اختلاف غالبا سیاسیون در تصویب طرح جامع شهر همدان سبب شد تا طرح جامع در مرحله تصویب مسکوت شده و پس از گذشت حدود 8 ماه، با دستور وزیر راه مجدداً در دستور کار قرار بگیرد تا بررسی شده و مشکلات طرح مشخص و اصلاح شود.
اما به جای اینکه طرح به دست گروهی از کارشناسان امر سپرده شود شورای شهر به عنوان نماینده مخالفان، طرح را بررسی کرده و ایراداتی از آن گرفته است. بهنظر میرسد حتی اگر ایراداتی که از طرح گرفته شده نزدیک به واقعیت باشد، اما چون نظرات سیاسی بر نظرات کارشناسی قالب خواهد بود شائبههایی بهوجود آورده که زمینهساز اختلافات زیرپوستی بیشتری شده است.
اکنون برخی کارشناسان خارج از گروهی که شورای شهر تشکیل داده، ایرادات مشخصی از طرح گرفتهاند و بر این عقیده هستند که سمتوسوی طرح جامع همدان به شکلی است که تصویب آن به ضرر شهر همدان تمام خواهد شد.
برخی موافقان و تصویبکنندگان طرح نیز بر این باور هستند که طرح ایراداتی دارد، اما تعدادی از آنها هم بر تصویب آن پافشاری میکنند، تعدادی نیز به دنبال منافع خود دنبال راههایی برای استفاده از فرصت هستند. این اختلافات بهحدی گسترده شده که وزارت راه و شهرسازی در نامهای خواستار تصمیمگیری استاندار مبنی بر تصویب آن بدون دخالت شورا شده است.
اما احمد بهاآبادی، مدیر و مشاور سابق طرح جامع همدان، که ظاهراً تحت فشارهایی بهخاطر دخالت افراد دیگر استعفا را بر ادامه کار ترجیح داده، معتقد است که سرعت دادن به تصویب طرح به نفع شهر خواهد بود و استان با تشکیل کارگروهی متشکل از چند نفر از صاحبنظران در این حوزه برای رفع ایرادات آن در کنار مشاور طرح باید تصویب طرح را نهایی کنند.
در ادامه گفتوگوی اختصاصی وی با همدانپیام را درباره مشکلات بهوجود آمده در طرح جامع همدان و راهکارهای حل آنها را میخوانیم.
گفته میشود در سال 1398 مشاور طرح جامع همدان پیشنهاد الحاق بخشی از باغات بلوار ارم تا درهمرادبیگ به شهر و بلندمرتبهسازی در آن را داده که قبل از تصویب، نقشه آن دست به دست بین مشاوران املاک چرخیده و همین سبب دلالبازی و افزایش دهها برابری قیمت آن منطقه و بالتبع افزایش قیمت مسکن در همدان و بالارفتن رتبه کشوری از 6 به رتبه اول شده است. به نظر شما چه کسانی مسبب این اتفاق بودهاند؟
این نخستین باری است که میشنوم نقشه تصویب نشده در اختیار مشاوران املاک و افرادی که بهدنبال آن هستند قرار میگیرد، اما با این حال عجیب نیست. در سالهای گذشته برای نقشههای توسعه شهری این دست اتفاقات افتاده است. اما نمیدانیم چنین اتفاقاتی از طریق کدام کانالها رخ میدهد، ولی در هرصورت از کانالهای رسمی رخ نمیدهد.
نقشه ابتدا در دفتر مشاور طرح جامع است سپس به کارفرما تحویل میشود. کارفرما هم آن را به چند ارگان و دستگاه ذینفع ارسال میکند تا آنها را بررسی کرده و نظراتشان را بدهند. بعد از آن در جلسات توسط کارشناسان و نمایندگان ارگانها، نقشه بررسی میشود و در آخرین مراحل به ترتیب در کارگروه شهرسازی، کمیته زیربنایی و فنی و سپس در شورای برنامهریزی مراحل تصویب را طی میکند. در این مسیر، نقشه در اختیار افراد زیادی قرار میگیرد که هرکدام از آنها میتوانند این نقشه را به عمد در اختیار افراد خارج از حوزه قرار بدهند که دیگر نمیتوان تشخیص داد کار چه کسی بوده است. پس این مسیر خیلی بسته نیست و نمیتوانیم بگوییم که کار مشاور طرح جامع یا فرد خاص دیگری بوده و کنترل آن تقریباً غیرممکن است.
