در ایران، تأمین مالی کسب‌وکارها به طور عمده از طریق نظام بانکی انجام می‌شود به‌طوری‌که طبق اظهارات منصور ملکی، مدیر اداره نظارت احتیاطی کلان بانک مرکزی، نزدیک به ۹۰ درصد تأمین مالی کشور از طریق بانک‌ها است.
این وابستگی بالا به نظام بانکی به‌ویژه برای بنگاه‌های کوچک و متوسط به دشواری صورت می‌پذیرد. اما در بسیاری از کشورهای جهان، تأمین مالی جمعی به‌عنوان یک روش نوین و مؤثر برای جذب سرمایه مورد استفاده قرار گرفته است. به عنوان مثال:
کشور فرانسه: حدود ۲۵ درصد از جمعیت این کشور در سال‌های اخیر به تأمین مالی جمعی روی آورده‌اند، که نشان‌دهنده رشد قابل توجه این روش در پاسخ به نیازهای مالی افراد و کسب‌وکارها است.
کشور آلمان: بازار تأمین مالی جمعی در سال ۲۰۲۴ به ۹۶ میلیون دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به ۲۵۷ میلیون دلار افزایش یابد، که نشان‌دهنده رشد سالانه ۱۸ درصد است.
کشور استونی: با بیش از ۲۰ پلتفرم فعال در این کشور یکی از بالاترین نرخ‌های تأمین مالی جمعی به ازای هر نفر را در اروپا دارد، که نشان‌دهنده پذیرش گسترده روش تأمین مالی جمعی در جامعه است.
این کشورها فقط چند کشور از بین ده‌ها کشوری هستند که در جهان از تأمین مالی جمعی به بهترین صورت ممکن برای جمع‌آوری منابع مالی برای کسب‌وکارها استفاده می‌کنند. از آمارها می‌توان نتیجه گرفت که تأمین مالی جمعی می‌تواند به‌عنوان یک ابزار مؤثر برای جذب سرمایه و تولید ثروت از طریق راه‌اندازی پروژه‌هایی که به منابع مالی نیاز دارند، دانست. به‌ویژه برای کسب‌وکارهای کوچک و متوسط که مراحل سخت ابتدایی بانک‌ها را نیاز نیست سپری کنند.
بر همین اساس مسئولین بانک مرکزی از لزوم تغییر این مسیر و حرکت به‌سوی ابزارهای متنوع‌تری همچون بازار سرمایه و روش‌های نوین تأمین مالی سخن می‌گویند.
در چند روز گذشته منصور ملکی، مدیر اداره نظارت احتیاطی کلان بانک مرکزی در اظهاراتی تازه در خصوص وابستگی شدید اقتصاد کشور به شبکه بانکی به خبرنگاران اعلام کرده است که در حال حاضر نزدیک به ۹۰ درصد تأمین مالی در کشور از روش گذشته و از طریق بانک‌ها صورت می‌گیرد. این وابستگی منابع بیشتر متمرکز بر روی سازمان‌ها و کسب‌وکارهای بزرگ است و دسترسی بنگاه‌های کوچک و متوسط را به منابع مالی با دشواری همراه کرده است.
ملکی با اشاره به ضرورت ایجاد تحول در این روند، از 3 راهکار کلیدی برای تأمین مالی هدفمند نام برده است: تأمین مالی جمعی، برات الکترونیک و فکتورینگ. این ابزارها که بر مبنای فناوری و مشارکت گسترده طراحی شده‌اند می‌توانند به هدایت اعتبار به سمت بخش‌های مولد اقتصاد کمک کنند و در عین حال از بار سنگین تأمین مالی را از دوش بانک بکاهند.
تأمین مالی جمعی؛ راهی برای باز شدن درهای سرمایه به روی کسب‌وکارهای کوچک
در بین این 3روش گفته شده در بین اظهارات ملکی، می‌توان گفت تأمین مالی جمعی بیش از دیگر ابزارها، توانسته نگاه‌ها را به خود جلب کند. در این روش به‌جای دریافت منابع مالی از یک یا چند نهاد بزرگ، سرمایه مورد نیاز از طریق جمع‌آوری مبالغ کوچک از تعداد زیادی از قشر جامعه که به طور عمده از طریق پلتفرم‌های آنلاین است، فراهم می‌شود.
برای استارتاپ‌ها و شرکت‌های کوچک که معمولا در صف‌های طولانی اعتبار بانکی باقی می‌مانند یا اصلا امکان دریافت وام ندارند، تأمین مالی جمعی یک فرصت طلایی برای رشد و توسعه است. این روش علاوه بر تأمین منابع مالی، سبب جلب مشارکت اجتماعی افراد و ایجاد یک رابطه دوطرفه میان سرمایه‌گذار و کارآفرین نیز می‌شود.
به نظر می‌رسد بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، با درک اهمیت این ابزار فناورانه و نوآورانه، اقداماتی را برای ساماندهی و تسهیل این روش تأمین مالی انجام داده است که می‌توان به مهم‌ترین این اقدامات اشاره کرد، از جمله ابلاغ دستورالعمل اجرایی تأمین مالی جمعی.
این دستورالعمل سبب می‌شود که چارچوب قانونی و نظارتی لازم را برای فعالیت پلتفرم‌ها و شرکت‌های فعال در حوزه تأمین مالی جمعی فراهم کند تا هم منافع سرمایه‌گذاران و هم متقاضیان تأمین مالی تضمین شود. اگر این امر به درستی پیش رود، هدف از این اقدامات را می‌توان افزایش شفافیت، کاهش ریسک‌ها و گسترش استفاده از این ابزار نوین تأمین مالی و همچنین محافظت از حقوق سرمایه‌گذاران و اعتماد عمومی به شیوه نوین تأمین مالی در کشور دانست.
کاهش فشار تورمی با ابزارهای غیربانکی
یکی از مهم‌ترین پیامدهای مثبت این تغییر رویکرد، کاهش فشار تورمی ناشی از خلق پول بانکی است. هرچه تأمین مالی بیشتر از مسیرهای غیربانکی مانند بازار سرمایه یا ابزارهای فناورانه صورت گیرد، نیاز به پایه پولی جدید کمتر احساس می‌شود و اقتصاد از نوسانات تورمی در امان خواهد بود. این روند می‌تواند فضای امن‌تری را برای کارآفرینان، تولیدکنندگان و صنعتگران فراهم آورد.
نیاز به همکاری هوشمندانه برای آینده‌ای پایدار
حرکت از تأمین مالی سنتی و بانک‌محور به سمت ابزارهای نوین مانند تأمین مالی جمعی و... ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای اقتصاد ایران در این روزها به شمار می‌رود. در جهان سرمایه‌گذاری که شفافیت و فناوری به هم گره خورده است، استفاده از این روش‌ها نه‌تنها دسترسی عادلانه‌تری به منابع مالی ایجاد می‌کند، بلکه با کاهش فشار بر شبکه بانکی به سلامت مالی کشور نیز کمک بسیاری خواهد کرد.
تحقق این تحول بزرگ در نظام مالی کشور نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، سیاست‌گذاری هوشمندانه و همچنین حمایت مستمر نهادهای اقتصادی حاکمیت، به‌ویژه بانک مرکزی است. در این مسیر، تأمین مالی جمعی می‌تواند یکی از مهم‌ترین بازیگران این اکوسیستم باشد؛ این ابزاری اگر درست به کار گرفته شود، می‌تواند فصل تازه‌ای در اقتصاد مولد ایران رقم بزند.
