در خوش آب و هواترین جغرافیای شهر زیر آسمان همدان و در سایه‌سار الوند، باغی قجری از میراث نیاکان برای دیار هگمتانه به یادگار مانده است که امروز به نقطه تلاقی تاریخ معماری و علم پزشکی تبدیل شده و داشته‌های غنی این دیار را در هم تنیده به نمایش گذاشته است.
در سال‌های اخیر، وقتی به عمارت بدیع‌الحکما واقع در دره مرادبیگ می‌رسید، تابلویی خودنمایی می‌کند که عنوان موزه پزشکی بر آن نقش بسته است؛ موزه‌ای که با هدف روایتگری از سده‌ها تلاش پزشکان این دیار برای درمان و بهبود زندگی انسان‌ها برپا شده است.
موزه تاریخ پزشکی استان با مجموعه‌ای از ابزارهای پزشکی قدیمی، نسخه‌های خطی و اسناد ارزشمند، گذشته پررمز و راز علم پزشکی را تا به امروز زنده نگه داشته است. قدم گذاشتن در این موزه، سفری است به دوران حکیمان و طبیبان که با نبوغ خود، پایه‌های علم پزشکی امروز را بنا نهادند.
این مجموعه فرهنگی که با حضور مسئولان استان در باغ و عمارت بدیع‌الحکما افتتاح شد، در سال جاری توانست علاقمندان به میراث پزشکی را به سمت خود فراخواند و شهرت آن چنان در شهر پیچید که این روزها تب بازدید از موزه، گردشگران ورودی به استان را هم فراگرفته است. این باغ و عمارت که قدمت آن مربوط به اواخر دوره قاجار می‌باشد، متعلق به پزشک نام‌آشنای همدانی، دکتر میرزا مهدی خان بدیع‌الحکماء است.
او علاوه بر طبابت، چهره‌ای فرهنگی نیز محسوب می‌شد و باغ او در ابتدای جاده دره مرادبیگ، میعادگاه علاقمندان و دوستداران فرهنگ و تاریخ و ادبیات بود و حمایت و پشتیبانی او از عارف قزوینی در سال‌های تبعیدش در همدان، ناظر بر همین روحیه و مناعت طبع اوست. نوشتاری که در ذیل می‌خوانید، حاصل گفت‌وگویی با علی‌اصغر سلیمانی، مدیر این مجموعه است تا همه آنچه باید را در مورد موزه تاریخ پزشکی استان بدانیم.
در مورد دیرینگی دانش پزشکی در همدان مختصری توضیح دهید:
همدان از زمان‌های قدیم دارالعلم و دارالطب شهرت داشته و دانش پزشکی در این کهن‌شهر به دوره ماد باز می‌گردد. در این دوره، در همدان یک نهاد علمی و فرهنگی وجود داشته به نام مکتب سده که متشکل از صد تن از دانشمندان زمانه خود بوده‌اند که از سرزمین سغد راهی هگمتانه شدند تا به رهبری یک مغ بزرگ به نام سئنه یا سینا به تبلیغ دین زرتشت بپردازند. به همین دلیل، این نهاد در نزد یونانیان به «مکتب سده سینائی» یا «مکتب سده اکباتان» معروف بوده است که به نوعی به یک فرهنگستان علوم در روزگار کنونی شباهت داشته است. در مکتب سده، علوم مختلفی تدریس می‌شده که طب و طبابت نیز یکی از این علوم بوده است. این نهاد در حمله اسکندر مقدونی آسیب‌های فراوانی دیده اما همچنان تا صدر اسلام نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهد.
در دوره‌های پس از اسلام و میانه، دانش پزشکی همچنان در همدان از اهمیت قابل توجهی برخوردار بوده و توسط بزرگانی همچون ابن سینا و خواجه رشیدالدین فضل‌ا... به شکوفایی رسیده و به نسل‌های بعد انتقال یافته و تا به امروز این کهن دیار از مراکز مهم پزشکی بوده و بزرگان و مشاهیر بسیاری را در این عرصه در سطح کشور و سطح بین‌الملل معرفی نموده است.
