رئیس پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری با اشاره به موقعیت جغرافیایی خاص ایران که محل اتصال شرق به غرب بوده و اهمیت راههای آن که مستلزم فراهم آمدن امکانات و تمهیداتی در مسیر راه برای آسایش و امنیت کاروانیان بوده است، گفت: وجود کاروانسرا شاهد و گواهی برای موقعیت ترانزیتی ایران در دوران گذشته است.
مصطفی دهپهلوان رئیس پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری ضمن تبریک بهمناسبت ثبت جهانی ۵۴ کاروانسرای ایران تصریح کرد: زحمات همکاران ما در سازمان میراثفرهنگی سابق و وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی، امروز به ثمر نشست و از میان ۷۰۰ کاروانسرای ثبت ملی ۵۴ کاروانسرا به ثبت جهانی رسیدند.
وی با ابراز خرسندی از این اتفاق خوب گفت: ۵۴ کاروانسرای ایران در حافظه جهانی ثبت شدند و به امید خدا و با حمایتهای جهانی مورد حفاظت قرار خواهند گرفت.
دهپهلوان، ثبت جهانی ۵۴ کاروانسرای ایرانی را از ۲ منظر شایان اهمیت خواند و گفت: این پرونده از این منظر که پر تعدادترین پرونده ثبت جهانی ایران است قابل توجه بوده و یا بهعبارت دیگر در این پرونده بیشترین تعداد آثار موجود به یکباره به ثبت جهانی رسیدهاند.
وی تصریح کرد: نکته مهم دیگر این است که برخی از استانهای کشور از جمله قزوین، کهگیلویه بویر احمد فاقد آثار ثبت بودند که با ثبت جهانی کاروانسراهای ایران این استانها دارای آثار ثبت جهانی شدند.
رئیس پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری در ادامه با اشاره به اینکه کاروانسراها بهعنوان یک پدیده فرهنگی، تجاری، اقتصادی و حتی در مواقعی سیاسی - امنیتی بشمار میرفتهاند، افزود: قدمت کاروانسرا به درازای شکلگیری راه باز میگردد؛ انسان از ادوار نخستین زندگی سرپناههایی را نظیر غارها و اشکفتها برای خود جستجو میکرد که شاید قدیمیترین جانپناه بشر در رفت و آمدهایش در مسیرراهها بود تا دورهای که استقرار گاههایی برای استراحت، تجدید قوا و ادامه راه در مسیرهای ییلاق و قشلاق شکل گرفت و زمان ورود بشر به دوران تاریخی و شکلگیری معماری اولیه و ایجاد سرپناههایی در میان دشتها که به هزاره دوم پیش از میلاد باز میگردد و شکلگیری اسنادی که از راهها و مسیرهای لشکرکشی گزارش میکنند و باستانشناسان از این راهها به عنوان جاده لاجورد، فیروزه، ادویه، شاهراه خراسان بزرگ، ابریشم و ... یاد میکنند.
وی در ادامه به برخی از نمونههای کاروانسراها و چاپارخانههایی اشاره کرد که در راه شاهی هخامنشی وجود داشتهاند و مسافران برای تجدید قوا و استراحت در آنها اقامت میکردند و گفت: راههای باستانی به مثابه شریان حیاتی جوامع عمل میکردند و چون شاه رگ، سرخرگ و مویرگ راه های اصلی، فرعی ، فصلی و ... داشتیم که گونههای مختلفی از شبکههای ارتباطی و راههای مواصلاتی هستند که در گذشته و به فراخور هر یک بطول ۲۵ تا ۳۰ کیلومتر کاروانسرا یا منزلگاهی ایجاد میشده که با توجه به معماری که از آنها بجای مانده هر یک متعلق به اقلیم خاص آب و هوایی و مختص اسکانهای موقت یا طولانی مدت بودهاند.
دهپهلوان اظهار کرد: این کاروانسراها با توجه به اهمیت مسیر و میزان رفت و آمدی که در آنها وجود داشته ظرفیتهای مختلفی داشتهاند، بهعنوان مثال در شاهراه خراسان بزرگ از منطقه توس به سمت نیشابور، سبزوار، میامی، دامغان، سمنان، گرمسار، ری، ساوه و ... کاروانسراهای بزرگ و عظیمی ساخته شده و شاید بهترین مکانی که میشود درآن رفت آمد و مبادلات بازرگانی را بازسازی کرد کریدور نیشابور تا ری است که ما حجم انبوهی از این منزلگاه ها را داریم، جایی مثل منزلگاه آهوان که بقایای چند کاروانسرا از پیش از اسلام تا دوران صفوی و قاجار را میتوانیم در این کاروانسراها که تأمین کننده امنیت معیشتی، مالی، تجاری و جانی مسافران بودهاند ببینیم و معمولا راههایی پرتردد بوده که امکان فراهم کردن امنیت بیشتر را داشته است.
