اختلافنظر و شکاف عقیده میان دو حزب اصلی در کشور در دهه اخیر با شیب نسبی درحال افزایش است. البته این مسأله از لحاظ سیاسی مشکل به حساب نمیآید و حتی آن را میتوان بر رشد و واقعی شدن تفکرات حزبی در کشور دانست.
با اینحال برخی عوامل سبب شده است که اختلافنظرهای میان اعضای 2 طیف اصلی در کشور، موجب بروز حاشیههای بیحد و مرز شده که حاصلی جز افزایش هزینهها در سیاست داخلی و خارجی برای مردم و کشورمان دربر نخواهد داشت.
یکی از این عوامل حاشیهساز، تندرویهای جناحی است. اختلافنظرهای فاحش و رقابتهای جدی میان احزاب در بیشتر کشورهای دموکراسی حال حاضر وجود دارد. با اینحال، این اختلاف و رقابتها بهدلیل داشتن بدنه حزبیِ واقعی و برخی از قوانین مرتبط، غالباً به حاشیه رانده نمیشود و درصورت ایجاد حواشی نهایتاً توسط اعضای اصلی احزاب کنترل میشود.
این امر در دنیای سیاست امری طبیعی و قابل درک است که احزاب در جریان رقابت با یکدیگر، قصد تضعیف و یا حتی حذف یکدیگر را داشته باشند، با اینحال بدنه اصلی احزاب با پشتوانه و نظارت مردمی و همچنین وضع برخی قوانین پیشبینی شده در قانون، جلوی ایندسته از مناقشات و حواشی را که به قصد تضعیف و یا به حاشیه راندن حزب رقیب رخ میدهد، میگیرند؛ زیرا این قبیل تندرویها در هر نظام سیاسی که رخ دهد، بحران داخلی و خارجی ایجاد خواهد کرد. همانطور که در 4 سال گذشته شاهد این مسأله بودیم که ایالات متحده آمریکا با روی کار آمدن دونالد ترامپ که بهعنوان یک تندرو شناخته میشود با چالشهای بزرگی روبهرو شده است.
با اینحال باید گفت که شرایط احزاب درحالحاضر در کشورمان نیز اوضاع و شرایط مناسبی ندارد. رقابت میان احزاب کشور در دهه گذشته با حواشی و چالشهای فراوانی روبهرو بوده که یکی از این حواشی را میتوان فحاشی و استفاده از الفاظ غیرسیاسی مسئولان، مقامات و فعالان سیاسی در قبال یکدیگر است.
در تازهترین اخبار از این تندرویهای اخلاقی و سیاسی، یک روحانی که میهمان یکی از شبکههای صداوسیما بود اعضای دولت و رئیسجمهور را «پای منقلی» خواند. با اینحال این بیاحترامی به دومین مقام ارشد نظام جمهوری اسلامی ایران در رسانه ملی، پس از گذشت چندین روز واکنش عبدالعلی علی عسکری رئیس سازمان صداوسیما را برانگیخت و وی در بیانهای از مردم و رئیسجمهور عذرخواهی کرد.
اما پرسشی که در ذهن پیش میآید این است که چرا در این سالها به این نقطه رسیدهایم که در شبکه ملی به رئیس جمهور اهانت میشود؟
اهانت مقامات و مسئولان به یکدیگر
در گام نخست میبایست گفت که اهانت مسئولان کشور به یکدیگر قبح این عمل غیراخلاقی را در ذهن عوام شکسته است. پس از تصاحب مجلس یازدهم به دست اصولگرایان و آغاز تقابلات این مجلس با دولت دوازدهم، اینگونه حواشی را همواره در پی داشته است. برخی از این نمایندگان مجلس که از همان ابتدای کار مجلس یازدهم، سر دشمنی را با دولت دوازدهم آغاز کردهاند، در چندین مقطع بهصورت صریح اعضای کابینه دولت و شخص رئیسجمهور را مورد اهانت و تهدید قرار دادند. این مسأله در 2 مرحله واکنش مقام معظم رهبری را به خود معطوف کرد. حضرت آیتا... خامنهای یک نوبت در تیر و در پی اهانت و تهدید محمدجواد ظریف در صحن علنی مجلس توسط برخی نمایندگان، فرمودند که «روابط مجلس با دولتمردان باید مطابق قانون و شرع باشد، یعنی پرسش و تفحص بهعنوان حق مجلس وجود داشته باشد اما توهین و دشنام و نسبتِ بدون علم به دولتمردان به هیچوجه جایز نیست و برخی از این نسبتها حرام شرعی است».