ایده شکل‌گیری موزه چگونه به وجود آمد؟
این ایده از 2 سال قبل و در جریان همایش بزرگداشت مقام شهدای سلامت در ذهن مسئولین دانشگاه علوم پزشکی شکل گرفت و با توجه به پیشینه غنی همدان در علم طب و اینکه ایجاد موزه به نوعی برندسازی و هویت بخشی است، از تمام ظرفیت‌ها برای برپایی چنین موزه‌ای در همدان استفاده گردید تا با استفاده از امکانات تحقیقی، این موزه سابقه این دانش در همدان معرفی شود. افتتاح این مجموعه در راستای سلسله اقداماتی است که برای ثبت اصالت و قدمت علم و فرهنگ همدان انجام گرفته که نتایج آن در ثبت جهانی میراث هگمتانه به نتیجه بار نشسته است و با عنایت به علاقه مسئولین دانشگاه و حمایت‌های جدی ایشان، تکمیل و راه‌اندازی موزه تاریخ پزشکی به خوبی انجام شد و روز به روز رو به توسعه رفته و مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.
مدیریت موزه بر عهده شماست، چرا مسئولیت موزه به شما واگذار شد و از سوابقتان هم بگویید:
علی‌اصغر سلیمانی هستم، کارمند رسمی دانشگاه علوم پزشکی همدان که در حوزه‌های مختلف دانشگاه سوابقی همچون: مدیریت روابط عمومی، مدیریت امور عمومی، مدیریت فرهنگی، مدیریت دانشجویی، مدیریت تربیت بدنی، مدیریت امور شاهد و ایثارگران و در نهایت مدیریت و مسئولیت راه‌اندازی و ایجاد مجموعه فرهنگی و موزه تاریخ پزشکی در استان را عهده‌دار می‌باشم. به لطف خدا، از یک سال قبل با تصمیم مسئولین وقت دانشگاه، اقدامات لازم در خصوص راه‌اندازی مجموعه فاخر و اثرگذار در استان همدان و حتی منطقه غرب کشور آغاز شد و سرانجام در مرداد ماه سال جاری به طور رسمی افتتاح شد. در حال حاضر نیز با پیگیری‌های به عمل آمده و حمایت مسئولان فعلی دانشگاه، مجوز رسمی فعالیت موزه به عنوان چهارمین موزه تاریخ تخصصی تاریخ پزشکی از طرف وزارت میراث فرهنگی صادر گردید.
موزه دارای چه بخش‌هایی است و اقلام و اشیاء موجود در آن چگونه گردآوری شده‌اند؟
موزه از بخش‌های متنوعی تشکیل شده و نقطه آغاز آن ورودی موزه می‌باشد که با نام و یاد شهدا آغاز شده است. نخستین غرفه به تاریخ پزشکی دفاع مقدس و شهدای عرصه سلامت و نیز خیرین، واقفین سلامت و اهداگران اعضای بدن اختصاص یافته است. غرفه دیگر این موزه درباره تاریخ دندانپزشکی و تجهیزات مربوط به آن می‌باشد. از بخش‌های دیگر این موزه می‌توان به یادبود دوران همه‌گیری کرونا و غرفه اسناد پزشکی اشاره کرد که شامل مکاتبات و نامه‌نگاری‌های بهداری همدان از سال ۱۳۰۲ تا حدود دهه ۱۳۶۰ می‌باشد، گواهی طبابت اطبای همدان در دوره قاجار، کتاب‌های مرتبط با تاریخ پزشکی همدان و نسخه‌هایی از کتاب‌های شفاء و قانون ابن سینا در آن جای گرفته است. اتاق تجهیزات پزشکی و معاینه، تجهیزات اتاق عمل، وسایل شخصی اهدا شده توسط برخی پزشکان و عکس‌ها و تصاویری از مشاهیر پزشکی همدان در دوره معاصر از دیگر بخش‌های این موزه می‌باشد و قطع به یقین در آینده بخش‌های دیگری با کمک دوستان، مسئولین و دیگر دست‌اندرکاران به این موزه اضافه خواهد شد. عمده ابزار، ادوات و اسناد و عکس‌های جمع‌آوری شده در این موزه توسط علاقمندان، مجموعه‌داران و پزشکان به این مجموعه اهدا شده و برخی دیگر توسط خود دانشگاه علوم پزشکی در اختیار مجموعه قرار گرفته است و این در حالی است که تاکنون هیچ فراخوان رسمی در این زمینه از سوی مجموعه اعلام نگردیده و این کار صرفا از سوی علاقمندان و دغدغه‌مندان فرهنگی انجام گرفته است.
