مردم ایران در ۱۷شهریورماه سال ۱۳۵۷ با حضور در میدان ژاله تهران خواستار تغییر حکومت شدند. این حرکت را میتوان نخستین و مؤثرترین عامل پیروزی انقلاب دانست.
به گزارش ایمنا، حماسه ۱۷شهریورماه سال ۱۳۵۷ که توسط مردم غیور ایران اسلامی در میدان ژاله و شهرهای مختلف ایران انجام گرفت، حادثهای بسیار عظیم بود که نقش بسزایی در سرنگونی حکومت پهلوی داشت.
در ۱۷شهریورماه سال ۱۳۵۷ چه گذشت؟
۲۱روز پس از واقعه آتشسوزی سینما رکس آبادان، دولت شریفامامی با اعلام ممنوعیت راهپیمایی، اعتراض مردم را برانگیخت بهطوری که آنها توسط روحانیای به نام یحیی نوری در روز ۱۷شهریورماه سال ۱۳۵۷به خیابانها آمدند و راهپیمایی گستردهای را علیه دولت پهلوی برگزار کردند. با وجود اینکه از ساعت ۶ صبح روز جمعه توسط فرماندار تهران، ارتشبد غلامعلی اویسی حکومتنظامی اعلام شده بود، اما مردم به این موضوع اعتنایی نکردند و به میدان ژاله تهران رفتند. دستگاه امنیتی رژیم پهلوی بدون حضور در بین مردم و از طریق هلکوپترهای نظامی شرایط را تحت کنترل خود درآوردند و نظامیان آغاز به کشتار مردم معترض کردند. پس از آن، درگیریهای خیابانی گستردهای در شهرهای مختلف کشور درگرفت.
تعداد کشتهشدگان تظاهرات ۱۷شهریورماه سال ۱۳۵۷
درخصوص تعداد کشتهشدگان تظاهرات ۱۷شهریورماه آمار مختلفی وجود دارد. فرمانداری نظامی تهران معتقد بود ۸۷ کشته و ۲۰۵ مجروح از این تظاهرات به جای مانده است، اما مخالفان حکومت اعلام کردند که در این روز بیش از ۴هزار نفر کشته شدهاند. میشل فوکو فیلسوف فرانسوی که برای پوشش دادن رویدادهای انقلاب در یک روزنامه ایتالیایی به محل حوادث رفته بود مدعی شد که ۴ هزار تن در این روز هدف گلوله قرار گرفتهاند.
نامهای تظاهرات ۱۷شهریورماه سال ۱۳۵۷
هفدهم شهریورماه در ادبیات انقلاب اسلامی ایران با نامهای جمعه سیاه و جمعه خونین شناخته میشود.
واکنشها به کشتار ۱۷شهریورماه سال ۱۳۵۷
در روز ۱۸شهریورماه، سید شهابالدین مرعشینجفی، سید محمدرضا گلپایگانی، سیدمحمدکاظم شریعتمداری و سید روحا... خمینی در واکنش به کشتار خونین میدان ژاله بیانیههایی را منتشر کردند تا این عمل جنایتآمیز دولت پهلوی را محکوم کنند. به دنبال آن، مردم و بازاریان در شهرهای مختلف اعتصاب کردند و کارگران پالایشگاه نفت تهران هم در اعتراض به این عمل دست به اعتصاب زدند.
اعدام عاملان کشتار ۱۷شهریورماه سال ۱۳۵۷
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، دادگاههای انقلاب در شهرهای مختلف ایران برپا شد که 6 افسر ارتش به دلیل شرکت مستقیم در کشتار ۱۷شهریورماه، در ۲۹ فروردین ماه 1358 با حکم اعدام روبهرو شدند.
۱۷شهریورماه سال ۱۳۵۷ در اروپا
این فاجعه خونین در روزنامهها، رادیو و تلویزیونهای کشورهای اروپایی با واکنشهای شدیدی همراه بود. به طوری که به مناسبت این روز، راهپیماییهای بزرگی در پاریس و آلمان علیه رژیم پهلوی برگزار شد. در لندن هم تعدادی از دانشجویان در ادارات سازمانملل اعتصاب غذا کردند. نشریات کشورهای اروپایی از این کشتار به عنوان سپتامبر سیاه و ۸سپتامبر خونین یاد کردند.
پیام امامخمینی(ره) پس از کشتار ۱۷شهریورماه سال ۱۳۵۷
امامخمینی(ره) پس از کشتار ۱۷شهریورماه پیامی را به هموطنان مظلوم ایران فرستادند و اعمال وحشیانه رژیم پهلوی را محکوم کردند:
چهره ایران امروز گلگون است و دلاوری و نشاط در تمام اماکن به چشم میخورد. آری اینچنین است راه امیرالمؤمنین علی(ع) و سرور شهیدان امامحسین(ع). ای کاش خمینی در میان شما بود و در کنار شما در جبهه دفاع برای خدای تعالی کشته میشد. باید علما و روشنفکران ملت در زیر چکمه دژخیمان خرد شوند تا کسی خیال آزادی به خود راه ندهد. شما ای ملت محترم ایران که تصمیم گرفتهاید خود را از شر رژیم شاه خلاص گردانید، در رفراندومی که در سوم و چهارم شوال در برابر ناظران سراسر جهان انجام دادید، به دنیا نشان دادید که رژیم شاه جایی برای خود در ایران ندارد.
پیام تظاهرات ۱۷شهریورماه سال ۱۳۵۷
مردم در تظاهرات ۱۷شهریورماه با حضور در خیابانها شعار "مرگ بر شاه" و "درود بر خمینی" سر دادند. آنها با سر دادن شعار "نه شرقی، نه غربی، جمهوری اسلامی ” فریاد آزادی خود را به گوش جهانیان رساندند.
حمایت آمریکا از کشتار ۱۷شهریورماه سال ۱۳۵۷
پس از وقوع فاجعه ۱۷ شهریورماه، خبر حمایت کارتر از شاه ایران در رسانهها منتشر شد. اگرچه تا پیش از این آمریکا خود را حامی حقوق بشر معرفی کرده بود، اما کارتر در تماسی با محمدرضا شاه، این عمل خشونتآمیز را تأیید کرد.