به نظر شما مشاور در این اتفاق چقدر میتواند سهیم باشد؟
به نظر بنده مشاور در این اتفاق نقشی نداشته و بهرهای هم نمیبرد، چون جایگاه و قدرت مشاور در این حد نیست. باید ببینید زمینهایی که در معرض توسعه قرار گرفتهاند متعلق به چه کسانی است و مسبب این اتفاقات را در بین آنها جستوجو کنید. در اینصورت چون تعداد آنها محدود میشود بهراحتی میتوان افرادی که در انتشار نقشه نقش داشتهاند را پیدا کرد، که اغلب اینها افرادی هستند که به اطلاعات دسترسی داشتهاند.
صحبتی که مطرح است این است که مشاور پس از پیشنهاد نقشه سال 1398 و به تأیید نرسیدن آن توسط کارشناسان، دفاع خاصی از طرح نکرده و رد شدن الحاق باغات آن منطقه توسط کارشناسان را بهراحتی پذیرفته است.
هر مشاوری درباره مطالعاتش به جمعبندی میرسد و پیشنهاد خود را میدهد، حالا ممکن است درست یا غلط باشد، اما کارشناسان و مسئولانی که در جلسه هستند نظر مثبت یا منفی خود را درباره پیشنهاد به مشاور میدهند و مشاور هم باید با قدرت از نظر خود دفاع کند. اما اگر موضوع را به رأیگیری بگذارند مشاور هم مجبور است که رأی قالب را بپذیرد.
من قطع به یقین اعلام میکنم انتشار نقشه تصویب نشده خارج از منافع مشاور است.
آیا میتوان از روشهای دیگری برای تهیه طرح استفاده کرد که چنین اتفاقاتی برای شهرها نیفتد؟
تنها روشی که بتوان در جهت جلوگیری از رانتهای این شکلی جلوگیری کرد علنی کردن طرح است. نباید از علنی کردن طرح پیش از تصویب آن در جهت اطلاع افکارعمومی هراسی داشته باشیم. در اینصورت اگر منفعتی باشد به همه فرصت بهرهبرداری از آن را میدهد و همه میتوانند نظرات خود را بدهند.
همدان دانشکده معماری فعال و هیأتعلمی قوی و کارشناسان برجستهای دارد که باید بیایند طرح را ببینند و نظرات شفاف و علمی خود را بدهند. در چنین شرایطی نگرانی از در اختیار قرار گرفتن نقشهها قبل از تصویب را نخواهیم داشت.
از نظر شما الحاق باغات چسبیده به شهر کار درستی است؟
شهرداری برای جلوگیری از ساختوسازهای غیرمجاز معمولاً موافق چنین الحاقاتی است. چون در اغلب مواقع در باغات و اراضی چسبیده به شهر ساختوسازهای غیرمجاز صورت میگیرد و شهرداری هم مجبور میشود برخی خدمات رایگان به آنها بدهد. حالا درست یا غلط، اما دخالتهای کارشناسی آنها معمولاً جواب میدهد. از نظر بنده هم نظرات کارشناسی و مسئولانی که صحبتهای کارشناسی میکنند درست است. اما وظیفه مشاور این است که نظرات شهرداری، کارشناسان و سایر دستگاهها را بشنود و بعد بررسی کند که ممکن است حق طرف دیگر ضایع شود، اما باید تصویب شود.
حالا مشاور چقدر تعهدات و اخلاق حرفهای را در تصمیمات خود دخالت بدهد فرق بین مشاوران را مشخص میکند. مشاورانی هستند که به خاطر ضعف مدیریتیشان در برابر نفوذ و قدرت سازمانها و عناصر بانفوذ، قدرت اعمالنظر و تصمیمگیری نداشته و اسیر خواسته آنها میشوند، ولی مشاورانی هم هستند که میتوانند بر نظر کارشناسی خود باقی بمانند.
دورهای که شما مشاور طرح جامع همدان بودید با همان عناصر بانفوذ و یا نظرات متعدد دستگاهها چگونه برخورد میکردید؟
جلسات بسیاری در سطوح مختلف برگزار میکردیم و نظرات ردوبدل میشد من هم بهعنوان مشاور بخشی از نظرات را میدادم و با قدرت پای مطالعاتمان میایستادم و دفاع میکردم، اما نظرات مسئولان و کارشناسان هم در تصمیمگیریها دخیل بود. فقط وقتی نظرم تغییر میکرد که به این نتیجه میرسیدم نظرشان درست است که در آن مدت یادم نمیآید چنین اتفاقی افتاده باشد.