آینده موزه‌داری و نقش آن در توسعه گردشگری استان همدان را چگونه می‌بینید؟
با عنایت به اینکه همدان شهری باستانی و گردشگری بوده و دارای مفاخر نامی و پرآوازه‌ای در سطح ایران و جهان می‌باشد، لذا راه‌اندازی موزه‌های مرتبط با این پیشینه تاریخی و در حوزه‌های مختلف می‌تواند گامی بسیار مؤثر در پیشرفت و توسعه گردشگری در استان همدان باشد و موزه تاریخ پزشکی نیز می‌تواند سهم قابل توجهی از این توسعه را بر عهده داشته باشد.
در مورد استقبال از موزه و فعالیت‌های جانبی آن نیز توضیح دهید؟
استقبال از موزه تا پیش از افتتاح رسمی آن بسیار خوب بوده و پس از افتتاح رسمی آن به صورت چشمگیری افزایش داشته است و گروه‌های مختلفی از بازدیدکنندگان از این مجموعه دیدن کرده‌اند. برخی کارگاه‌ها و کلاس‌های دانشجویی نیز در این موزه برگزار شده است. علاوه بر فعالان گردشگری و علاقمندان به موزه‌گردی، جامعه هدف این موزه را می‌توان دانشجویان و علاقمندان رشته‌های تاریخ، ایران‌شناسی، پزشکی و مهندسی پزشکی و سایر کادر درمان دانست؛ زیرا آنان را با سیر تغییر و تحول ابزار و دانش پزشکی در قالب اسناد، عکس‌ها و تجهیزات مختلف آشنا خواهد کرد. همچنین تا به حال جمعیت قابل توجهی از مردم عزیز و دانش‌آموزان مدارس برای بازدید موزه مراجعه نموده‌اند.
گذشته از موزه‌ای که در این مجموعه برپا شده، یک سری فعالیت‌های جانبی نیز در این موزه انجام خواهد گرفت. برگزاری رویدادهای فرهنگی، نشست‌های مختلف در زمینه‌های تاریخ، فرهنگ و ادبیات، نقد کتاب، بزرگداشت مشاهیر و مفاخر پزشکی و غیرپزشکی مانند شب شعر و شب خاطره‌گویی از دیگر فعالیت‌هایی است که در این مجموعه انجام خواهد شد.
کلام پایانی:
در پایان از تمام دوستداران تاریخ و فرهنگ همدان، به ویژه علاقمندان به تاریخ پزشکی، مجموعه‌داران، کادر درمان، اساتید، دانشجویان، معلمان و تمام آحاد همشهریان درخواست داریم تا ما را در بهبود، توسعه و غنای بیشتر این موزه یاری کنند. اشخاصی که مایل به اهداي اسناد یا ابزار پزشکی هستند، این اطمینان را خواهند داشت که این وسایل به نام خود آنها در موزه ثبت و نگهداری خواهد شد. از فضای باز این مجموعه مشجر و مصفا می‌توان برای برگزاری نشست‌های فرهنگی و تاریخی استفاده نمود که با هماهنگی با مجموعه از طریق تماس با شماره تلفن‌های 52-۳۸۳۰۰۶۵۱ میسر خواهد بود. این مجموعه همچنین توانایی نگهداری و نمایش ابزار و اشیاء پزشکی دسته‌ای از مجموعه‌دارانی را که فضای کافی برای نگهداری و نمایش مجموعه خود ندارند، فراهم خواهد نمود تا به نام خود آنها در معرض دید عموم قرار گیرد. لازم به ذکر است با عنایت به توجه جدی این مجموعه و مسئولین دانشگاه، موزه تاریخ پزشکی استان در نظر دارد تا به زودی مراسم با شکوهی را در خصوص پاسداشت و نکوداشت پیشکسوتان پزشکی استان را در اوایل سال با حضور مسئولین کشوری و استانی برگزار کند. در پایان لازم می‌دانم از نگاه عمیق مسئولین دانشگاه در راه‌اندازی و توسعه این مجموعه فاخر و حمایت رسانه تشکر کنم و امید آن داریم این مجموعه روز به روز به رشد و توسعه بیشتر برسد.
