«کاروانسراها» به عنوان یک کالبد ارزشمند در دل بازار همدان، این روزها همچنان افتان و خیزان سرپاست البته نه همچون گذشته که با کارکردی جدید، میطلبد به این مراکز به عنوان یکی از بخشهای تاریخی بازار توجه شوده و معرفی شوند.
بازار همواره نبض تپنده شهر بود و موجب پویایی یک جامعه مدنی است اما در گذشته در کنار بازارها کاروانسراهایی نیز ایجاد میشد که عامل رونق بازار و زندگی بازاریان و تبادل کالا بود.
این کاروانسراها به دو شکل کاروانی و تجاری فعالیت میکردند که میتوان از جمله اینها به کاروانسرای گلشن و میرزاخانی در همدان اشاره کرد که هم تجاری بودند و هم محلی برای استراحت کاروانیان.
اما کاروانسرای تجاری نوع دیگری بود که میتوان از دو کاروانسرای صفرخان نو و شریفیه نام برد.
اما شکل این کاروانسراها از گذشته بسیار جذاب بوده است و اکنون میتوان از آنها به عنوان یکی از جذابیتهای گردشگری یاد کرد زیرا کاروانسراهای کاروانی ـ تجاری دارای حیاط مرکزی هستند و حجرهها در دو طبقه پیرامون حیاط مرکزی، بنا شدهاند که حجرههای طبقه پایین به عرضه کالا اختصاص داشته و حجرههای طبقه بالا مخصوص استراحت و خواب کاروانیان بود.
به گزارش فارس ، امروزه این کاروانسراها در شهر وجود دارد اما خاصیت گذشته خود را از دست داده و کارکرد گذشته را ندارند بنابراین باید امروزه در کنار بروز و ظهور کافیشاپها و رستورانهای شیک، از این کاروانسراها نیز به عنوان یک سفرهخانه سنتی بهرهمند شد که بتوان رونق گذشته آنها را به برگرداند.
اگر بتوان در دل حیاط این کاروانسراها یک مرکز سنتی ایجاد کرد علاوه بر جذب گردشگر، میتوان معرفی چنین مکانهایی در دل بازار را داشت که هم بازاریان بتوانند در زمان استراحت از آن بهرهمند شوند و هم افرادی که از بودن چنین مکانهایی لذت میبرند.
در همدان کاروانسرای قلمدانی در شمال مسجد پیغمبر به وسعت تقریبی 500 متر مربع قرار دارد که کاربری فعلی و دفتر تجاری است.
کاروانسرای صفرخانی و سرای نو در ضلع شمال و شرق مسجد پیغمبر، در راسته فلسطین واقع است، ورودی آن در کنار ورودی سرای قلمدانی واقع شده و با مساحت 4 هزار مترمربع، دارای 165 باب حجره است که در سال 77 به ثبت آثار تاریخی رسیده است.
کاروانسرای شریفیه واقع در بخش میانی بازار و محدود به راسته نخودبریزها، حلبیسازخانه، صحافخانه و علاقبندها میشود که این کاروانسرا نیز ثبت آثار تاریخی شده است.
کاروانسرای میرزاکاظم در ضلع شرقی خیابان اکباتان واقع شده و ورودی آن از راسته سمساریهاست، این مجموعه در حال حاضر زیباترین و سالمترین سرای همدان است، وسعت این کاروانسرا 4 هزار مترمربع است و در سال 1378 به ثبت آثار تاریخی رسیده است.
کاروانسرای حسینخانی در شمال شرقی کاروانسرای نو قرار دارد و دربهای اصلی آن در جنوب شرقی کاروانسرا قرار دارد، این بنا متعلق به دوران فتحعلی شاه قاجار است و در حال حاضر محل انبار کالا شده و در گذشته علاوه بر انبار تجارتخانه نیز بوده است.
کاروانسرای گلشن در خیابان اکباتان روبروی کاروانسرای حاج میرزا کاظم قرار دارد و درب دیگر آن از وسط ضلع غربی به بازار صحافخانه است احداث این بنا مربوط به اوایل دوران قاجاریه بوده و کاربری فعلی آن مرکز فروش گلیم و موکت، پارچه و غیره است.
بر این اساس یکی از کارشناسان میراث فرهنگی همدان امروز در گفتوگو با فارس در همدان اظهار کرد: کاروانسراهای فعال در همدان 15 مورد است که همه آنها نیز در مرکز شهر مستقر هستند.
بهرام توتونچی با بیان اینکه کارونسرای نوبیل در خیابان مفتح است اما مابقی در بافت بازار هستند، گفت: مساحت کاروانسرای گلشن 4 هزار متر است که میتوان از آن به عنوان بزرگترین کاروانسرای همدان یاد کرد و سپس کاروانسرای میرزاکاظم و حسینخانی به ترتیب بزرگترین هستند.
وی با اشاره به اینکه این کاروانسراها بر اساس نیاز شکل گرفته و کالبد بازار را پاسخگو بوده است، افزود: سیاستگذاری ما باید این باشد که از مصالح و اشکال یکپارچه استفاده کنیم تا به یکپارچگی بازار ختم شود.
این کارشناس میراث فرهنگی همدان خاطرنشان کرد: باید پازلهای خلأ کاروانسراها را به گونهای جایگزین کنیم که تا علاوه بر اینکه به هویت واقعی بازار خدشهای وارد نشود، به عنوان یک مجموعه گردشگری نیز نقش ایفا کند.
همدان پایتخت تاریخ و تمدن ایران زمین در سال 2018 به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای آسیایی معرفی شده است و میطلبد با معرفی همه جانبه همدان بتوان شهر تاریخی با قدمت بیش از سه هزار و 100 ساله را به جهانیان شناساند.