■ اگر شبها، دستفروشها در پیادهراه نباشند سکوت دستمایه این منطقه نمیشود؟
راهی پیادهراه بوعلی شوید، خیابانی که به لطف سنگفرشها پیادهراه شده است. از سر تا ته این پیادهراه را قدم بزنید پر است از حس خوب تحول در فضای یک شهر با سیمای تکراری، صدای پای مردمی که در سکوت و به دور از دود و خودرو فقط راه میروند. اینجا سکوت خودرو و هیاهوی آدمها به زیبایی در هم تنیده میشوند تا شهر در تعریفی از تحول معنا پیدا کند. روزهای پیادهراه بوعلی حالا پر است از تکاپو در کسب و کار مغازهدارها و شبها پر است از هیاهوی دستفروشها.
دستفروشهایی که اگرچه گاهی بودنشان حتی در ساعتهای تعطیلی مغازهها خاطر مغازهدارها را آزرده کرده و عزم تصمیمگیریهای شهری را برای اتخاذ یک تصمیم در راستای بود و نبودشان جزم کرده است، اما جامعه شهری و مردم را از این بودن راضی نگاه داشته است. سالهاست در دو نوبت شبانهروز دستفروشها بساط خود را در خیابان شریعتی، ضلع مقابل سینما فلسطین میدان امام(ره) و خیابان بوعلی که به پیادهراه بدل شده است، میگسترانند. ظهرها با تعطیلی واحدهای صنفی مستقر در خیابانها بساطها بر روی پیادهراهها پهن میشوند و با رسیدن آغاز کار عصرگاهی دوباره برچیده خواهند شد.
شبهنگام نیز با تعطیلی واحدهای صنفی بار دیگر دستفروشان فعالیت خود را آغاز خواهند کرد و تا نیمههای شب به کار و فعالیت مشغول هستند.
حالا راه حل چیست؟ آیا ممانعت از گسترده شدن بساط دستفروشها راهکار نظم بخشیدن به این پیادهراه است؟ اگر شبها این دستفروشها در پیادهراه نباشند سکوت دستمایه این منطقه نمیشود؟ آیا شهرداری جایی و مکانی برای فعالیت اقتصادی این افراد در نظر گرفته است؟ آیا همچنان این قرارداد نانوشته که در زمان تعطیلی واحدهای صنفی فعالیت کنند، باقی خواهد ماند یا چاره دیگری اندیشیده میشود؟ و آیا حضور این دستفروشها در شهر فرصت است یا تهدید؟ اینها آیاهایی است که پاسخ برای هر یک میتواند روشنگر آینده مبهمی باشد برای چگونگی ادامه فعالیت دستفروشهایی که همیشه بساط کسب و کارشان بر سینه این خیابان تازه رنگ عوض کرده بوده است.
کارشناسان بر این باورند که دستفروشی یک پدیده اجتماعی است که بر اثر شرایط نابسامان اقتصادی به وجود میآید، تاکنون بسیاری در مذمت دستفروشی و برخی نیز در حمایت از آن اظهار نظرات متعددی کردهاند اما آنچه این دو را با هم متمایز میکند ارائه راهکاری کارشناسی است مبنی بر آنکه نه این بساطها از دل خیابانها برچیده شود و نه آنکه برای عابران و کسبه شهر معضلاتی ایجاد کند. از دیدگاه واقعگرایانه باید گفت که مشاغل کاذب، اگرچه زاده چند معضل اقتصادی هستند که آثار وسیعتر خود را در مسائل اجتماعی نشان میدهد اما از سوی دیگر نبود مدیریت شهری اینها را به جای آنکه فرصت شهری رقم زند به یک معضل تبدیل کرده است.
شهرداری مسئول ساماندهی دستفروشان
در این زمینه پیش از این رئیس اتاق اصناف همدان در گفتوگوهای رسانهای خود با بیان اینکه طبق ماده یک نظام صنفی مشخصههای یک واحد صنفی تعریف شده است، عنوان کرده بود: بر اساس این قانون دستفروشان و بساطیها جزء واحد صنفی محسوب نشده و ساماندهی آنان به عهده شهرداری است.
حمیدرضا فرساییوحید با اشاره به اینکه نخستین و آخرین اولویت اصناف در پیادهراه شدن خیابان بوعلی، ساماندهی دستفروشان است، گفت: در همین راستا لازم است مکانی برای این دستفروشان تعبیه شده و در آن مستقر شوند چرا که اگر مشکل دستفروشها حل نشود، با مخالفت اصناف رو به رو خواهند شد و اصناف در طرحهای دیگر با شهرداری مشارکت و همکاری نخواهد کرد.
وی با بیان اینکه دستفروشان را نمیتوان حذف کرد، بیان کرد: بخشی از جامعه از این طریق امرار معاش میکنند و باید مکانی برای آنها تعبیه کرد و اصناف با تعیین این مکان مخالفتی نخواهد داشت. رئیس اتاق اصناف همدان با بیان اینکه تمرکز دستفروشان در خیابان بوعلی باعث مسدود شدن معابر میشود، گفت: در کنار این نوع سد معبر، وجود دستفروشان کسادی بازار واحدهای صنفی را به دنبال دارد، بنابراین آنها باید در راستای حفظ حقوق اصناف جابهجا شوند.
وی با بیان اینکه شهرداری در تلاش برای حل این معضل شهری هستند، ادامه داد: اگر فضایی مناسب برای استقرار دستفروشان مهیا شود میتوان شاهد یک رقابت سالم نیز بود که در نهایت به نفع مصرفکننده تمام شود.
