استان همدان در منطقه‌ای نیمه‌خشک قرار دارد که میانگین بارش سالانه آن حدود 280 میلی‌متر است، در حالی که میانگین جهانی حدود 800 میلی‌متر است. این کاهش بارش‌ها در سال‌های اخیر به دلیل خشکسالی‌های متوالی تشدید شده است. در سال آبی جاری، بارش‌ها به 266 میلی‌متر رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته که 277 میلی‌متر بارش ثبت شده بود، 4 درصد کاهش نشان می‌دهد.
با این حال، 67 درصد از این بارش‌ها تبخیر می‌شود و تنها حدود 68/2میلیارد مترمکعب آب در دسترس باقی می‌ماند. از این مقدار، 94/1 میلیارد مترمکعب از منابع زیرزمینی و 740 میلیون مترمکعب از منابع سطحی تأمین می‌شود. با این وجود، استان با کسری سالانه 250 میلیون مترمکعبی در منابع آب مواجه است.
بیش از 90 درصد از مصرف آب استان همدان در بخش کشاورزی است. این میزان مصرف در مقایسه با میانگین جهانی که حدود 70 درصد است، بسیار بالاست. 8 درصد در بخش شرب و بهداشت و 2 درصد در صنعت و خدمات مصرف می‌شود. این توزیع نشان‌دهنده تمرکز بالای مصرف آب در کشاورزی است که به دلیل استفاده از روش‌های سنتی آبیاری، بهره‌وری پایینی دارد.
کارشناسان آب از سال‌ها پیش نسبت به بحران کم‌آبی در استان همدان هشدار داده‌اند. در سال 1398، مدیرعامل وقت شرکت آب منطقه‌ای همدان اعلام کرد که استان با بحران جدی منابع آب مواجه است و ادامه این روند می‌تواند به کاهش شدید منابع آبی منجر شود.
همچنین، در سال 1400، رئیس کمیته آب شورای اسلامی شهر همدان از کاهش 30 درصدی منابع آبی استان نسبت به سال‌های گذشته خبر داد و خواستار مدیریت بهینه منابع آب شد. چنین هشدارهایی برای نخستین‌بار نبود که در همدان رخ می‌داد بلکه به تکرار مسئولان و کارشناسان به نبود و کمبود آب در همدان تأکید کرده و خواستار فکر چاره شده بودند. در نهایت، در سال 1401 با صفر شدن ذخیره آب سدهای همدان، همه مسئولان و مردم متوجه جدی‌بودن هشدار کارشناسان درباره نبود آب در همدان شدند.
برای مقابله با بحران کم‌آبی، پروژه انتقال آب از سد تالوار به همدان در دستور کار قرار گرفت. این پروژه 18 ساله با هدف تأمین آب شرب و صنعتی استان اجرا شد و در سال‌های اخیر به بهره‌برداری رسید. با این حال، کارشناسان معتقدند که این پروژه تنها یک راه‌حل موقت است و باید به مدیریت پایدار منابع آب توجه بیشتری شود.
برخی کارشناسان درباره وجود راهکارهای عملی اشاره می‌کنند و معتقدند همه مردم باید از صمیم قلب بپذیرند که همدان آب ندارد و ارزش آب بسیار بالاست و به‌طور سیستمیک باید آن را مدیریت کنند.
آب طلاست
اقتصاد آب در همدان به شدت وابسته به کشاورزی است. با توجه به کاهش منابع آب و افزایش هزینه‌ها، نیاز به تغییر در الگوی مصرف و استفاده از فناوری‌های نوین احساس می‌شود. در این راستا، پروژه‌های تصفیه‌خانه و بازچرخانی آب در برخی شهرها مانند همدان، ملایر و تویسرکان اجرا شده است. این پروژه‌ها به‌ویژه در تأمین آب صنعتی و نیروگاهی مؤثر بوده‌اند. اما هنوز در ابتدای راه قرار داریم و باید توجه ویژه به استفاده از پساب‌ها انجام بگیرد.
مواجهه با بحران جدی در مدیریت آب مختص به همدان نیست و این یک اپیدمی در سطح کشور است. قیمت‌گذاری پایین آب، بهره‌وری پایین در بخش کشاورزی، نبود بازارهای رسمی برای خرید و فروش حقابه و ضعف در قوانین مالکیت آب از جمله مشکلات اصلی هستند. این مسائل منجر به کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، نشست زمین و بحران‌های زیست‌محیطی شده است؛ به‌طوری که تمام دشت‌های همدان ممنوعه و ممنوعه بحرانی اعلام شده‌اند و شاهد افت شدید آب‌های زیرزمینی هستیم.
شرایط آبی همدان به‌گونه‌ای است که نگرانی برای وجود آب پایدار در آینده نزدیک بسیار بالاست. اگر آب پایدار وجود نداشته باشد، یعنی کشاورزی پایدار نیز وجود نخواهد داشت و نبود کشاورزی پایدار یعنی به‌خطر افتادن حدود 33 درصد از اشتغال و 30 درصد از اقتصاد استان.
در همدان باید راه‌حل‌های کارشناسان متخصص در حوزه منابع آبی مورد توجه قرار بگیرد و اگر توجه نمی‌شود، تجربیات کشورهای موفق در این زمینه الگوی مناسبی برای صیانت از آب همدان است.
کشورهایی مانند استرالیا، سنگاپور و کالیفرنیا در مدیریت منابع آب به موفقیت‌هایی دست یافته‌اند. استرالیا با ایجاد بازارهای حقابه و قیمت‌گذاری واقعی، سنگاپور با استراتژی “4منبع آبی” و کالیفرنیا با اجرای تعرفه‌های پلکانی و بازارهای داوطلبانه، مدل‌هایی برای مدیریت پایدار منابع آب ارائه داده‌اند. برخی کشورهای نیز با استفاده از فناوری‌های پیشرفته مانند آبیاری قطره‌ای و بازیافت فاضلاب به موفقیت‌های قابل توجهی در حفظ منابع آبی خود دست یافته‌اند.
همدان نیز می‌تواند با استفاده از روش‌های مختلف به مدیریت پایدار منابع آب و مقابله با بحران‌های احتمالی کمک کند و به حفظ اقتصاد و اشتغال استان دست یابد که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱. اصلاح قیمت‌گذاری آب: اجرای تعرفه‌های پلکانی و واقعی برای مصرف آب، به‌ویژه در بخش کشاورزی، با هدف کاهش مصرف بی‌رویه.
۲. توسعه بازار حقابه: ایجاد بازارهای محلی برای خرید و فروش حقابه، به‌ویژه در مناطق کشاورزی، به‌منظور تخصیص بهینه منابع.
۳. افزایش بهره‌وری کشاورزی: حمایت از کشاورزان برای استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری، مانند آبیاری قطره‌ای، و آموزش در زمینه مدیریت منابع آب.
۴. گسترش پروژه‌های بازچرخانی آب: توسعه تصفیه‌خانه‌ها و استفاده از پساب تصفیه‌شده در بخش‌های صنعتی و کشاورزی.
۵. تقویت حکمرانی آب: هماهنگی بین نهادهای دولتی و بخش خصوصی برای مدیریت یکپارچه منابع آب و مشارکت جوامع محلی در تصمیم‌گیری‌ها.
