عملیات بازار باز که میتواند تحول مهمی را در بازار پول، بانکها، رابطه بانکها با بانک مرکزی، وضعیت بدهی، سپرده قانونی و عملیات بینبانکی ایجاد کند از روز شنبه آغاز شد؛ عملیاتی که سالهاست در دنیا رواج دارد اما پای آن به تازگی در کشور ما باز شده و با اینکه کارشناسان آن را نقطه عطفی در نظام اقتصادی کشور میدانند اما بر این باورند با توجه به اینکه در بخشهای مختلف اقتصاد نامتعادلی وجود دارد نمیتوان از این ابزار انتظار داشت به تنهایی تعادل را به اقتصاد کشور بازگرداند.
به گزارش ایسنا، وقتی دولت اوراق را منتشر میکند و در بازار قرار میدهد، به هر صورت بانکها هم از این اوراق خریداری میکنند که از محل آن سود دریافت کنند و به عنوان یکی از داراییهای آنها تلقی میشود. این در حالی است که در جریان بازار باز کنترل نرخ سود کوتاهمدت یا بین بانکی از کانال آن امکانپذیر خواهد بود؛ بهگونهای که اگر زمانی بانکها دچار کمبود نقدینگی شوند و نرخ سود در بازار بینبانکی بالا برود، بانک مرکزی شروع به خرید اوراق از بازار و تزریق پول میکند تا بانکها بتوانند مشکل نقدینگی را حل کنند و نرخ سود بین بانکی کاهش پیدا کند. البته برعکس این موضوع نیز اتفاق خواهد افتاد؛ بنابراین از این پس، بانک مرکزی از طریق خریدوفروش اوراق خزانه، نرخ سود بانکی را تنظیم و از طریق آن به اهداف تورمی که مدنظر دارد خواهد رسید. سوی دیگر بازار باز به دولت برمیگردد که تسویه بدهیهای خود را از کانال انتشار اوراق انجام میدهد و در سالهای اخیر اغلب از این روش استفاده کرده است، ولی با راهاندازی بازار باز، کانال اصلی انتشار و تسویه بدهی، این محل خواهد بود.
در لایحه بودجه ۱۳۹۹ انتشار حدود ۸۰ هزار میلیارد تومان اوراق در دستور کار قرار دارد که عملیات بازار باز از محلهای اصلی انتشار اوراق است و پیشبینی شده در جریان آن بخشی از اوراق دولت به عنوان سپرده قانونی بانکها قرار گیرد و همچنین بانک مرکزی به جای اعطای خط اعتباری به بانکها و اضافه برداشتی که دارند به آنها اوراق میدهد تا بتواند در کنار تأمین مالی برای دولت، نظم را در شبکه بانکی ایجاد کند.
شروط موفقیت عملیات بازار باز
در این راستا، یک اقتصاددان بر این باور است که موفقیت عملیات بازار باز در این است که دولت توانسته باشد تعادل را در سیاستهای مالی، بودجهای، تعرفهای، بازرگانی و همچنین مالیاتی ایجاد کند تا بتواند به سیاستهای پولی که بانک مرکزی اعمال میکند، پاسخ دهد و برای رشد اقتصاد، رفاه اقتصاد، کنترل تورم و نقدینگی نتیجهبخش باشد.
حیدر مستخدمینحسینی در گفتوگو با ایسنا، با بیان اینکه عملیات بازار باز یکی از ابزارهای سیاست پولی است، توضیح داد: سیاست پولی آخرین مرحلهای است که میتواند تعادل را در اقتصاد شکل دهد. سیاست بودجهای، سیاستهای مالی دولت، سیاستهای تعرفهای و بازرگانی دولت، بحث مالیاتها و... که توسط دولت صورت میگیرد و بانک مرکزی به عنوان متولی سیاست پولی از ابزارهایی که در برگیرنده این سیاست است که یکی از آنها عملیات بازار باز تلقی میشود میتواند نبود تعادلی که توسط سایر سیاستهای شکلگرفته است را با اعمال ابزارهای سیاستهای پولی متعادل کند.
معاون اسبق وزیر اقتصاد با تاکید بر اینکه عملیات بازار باز در 4 دهه اخیر در اقتصاد ایران وجود نداشته است، ادامه داد: این عملیات برای نخستینبار در سال ۱۳۴۹ با تکلیفی که بانک مرکزی به سایر بانکها داد، اجرا شد و تا سال ۱۳۵۲ ادامه داشت. در آن زمان قرار شد بانکها اوراق قرضهای که دولت منتشر کرده خریداری کنند.
وی با تأکید بر اینکه عملیات بازار باز یکی از ابزارهای سیاست پولی در کنار سپردههای قانونی، نرخ تنظیم مجدد و تعیین نرخ بهره است که میتواند تعادل را ایجاد کند، اظهار کرد: نقطه ابهامی که در اجرای عملیات بازار باز وجود دارد این است که در شرایطی که اقتصاد کشور از ناتعادلی رنج میبرد و ساختار اقتصادی ما بدون برنامه است این عملیات میتواند موفقیتآمیز باشد یا خیر.
