«گون» از جمله محصولات گیاهی است که بهدلیل استخراج کتیرا از آن دارای خواص دارویی بسیار است. این گیاه در تمام عرصههای منابع طبیعی نهاوند وجود داشته و از گذشته به شکلهای مختلف مورد استفاده قرار میگرفته است.
گیاهان از ارزش و اهمیت بالایی در سلامت و بهداشت جهانی برخوردار هستند و در بسیاری از کشورهای درحال توسعه، طب گیاهی بهعنوان بخش مهمی از سیستم درمانی آنها شناخته میشود.
عواملی چون تنوع اقلیمی و کلینیکی ایران، وجود ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم شناخته شده جهان و وجود ۳۰۰ روز آفتابی در سال، موجب شده ایران از تنوع گیاهی قابل توجهی برخوردار شود و تعداد گونههای گیاهی شناخته شده در آن بیش از ۸ هزار گونه باشد.
امروزه اهمیت گیاهان دارویی در سطح جهان بر کسی پوشیده نیست. میلیونها نفر از مردم جهان در زمینه کشت، برداشت، فرآوری و سایر جنبههای گیاهان دارویی فعالیت دارند. بر اساس گزارش سازمان خواربار و کشاورزی سازمان ملل متحد (فائو)، ارزش تجارت جهانی گیاهان دارویی که هماکنون در حدود صد میلیارد دلار در سال است در سال ۲۰۵۰ میلادی به رقم ۵ تریلیون دلار خواهد رسید.
کشور ایران با شرایط اقلیمی و تنوع گیاهی بهمراتب بهتر از اروپا، بهرغم وجود قابلیتهای فراوان در زمینه تولید گیاهان دارویی، درحالحاضر ۲ درصد از تجارت گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده که این امر نشاندهنده این است که هنوز از ظرفیتهای موجود در کشور برای حضور در بازارهای جهانی بهخوبی بهرهبرداری نشده است و سهم ایران در بازار جهانی گیاهان دارویی بسیار ناچیز است که البته بخش عمده سهم تجارت ایران در زمینه گیاهان دارویی نیز متعلق به صادرات زعفران است.
پراکندگی گونههای مختلف گیاهان دارویی در پهنههای جغرافیایی کشورمان تنوع محصولات مدنظر را چشمگیرتر کرده که درصورت برنامهریزی اصولی برای فراوری آنها رونق اشتغالزایی در این بخش و صادرات محصول بسیار بیشتر از آنچه وجود دارد، خواهد بود.
در این میان نهاوند نیز بهعنوان بخشی از جغرافیای کشورمان با شرایط مساعد آب و هوایی در بخشهای مختلف کشاورری از جمله گیاهان دارویی توانسته رتبه خوبی را در سطح استان به خود اختصاص دهد.
این شهرستان که در زمینه تولید برخی محصولات کشاورزی دارای رتبه نخست استان و کشور است منطقه مناسبی برای کشت گیاهان دارویی بهشمار میرود و در این زمینه نیز درباره برخی محصولات مانند گشنیز توانسته جایگاه برتر کشور را به خود اختصاص دهد.
با توجه به شرایط لازم و مناسب در این منطقه، گیاهان دارویی توسط کشاورزان بهویژه روستاییان در مزارع و یا داخل باغ کشت شده و یا بهصورت خودرو در مراتع طبیعی به شکل محصولات فرعی رشد میکند که با توجه به سودآور بودن این محصولات حتی بهصورت غیرفراوری شده کشت آنها در سالهای اخیر مورد استقبال قرار گرفته است.
گون از جمله محصولات گیاهی است که بهدلیل استخراج کتیرا از آن، دارای خواص دارویی است. این گیاه در تمام عرصههای منابع طبیعی نهاوند وجود داشته و از گذشته به شکلهای مختلف مورد استفاده قرار میگرفته است.
رئیس اداره منابع طبیعی نهاوند در اینباره اظهار کرد: نهاوند با توجه به کوهستانی بودن و آب و هوای مساعد خاستگاه رویش چند گونه گیاه دارویی از جمله گشنیز، آرتیشو، گل همیشه بهار، کاسنی، گل محمدی، موسیر، گون، گلگاوزبان، آویشن و زعفران است.
حسن قیاسوند با بیان اینکه تعدادی از این گیاهان خودرو بوده و در عرصههای منابع طبیعی رشد میکند، ادامه داد: با وجود این، این ظرفیت، نهاوند میتواند به یکی از قطبهای مهم تولید گیاهان دارویی کشور و فرآوری این محصولات تبدیل شود.
وی افزود: گون که در علم گیاهشناسی با نام آستراگالوس معروف است گیاهی با خواص بسیار زیاد است که بهصورت بوتهای میروید و از ساقه آن برای بهبود و معالجه بسیاری از بیماریها استفاده میشود.