افزایش جمعیت همدان هم موضوع مهمی است که چند سال است مطرح میشود، نظر شما با این خواسته چه بوده و اکنون چه پیشنهادی برای آن دارید؟
در آن مدت مطرح شد که جمعیت همدان را به یک میلیون نفر برسانیم تا بتوانند امکانات کلانشهری برای همدان بگیرند، اما ما برای اضافه کردن حتی 100نفر باید تحلیل کارشناسی داشته باشیم به همین دلیل زیر بار افزایش جمعیت نرفتم و از نظرمان دفاع کردم و حاضر نشدم جمعیت شهر را بیشتر از آنکه پذیرنده باشد اضافه کنم.
به نظر شما تعیین کاربری تجاری- مسکونی برای بلوار بعثت در طرح جامع صحیح بوده و شهرداری مشکلی با این مصوبه نخواهد داشت؟
تعجب میکنم از چنین پیشنهادی توسط مشاور! چون دیگر چنین کارهایی را در طرحهای جامع انجام نمیدهند. اصلاً نباید در طرح جامع رنگ تجاری روی قطعهای از شهر گذاشت. بلکه این زمینها را به 2 شکل تعیینتکلیف میکنیم. در ضابطه لکه را تعیین میکنیم که میتواند هم تجاری و هم مسکونی باشد که مالک با توافق با شهرداری مجوز موردنیازش را میگیرد. این موضوع در ضوابطی که ضمیمه طرح است مشخص میشود.
بنده این طرح را ندیدهام و نمیتوانم نظری بدهم، اما برای هر کدام از این پیشنهادها باید دلایل روشن و قانعکنندهای ارائه شده باشد.
درباره اضافه کردن محدوده شهر همدان چه نظری دارید؟
در دورهای بحثهایی برای اضافه کردن محدوده به شهر همدان مطرح شد، اما توجیحی برای آن نداشتیم و زیربار نرفتیم.
طولانی شدن روند تصویب طرح جامع همدان اختلافاتی را به وجود آورده، آیا از این طولانیشدنها کسی نفعی میبرد یا فقط به شهر آسیب میزند؟
این نقطهضعف طرحهای جامع کشور است. مراحل تصویب طرحهای توسعه شهری در همه شهرها بسیار طولانی است که همین طولانی شدن سبب گرانی مسکن هم میشود. بخشی از این طولانی شدنها ممکن است به این دلیل باشد که مشاور نتوانسته پیشنهادات خود را درست ارائه بدهد و با قدرت از آنها دفاع کند. یک وقتهایی هم تأخیر انداختنها به نفع شهرداری است.
با توجه به اینکه طرح جامع همدان دچار مشکلاتی شده به نظر شما کنار گذاشتن آن و آغاز طرح جدید براساس مصوبه جدید شورایعالی شهرسازی و معماری کار صحیحی است؟
کنسل کردن و آغاز دوباره به لحاظ اجرایی سخت و زمانبر است. ضمن اینکه اگر طرح در این مرحله کنسل شود سازمان مدیریت و برنامهریزی که صلاحیت مشاور را تأیید کرده و سپس کارفرما که اداره راهوشهرسازی است زیر سؤال میروند و این ذهنیت ایجاد میشود که سازمان مدیریت نتوانسته شایستگی مشاور را تشخیص بدهد. از طرفی آن زمان دوره مطالعاتی خیلی خوبی داشتیم، که در جلسات هم کارشناسان و مسئولان حضور همهجانبه داشتند و برای من و تیم مطالعاتی باعث خوشحالی بود که با چنین دلسوزی در طرح مشارکت میکنند، حیف است که این طرح کنسل شود. من افسوس میخورم که بعد از گذشت این مدت طرح هنوز به تصویب نرسیده است.
بهنظر شما راهکار حل مشکل تصویب طرح جامع همدان چیست؟
بهنظرم تصمیم کلان مدیریتی و تعیین مهلت برای تصویب میتواند راهحل این مشکل باشد. باید کارگروهی متشکل از حدود 4 یا 5 نفر کارشناس قوی که حتی میتوانند همدانی هم نباشند در کنار مشاور در مدت یک تا 2 ماه طرح را بررسی کرده و نظر و پیشنهادات خود را با توافق با مشاور اعمال کنند.
اما مهم این است که مشاور همیشه در کنار طرح باشد و هرگاه مشکلی وجود داشت یا نیازی به تغییر در طرح بود اصلاحیه را انجام بدهد و قراردادی هم بابت آن داشته باشد. اما مشکل کارفرما، که ادارهکل راهوشهرسازی است، این است که برای چنین قراردادهایی بودجه تعیین نشده و فقط یکبار آن هم برای تهیه طرح میتوانند بودجه اختصاص بدهند.
