امروز چهارشنبه 20 ژانویه، پایان رسمی کار دونالد ترامپ و پایان 4 ساله ریاست پرچالش و پرتنش وی در کاخ سفید است. ساعت 12 ظهر امروز به وقت محلی (واشنگتن دیسی)، جو بایدن در مراسم تحلیف خود و بهرسم سنت دیرینه این کشور در بالکن ضلع غربی کاخ سفید ایستاده و سوگند یاد خواهد کرد.
خیلیها در داخل و خارج از آمریکا امیدوارند که با پایان دوره 4 ساله ریاست این رئیس جمهور، شرایط آمریکا و جهان بهبود یابد. در زمان حضور ترامپ در رأس قدرت در آمریکا شاهد ایجاد تنشهای بیسابقهای در داخل آمریکا و در روابط این کشور با سایر کشورها بودیم.
با اینحال میتوان گفت که کشورمان ایران در بالای هرم تنشزاییهای این رئیسجمهور تندرو قرار داشته است. خروج دولت ترامپ از برجامی که سالها مقامات آمریکا و اروپایی طی روند مذاکرات این معاهده بر آن تأکید کردهاند، وضع شدیدترین تحریمهای یکجانبه برخلاف قوانین و مواضع سازمانها و مجامع بینالمللی و ایجاد تنش و درگیریهای نظامی در این 4 سال از جمله اقدامات این دولت علیه کشورمان بوده است.
بایدن و برجام
بایدن که از همان ابتدای کارزار رقابتیتبلیغاتی خود بر جبران تندرویهای این رئیسجمهور جمهوریخواه تأکید داشته، بازگشت به برجام و رفع تحریمها علیه کشورمان را نیز در این میان مورد تأکید قرار داده است. بازگشت ایالات متحده آمریکا به برجام و رفع تحریمهای یکجانبه این کشور علیه ایران، در ماههای گذشته همواره مورد نقد و بررسی از سوی کارشناسان و مقامات داخلی و خارجی قرار گرفته است. برخی بازگشت به برجام را منوط به یک دستور ساده از سوی رئیسجمهور دموکرات آمریکا که امروز ادای سوگند خواهد کرد، دانسته و برخی دیگر کار بایدن را برای بازگشت به برجام سخت و پرریسک برای آمریکا دانستهاند.
مناقشه سیاسی-حزبی بر سر برجام
فارغ از نظر کارشناسان و مقامات خارجی، باید گفت که در میان مقامات و فعالان سیاسی در کشورمان اعتقادات و مواضع بسیار متفاوتی درباره برجام وجود دارد. تبلور اصلی تفاوت نظر 2 جریان اصلی در کشور را میتوان با توجه به اختلافات دولت دوازدهم و مجلس یازدهم برای اتخاذ مواضع کشور درباره این موضوع را شاهد بود.
بهطور کلی میتوان گفت که طیف اصولگرا در کشور ادعا میکنند که خروج آمریکا از برجام در ادامه دشمنیهای دیرینه این کشور با ایران بوده و از اینرو قابل پیشبینی بوده است، از سوی دیگر طیف اصلاحطلب بحرانها و اقدامات ترامپ در داخل آمریکا و در روابط با متحدان این کشور از جمله اروپا را مبنا قرار داده و مدعی هستند که این رئیسجمهور خارج از اصول دیپلماسی و حقوق بینالملل عمل کرده و دولت بعدی آمریکا براساس قواعد بینالملل به برجام بازخواهد گشت.
از اینرو این 2 طیف اصلی در کشور که در مناصب اصلی قدرت در کشور نیز قرار دارند، برای اتخاد دیپلماسی و مواضع درباره این مسأله به چالش خوردهاند. اصولگرایان مقصر اصلی شرایط نامساعد اقتصادی کشور را، دولت و برجام میدانند و از سوی دیگر اصلاحطلبان مقصر شرایط اقتصادی کنونی کشور را ترامپ دانسته و مجلس یازدهم را متهم میکنند که با برخی طرحهای مصوب، شرایط بازگشت به برجام را برای طرف مقابل سختتر کردهاند.
FATF به برجام ارتباط دارد یا خیر!
با اینحال در این میان یکی از این مسائل مورد مناقشه میان اعضای این 2 طیف پذیرفتن و یا نپذیرفتن تمامی کنوانسیونهای مرتبط با کارگروه ویژه اقدام مالی است. اسفند سالگذشته پس از 3 سال هشدارهای کارگروه اقدام مالی از قرار دادن نام ایران در لیست سیاه این کارگروه، نام کشورمان در لیست سیاه مذکور قرار گرفت.