با اینحال و طی ادامه روند توهین به رئیس دولت و اعضای کابینه، رهبر انقلاب باری دیگر بهطور صریح و قاطع اهانت به رئیسجمهوری را مورد اشاره قرار داده و فرمودند «ممکن است انتقاد درستی داشته باشید، انتقاد کنید اشکالی ندارد اما انتقاد با اهانت و هتک حرمت متفاوت است. هتک حرمت در میان مردم حرام است و نسبت به مسئولان بیشتر، بهویژه در میان مسئولان بالای کشور».اما متأسفانه با وجود تذکرات و توصیههای صریح مقام معظم رهبری در این زمینه، همچنان شاهد برخی اهانتهای واضح و در لفافه به دولت و رئیسجمهور از سوی برخی مقامات و فعالان سیاسی هستیم.
واکنش نشان ندادن و تقبیح نکردن اهانتها از سوی مقامات
همانطور که در بالا نیز به آن اشاره شد، یکی از عناصر کنترل حواشی درباره رقابتهای حزبی، خود احزاب و مقامات ارشد آنها هستند. هنگامی که یکی از افراد وابسته با یک حزب مشخص، مرتکب خطا و حاشیهسازی میشود، خواسته یا ناخواسته عملکرد حزب متبوعش را زیر سؤال خواهد برد. از اینرو دیگر اعضای حزب و مقامات ارشد حزبی نسبت به تقبیح و یا سرپوشانی عمل وی اقدام میکنند.
بهطور مثال در ایالات متحده آمریکا در 4 سال ریاست جمهوری ترامپ، شاهد بودیم که همحزبیهای این رئیسجمهور جمهوریخواه آمریکا رفتهرفته از وی فاصله گرفته و به منتقدان وی تبدیل شدند.
این مسأله در کشور خودمان نیز صادق است. در پی حواشی پیشآمده چند روز پیش که علیاصغر عنابستانی نماینده مردم سبزوار در مجلس، به صورت یکی از عوامل وظیفه پلیس راهور سیلی زده بود، شاهد این مسأله هستیم که بسیاری از همحزبیهای این نماینده ضارب(البته همچنان صحت خبر مذکور از سوی مقامات قضایی تأیید نشده است) نسبت به این اقدام وی، واکنش نشان داده و در این میان برخی واکنشهای تندی نیز از خود نشان دادند. در این میان محمدباقر قالیباف رئیس مجلس یازدهم در واکنش به این اتفاق گفت: «در برابر قانون همه مساوی هستند. مجلس به کسانی که به وظیفه قانونی خود عمل میکنند افتخار میکند و نخستین مدافع حقوق آنهاست. در حادثه اخیر، بهمحض شنیدن نخستین گزارشها، دستور بررسی دقیق ماوقع صادر شد؛ درصورت احراز تخلف، هیأت نظارت بر نمایندگان بدون مسامحه بررسی و برخورد قانونی خواهد کرد.»
این اقدام نمایندگان مجلس بسیار صحیح و بجا بوده و قطعاً در جلوگیری از تکرار اینگونه اتفاقات تأثیرگذار خواهد بود.
با اینحال باید توجه کرد که درباره توهین و افترای برخی از نمایندگان به رئیسجمهور و اعضای کابینه وی که مقام معظم رهبری در 2 نوبت درباره آن تذکر دادند، نمایندگان مجلس یازدهم چه واکنشی از خود نشان دادند. این مسأله از سوی بزرگان حزبی و مقامات ارشد وابسته به این طیف تا چه اندازه با واکنش منفی روبهرو بود؟ این درحالی است که برخی از اصولگرایان پس از تذکرات مقام معظم رهبری، به هتک حرمت از اعضای دولت توسط برخی نمایندگان مجلس واکنش نشان دادند.
در همین رابطه نیز خود حجتالاسلام والمسلمین حسن روحانی در یکی از جلسات گفت: «نظر من این است که چرا فقط به دولتی که وسط میدان جنگ است حمله می کنیم و به سایرین حمله نمیکنیم؛ اگر کسی به دولت تهمت زد و توهین کرد چرا تشویق میشود! آیا امروز کسی جرأت دارد به قوه قضاییه و نیروهای مسلح توهین کند؟ اگر جرأت میکنید بفرمایید؛ فردا این کار را بکنند و ببینیم چه اتفاقی میافتد و چند نفر احضار میشوند.»
رویکار آمدن تندروها با افزایش عمق اختلافات حزبی
این قانونی نانوشته است که شاگردان همواره از استادان خود متعصبتر هستند. تجربه سیاسی نشان داده است که افراد وابسته به یک خط فکری، پس از کسب قدرت و تجربه، اغلب معتدلتر عملخواهند کرد.
از سوی دیگر با افزایش اختلافنظرها میان طیفها و جریانها، تکیه بر بنیانها و خطمشیهای حزبی بیشتر میشود. همین مسأله سبب میشود که معتدلان هر 2 طیف عملکردشان زیر سؤال رفته و به حاشیه رانده شوند؛ البته این مسأله درصورت تضعیف یکی از احزاب اصلی صورت میپذیرد، زمانی که رقابت اصلی برای تصاحب قدرت بیش از اینکه میان احزاب اصلی باشد، میان اعضای یک حزب صورت میگیرد.
