفاده می کنند. وجود نور های اضافی، این کار را برای آنها غیر ممکن می کند. هر ساله حدود ۱۰۰ میلیون پرنده در آمریکای شمالی در برخورد با ساختمان های روشن و برج ها از بین می روند.
دلیل جذب پرندگان مهاجر به سمت سازه‌های با نور مصنوعی مبهم است. چندین فرضیه از جمله احتمال تداخل نور مصنوعی با قطب نمای مغناطیسی وجود دارد. فرض بر این است که پرندگان مهاجر از نشانه های بصری و همچنین از مکانیزم قطب نمای مغناطیسی برای جهت گیری استفاده می کنند. جهت گیری مغناطیسی احتمالاً بر اساس گیرنده های نور خاص در چشم است و نشان داده شده است که نه تنها وابسته به نور بلکه به طول موج نیز وابسته است و پرندگان مهاجر برای جهت گیری قطب نمای مغناطیسی به نور از قسمت سبز-آبی طیف نیاز دارند.
نور مصنوعی شب با قطب نمای مغناطیسی تداخل دارد، به خوبی ثابت شده است که در طول شب های ابری، پرندگان بیشتر از شب های صاف تحت تأثیر نورهای مصنوعی قرار می گیرند.
مرگ ومیر شبانه پرندگان مهاجر در مکان هایی که یک مانع روشن مانند یک ساختمان بلند، فانوس دریایی یا تاسیسات دریایی، به فضای هوایی که پرندگان در آن پرواز می کنند گسترش یافته است.
نور مصنوعی موجب جهت‌گیری نادرست شده و پرندگان می‌توانند توسط نور به دام بیافتند. مطالعات نشان داده است، نور قرمز سبب ایجاد اختلال و بی نظمی در دریافت مغناطیسی می شود و نور سبز باعث عدم ایجاد یا اختلال جزئی در جهت گیری می گردد.
در آلمان تحقیقی درباره تاثیرگذاری آلودگی نوری شهرها بر روی پرنده توکای سیاه انجام شده است که این تحقیقات نشان داد: آلودگی نوری می تواند روی تولید مثل پرندگان تاثیر گذار باشد که یکی از دلایل آن می تواند میزان استرس گونه ها باشد که از طریق نورهای مصنوعی شهرها به پرنده وارد می شود.
در خصوص آلودگی نوری خلاء حقوقی وجود دارد بطوریکه با توجه به شرایط نامناسب آلودگی نوری در کلانشهرها و اثرهای مخرب این آلودگی بر محیط زیست، احتیاج است ضوابط و سازوکارهای قانونی در مورد موضوع آلودگی نوری در کشور تصویب شود.
راه حل هایی برای کاهش آلودگی نوری در دسترس است. به عنوان مثال، شهرهایی در جهان اقداماتی را برای کاهش نور ساختمان در زمان مهاجرت در بهار و پاییز انجام می دهند. دستورالعمل‌های بهترین عملکرد نیز تحت کنوانسیون گونه‌های مهاجر برای رسیدگی به این مسئله در حال تدوین و اقداماتی در سطح جهانی برای کمک به مهاجرت ایمن پرندگان انجام می‌شود.
چند راهکار برای مبارزه با آلودگی نوری :
1- باید از رنگ‌های گرم در نورپردازی استفاده شود.
۲- گذاشتن سرپوش بر روی روشنایی‌ها
۳- نصب چراغ‌های سنسوردار در مسیر باغ، نزدیک گاراژها، اطراف فضاهای تاریک
4- خاموش کردن چراغ‌های اضافی
5- استفاده از لامپ‌های کارآمد LED یا سدیم کم فشار
6- استفاده از چراغ‌های هوشمند و فتوسل
7- کاهش ارتفاع چراغ‌های خیابان‌های شهرها
سخن آخر :
تا زمانیکه شهرداری ها برای کاهش آلودگی نوری در مناطق عمومی ابتکاراتی را توسعه می دهند، مالکان خانه ها می توانند از هم اکنون برای رسیدگی به این مشکل در ساختمان خود اقدام کنند.
آیا نورپردازی فضای باز شما برای پرندگان مناسب است؟ امروز عصر، نگاهی به اطراف خانه خود بیندازید و ارزیابی کنید که کجا می‌توانید روشنایی فضای باز را بهبود وکاهش دهید یا حذف کنید.
به برنامه محلی چراغ خاموش(Lights Out) بپیوندید و متعهد شوید که نورهای غیر ضروری را خاموش می کنید.
با همسایگان یا گروه های محلی در مورد موضوع آلودگی نوری صحبت کنید و آنها را تشویق کنید تا در این خصوص اقدام کنند.
این گام‌های کوچک و ساده تأثیر تجمعی در آلودگی نوری و ایجاد جوامعی سالم‌تر برای همه گونه‌های حیات دارند.