ادعای کلی اصولگرایان در اینباره این است که موانع ایجادشده بر سر راه تجارت کشور در رابطه با قرار گرفتن ایران در لیست سیاه کارگروه اقدام مالی زیر سایه تحریمهای ایالات متحده قرار دارد و تا زمانی که تحریمها برداشته نشده، پذیرش کنوانسیونهای پالرمو و CFT کارگروه اقدام مالی(FATF) بیحاصل خواهد بود و فقط به تحریمهای بیشتر ایالات متحده کمک خواهد کرد.
در مقابل این نظر اصلاحطلبان تأکید میکنند که کارگروه ویژه اقدام ملی یک سازمان بینالمللی و جهانی بوده و ارتباطی با تحریمهای آمریکا ندارد. از سوی دیگر قرار گرفتن نام ایران در لیست سیاه این کارگروه اثرات منفی منحصر به خود را بر تجارت و اقتصاد ایران گذاشته و از سوی دیگر درصورت رفع تحریمهای یکجانبه ایالات متحده علیه کشورمان، برای برداشتن نام ایران از لیست سیاه FATF فرایند یک تا 2 سالهای پیش روی کشور خواهد بود.
این روزها با نزدیک شدن ترامپ به در خروجی کاخ سفید و ادعای بایدن به بازگشت سریع به برجام و پس از دستور مقام معظم رهبری به بررسی دوباره لوایح مرتبط با کارگروه اقدام مالی در مجمع تشخیص مصلحت نظام به درخواست حجتالاسلام والمسلمین حسن روحانی رئیس جمهور، مسأله پذیرفتن و یا نپذیرفتن تمامی کنوانسیونهای مذکور باری دیگر و جدیتر از پیش مورد مناقشه اعضای 2 طیف اصلی در کشور قرار گرفته است.
آخوندی و مصباحیمقدم
چندی پیش عباس آخوندی وزیر پیشین مسکن و شهرسازی و آیتا... غلامرضا مصباحیمقدم عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در مناظرهای به بحث درباره کنوانسیونهای مرتبط با کارگروه اقدام مالی پرداختند.
میتوان گفت که بیشتر مواضع و صحبتهای ایشان، همان دلایلی بود که در این روزها همواره از زبان اعضای این 2 طیف برای اصرار بر مواضع خود میشنویم.
با اینحال در مناظره، صحبت از 40 میلیارد دلار واردات و 40 میلیارد دلار صادرات در میان آمد که آخوندی مدعی شد، به علت سرپوشیده و پنهانی بودن این مبادلات کشورمان متحمل 20 میلیارد دلار هزینه اضافی شده است. مصباحیمقدم تأکید کرد این هزینهای است که تحریمهای آمریکا بر کشورمان تحمیل کرده و آخوندی نیز منکر این مسأله نشد. آخوندی در جواب مصباحی گفت که از همان ابتدای دولت تدبیر و امید تصریح شده که تحریمها تأثیرگذار است و این دولت بهار و اصولگرایان بودهاند که تحریمها را بیاثر میخوانند.
با اینحال میتوان گفت تنها قسمتی که از این مناظره بیپاسخ ماند و جواب آن روشن نشد، پرسش آخوندی درباره بخش خصوصی و تأثیر پذیرش کنوانسیونهای مذکور در مراودات پنهانی کشور بود؛
طبق برداشت نگارنده، آخوندی بخش خصوصی را قربانی اصلی نپذیرفتن لوایح مرتبط با کارگروه اقدامی مالی دانست. به گفته هر دو طرف مناظره دولت برای فروش نفت، فولاد و اقلامی از این قبیل با موانع تحریمی مواجه شده و از اینرو به تبادلات پنهانی و سرپوشیده که آخوندی آن را معامله با دلالان خواند، مجبور شده است.
در این میان آخوندی اعلام کرد که تحریمهای وضع شده علیه دولت و کشور، مانعی برای بخش خصوصی نیست و این موانع ایجادشده بر سر تبادلات بانکی (بهدلیل قرار گرفتن نام ایران در لیست سیاه کارگروه اقدام مالی) است که راه تجارت قانونی و کمریسک را برای تجار ایرانی میبندد!
از سوی دیگر آخوندی لغو و اجرایی نشدن برخی از طرحها و معاهدات را با کشورهایی همچون چین و روسیه را در رابطه با لیست سیاه FATF ارزیابی کرد.
مصباحی در جواب پرسشهای آخوندی درباره موانع ایجادشده برای مبادلات بخش خصوصی باری دیگر پذیرش لوایح مرتبط با کارگروه اقدام مای را منوط به بازگشت آمریکا به برجام و رفع تحریمها دانست.