رئیس اداره منابع طبیعی نهاوند با بیان اینکه مهمترین محصول گیاه گون کتیرا نام دارد، اظهار کرد: کتیرا به ترشحات صمغی خشک شده که در اثر خراش دادن قسمت پایینی ساقه گیاه گون بهدست میآید گفته میشود، کتیرای خوب کتیرایی است که از شاخههای قدیمی گیاه بهدست میآید.
وی با اشاره به اینکه هرچه کتیرای حاصل شده شفافتر، بیرنگ و نازکتر باشد دارای کیفیت بهتر و قیمت گرانتری است، افزود: قسمتهای مورد استفاده دارویی این گیاه شامل صمغ (کتیرا) و ریشه گیاه است و از شهد گلهای آن نیز عسل گون تهیه شده که خواص درمانی و ارزش غذایی بیشماری دارد و برای سلامت و ایمنی بدن بسیار مفید است.
رئیس اداره منابع طبیعی نهاوند با اشاره به ظرفیت موجود شهرستان در زمینه تولید گیاهان دارویی از نبود مراکز فرآوری بهعنوان یکی از نقاط مغفول مانده در صنایع کشاورزی یاد کرد و ادامه داد: نهاوند خاستگاه رویش گونههای گیاهان دارویی است؛ اما نبود صنایع تبدیلی و صنایع بستهبندی سبب شده از ظرفیتهای شهرستان در این زمینه بهخوبی استفاده نشود و راه توسعه از این مسیر برای آن محدود شود.
وی با بیان اینکه اغلب این محصولات از طبیعت برداشت شده و بدون استانداردهای لازم به خارج از کشور صادر میشود، میافزاید: صادرات خام و فلهای گیاهان دارویی به منزله فروش منابع و ذخایر ژنتیکی ما به ارزانترین قیمت ممکن است که علاوه بر ایجاد مشکلات، نفع چندانی هم عاید کشور نمیکن؛ بنابراین درصورت ایجاد فرآوری، علاوه بر افزایش ارزش افزود، شاهد اشتغال بیشتر هموطنان خواهیم بود.
کشور ما دارای تنوع فراوان گیاهان دارویی است که با فرآوری برخی از آنها میتوان درآمدهای صادراتی را به نحو چشمگیری افزایش داد و این کار میتواند از اجزای مختلف گیاهان داروی انجام شود اما درحالحاضر فقط این فرآوری بهصورت ساده و سنتی در حد گرفتن عرقیات گیاهان است.
کارشناس مراتع و آبخیزداری اداره منابع طبیعی نهاوند نیز درباره گیاه کتیرا اظهار کرد: کتیرا صمغی است که از تیغزنی گونههای مختلف گیاه گَوَن با نام علمی آستراگالوس بهدست میآید و بهطور طبیعی بر اثر فشار درونی گیاه از منافذ ایجاد شده خارج میشود.
علیرضا بحیرایی تصریح کرد: صمغ کتیرا به شکل مادهای بیبو است که ۶۰ تا ۷۰ درصد آن در آب حل نمیشود ولی با جذب رطوبت بهصورت لعاب چسبندهای درمیآید و با توجه به اینکه دارای مواد معدنی و 3 درصد نشاسته است، ذرات نشاسته در لعاب آن بهطور محسوس دیده میشود.
وی تمام عرصههای مراتع شهرستان نهاوند را محل رویش گیاه گون عنوان کرد و ادامه داد: گون نهاوند که از محصولات فرعی مراتع شهرستان محسوب میشود از نوع گون پنبهای یا گون کتیراست که بهعنوان گونه غالب در تمام مراتع طبیعی شهرستان بهصورت طبیعی دیده میشود.
کارشناس مراتع و آبخیزداری اداره منابع طبیعی نهاوند افزود: این گیاه بر خلاف محصول اصلی مراتع که علوفه است خواص علوفهی نداشته و علاوه بر استفاده دارویی و صنعتی موجب حفظ خاک و تثبیت آن در مراتع میشود.
وی با بیان اینکه در شهرستان نهاوند ۹۳ هزار و ۵۸۱ هکتار انواع مرتع وجود دارد که از مرغوبترین مراتع استان به حساب میآیند، تأکید کرد: گیاه گون در کنار موسیر بهعنوان گیاهان غالب در نهاوند رشد میکند که البته با توجه به کوهستانی بودن منطقه کیفیت این گیاهان از سایر مناطق استان بیشتر مورد توجه است.
بحیرایی درباره نوع بهرهبرداری از این محصول گفت: ابتدا طرح بهرهبرداری از محصولات بهصورت کارشناسی تهیه شده و پس از آنکه مشخص شد در هر هکتار حدودا چقدر کتیرای قابل بهرهبرداری وجود دارد.
وی ادامه داد: آن طرح با قیمتگذاری مصوب به صورت مناقصه واگذار شده و متقاضیان قیمتهای پیشنهادی خود را اعلام کرده و سرانجام بهصورت اجارهای واگذار میشود که معمولا بیشترین اجاره از سوی متقاضیان کرمانشاه پرداخت میشود.