مفید اما مشروط بدون هزینه
و معاف از مالیات
کارشناس ارشد حوزه کسب وکار بر این باور است تمام دستفروشان مشکلزا نیستند، بلکه برخی از آنها خدمات اجتماعی بسیار سودمندی به جامعه ارائه میدهند، از جمله کنترل قیمت بازار بعضی اجناس و در دسترس بودنشان برای مردم. اما به این دلیل که رسمی نیستند باعث برخی مشکلات اقتصادی و اجتماعی میشوند.
رضا صفامهر گفت: با ساماندهی بساطگرانی که خدمات مفیدی در جامعه عرضه میکنند میتوان وضعیتشان را بهبود بخشید. این ساماندهی از جایی اهمیت پیدا میکند که دستفروشان در درون فعالیت اقتصادی خود، گردش مالی خوبی دارند و میتوانند باعث بهتر شدن وضعیت اقتصادی استان شوند.
وی بیان کرد: حتی میتوان با رسمی کردن این نوع از مشاغل که متناسب با قوانین و نیازهای شهروندان است اوضاع بیکاری را نیز بهبود بخشید. مشاغل کاذب مانند دستفروشی به این دلیل که غیررسمی هستند از تحت کنترل یا نظارت بودن خارجاند.
به همین دلیل برخلاف مشاغل رسمی، خود را از پرداخت عوارض و مالیات معاف کردهاند.
صاحبان این مشاغل علاوه بر اینکه هزینههای صنفی یک واحد قانونی مانند اجارهبها، هزینه مصرف گاز و برق را ندارند، از امکانات عمومی در جهت کسب سود و درآمد خود استفاده میکنند. همچنین برخلاف این باور عمومی که بساطکنندگان درآمد بالایی ندارند، درآمدزایی بسیار بالایی دارند. ولی با قانونی و رسمی کردنشان تا حدود زیادی این معضلات حل میشود و با این روش حمایت مناسبی از آنها انجام میگیرد
ریشه تاریخی دستفروشی
در کشور
مدرس مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران معتقد است: دستفروشی ریشههای تاریخی دارد و تا پیش از استقرار نظام مدرن خرید و فروش در قالب مراکز تولید و فروشگاههای توزیع، بخش قابل توجهی از مایحتاج مردم در محلات شهری و روستاها از طریق فعالیتهای دستفروشان تأمین میشده است.
حسین ایمانیجاجرمی، گفت: حتی در زمان حاضر در مناطق دورافتادهای که امکان و صرفه ایجاد مرکز فروش در قالب مغازه یا فروشگاه نیست، این دستفروشان هستند که میتوانند با توجه به ماهیت کار خود یعنی موجودی اندک با توانایی جابهجایی سریع، تا اندازهای به برخی احتیاجات روزمره پاسخ دهند.حتی برخی مشاغل در دسته خوراکفروشیها هست که به صرفهترین راهکار برای عرضه آنها دستفروشی است. به گفته جاجرمی مسأله اصلی این است که به خاطر سیاستهای اقتصادی چند سال گذشته، فقر در ایران گسترش پیدا کرده و آمارها نشان میدهند که حتی بخشی از طبقه متوسط جامعه به طبقه فقیر سقوط کردهاند و افرادی که دست به دستفروشی میزنند، قادر به تأمین هزینههای زندگیشان به طرق معمول نیستند و مجبورند دستفروشی را برای فرار از بیکاری یا به عنوان شغل دوم و سوم انجام بدهند.
از اینجا تکان نمیخوریم
در این میان وقتی با دستفروشان همکلام شدیم دریافتیم که آنها میگویند از اینجا تکان نمیخوریم. یکی از جوانان دستفروش با خنده میگوید اینجا را برای ما آماده کردند! وی در پاسخ به این سؤال که نظر شما چه مکانی برای ساماندهی دستفروشهاست، گفت: همدان فقط یک بازار دارد و هیچ جای شهر به اندازه میدان و خیابان بوعلی پرتردد نیست.این جوان با بیان اینکه هر یک از دستفروشان جای مخصوص به خود را دارند و فرد جدیدی نمیتواند به یکباره بساط خود را بچیند، ادامه داد: من سه سال است که بساط خود را در خیابان بوعلی میاندازم و هرگز اجازه نخواهم داد که فرد دیگری در این مکان بساط بزند. وی بر این باور است، اگر به هر دلیلی دیگر قصد بساط زدن نداشته باشم، جای خود را رفاقتی به دوست و یا آشنایی خواهم داد و یا میفروشم.
این دستفروش با اشاره به اینکه بساط زدن قانون خاص خود را دارد، بیان کرد: اگر بساط زدن بدون قاعده بود الان من در اواسط خیابان بوعلی بساط نمیزدم و به دور میدان که بازار بهتری دارد، میرفتم. البته برخی دیگر از دستفروشان خرید و فروش جا را رد میکنند و میگویند تنها سابقه و مدت زمان فعالیت ملاک در دست داشتن یک مکان برای بساط زدن است و افراد تازه وارد نمیتوانند در هر جایی بساط پهن کنند.
هر چند دستفروشان امروز بر ماندگاری خود در خیابان بوعلی پافشاری میکنند، اما نباید فراموش کرد واحدهای صنفی قانونی که عوارض شهرداری، مالیات، بیمه، هزینههای آب، برق، گاز پرداخت میکنند و از منظر قانونی نیز شهروندان میتوانند حقوق خود را در صورت تضییع از مراجع قانونی پیگیری کنند، حق بیشتری داشته و وجود دستفروشان بدون هزینههای جانبی، حقوق آنان را پایمال میکند و بر رکود کسب و کارشان میافزاید و از سوی دیگر در صورت مدیریت فعالیت اقتصادی آنها از سوی شهرداری میتوان خوشبین بود، شاید بساط دستفروشها به یک جاذبه در استان تبدیل شود. در این باره باز خواهیم نوشت.