این کارشناس منابع طبیعی در نهاوند تأکید کرد: در اجاره دادن این محصول بحث درآمدزایی مدنظر نیست بلکه اصلاح و احیا مراتع در آن بیشتر مدنظر است؛ زیرا برخی متأسفانه برداشتهای غیرمجاز دارند و ممکن است با برداشت غیراصولی سبب قطع ریشه و تاج آن و در نتیجه از بین رفتن گیاه شوند.
وی با بیان اینکه در اینباره نظارت به عمل آمده و با متخلفان برخورد میشود، افزود: اجاره دادن محلهای رشد گیاه نیز مانع از برداشت غیراصولی میشود.
بحیرایی افزود: با توجه به اینکه رشد این گیاه بسیار کند انجام میشود؛ بنابراین هر مرتع یک سال قابل برداشت بوده و 5 تا ده سال زمان نیاز دارد تا مجددا این گیاه رشد کرده و آماده برداشت شود، به همین دلیل ما حساسیت زیادی در برداشت آن داریم و تأکید میکنیم که برداشتکنندگان موظفند پس از برداشت و پایان قرارداد خود نسبت به اصلاح و احیای مراتع اقدام کنند.
وی با بیان اینکه که کتیرای بهدست آمده از مراتع شهرستان از بهترین نوع این ماده است، بیان کرد: با توجه به خواص دارویی و صنعتی این گیاه از جمله استفاده آن در صنایع نساجی، کاغذسازی، کفاشی، ساخت دندان مصنوعی، صنایع آرایشی، بهویژه در ساخت لوسیونها و کرمهای دست و کرمهای بدون چربی که سبب ارزشافزوده میشود، فرآوری این محصول میتواند ارزشافزوده زیادی را برای بهرهبرداران رقم بزند و برای کشور ارزآفرینی کند.
این کارشناس منابع طبیعی در نهاوند تأکید کرد: متأسفانه بهدلیل نبود صنایع تبدیلی در نهاوند این محصول بهصورت خام عرضه شده و در نتیجه فواید اقتصادی برای شهرستان ایجاد نکرده که درصورت فراهم شدن شرایط برای ایجاد صنایع تبدیلی میتوان علاوه بر تولید بهترین محصولات، اشتغالآفرینی و درآمدزایی را توسعه داد.
وی به یکی دیگر از گیاهان دارویی خودرو در مراتع نهاوند اشاره کرد و افزود: موسیر هم مانند گون یکی دیگر از محصولات فرعی است که در مراتع شهرستان رشد کرده و یا بهصورت بومی در آنجا کاشته میشود که این گیاه نیز علاوه بر خواص دارویی از عوامل اشتغالزایی فصلی برای تعدادی از بهرهبرداران به حساب میآید.
بحیرایی از ترویج کشت موسیر در مراتع بهعنوان یکی از سیاستهای اداره منایع طبیعی در چند سال گذشته یاد کرد و افزود: در سالهای گذشته با توجه به درآمدزایی و اشتغالآفرینی که این محصول در سطح شهرستان داشت از سوی اداره منابع طبیعی تسهیلات مالی بههمراه بذر و غده موسیر در اختیار متقاضیان کشت این محصول پرداخت میشد.
وی ادامه داد: در 2 سال اخیر بهدلیل نبود اعتبار این وامها متوقف شده و درحالحاضر برداشتها بهصورت غیرمجاز انجام میشود که البته بهدلیل صدماتی که به طبیعت وارد میشود با متخلفان برخورد میشود.
این کارشناس منابع طبیعی در نهاوند گفت: درحالحاضر متقاضی کشت موسیر زیاد است، درصورتیکه اعتبار لازم تخصیص داده شود، میتوان با پرداخت آن به بهرهبرداران هم زمینه اشتغالزایی را در شهرستان بالا برد و هم بهرهبرداری اصولی از این محصول را گسترش داد.
گیاهان دارویی از جمله بسترهای درآمدزایی است که درصورت برنامهریزی اصولی روی آنها از طریق فرآوری محصولات بهدست آمده، علاوه بر جلوگیری از خامفروشی موجب ایجاد ارزشافزوده و اشتغالزایی در مناطق مختلف میشود.
باید با پرهیز از پراکندگی در سرمایهگذاری بر روی تمام صنایع گیاهان دارویی و اولویت دادن به سرمایهگذاری در صنایع گیاهان دارویی که بیشترین بازار و ارزشافزوده و زمینه توسعه و ارتقای تولید را دارند و توجه خاص به سرمایهگذاری به پرتقاضاترین گیاهان دارویی ایران که درحالحاضر شامل زعفران، شیرینبیان، زیره، آنغوزه، باریجه، گشنیز، آویشن، مرزه و گلمحمدی و کتیرا است، توجه شود.
