از آنجایی که ماهیت حقوقی هدایای قبل از عقد نکاح با هدایای پس ازعقد که از طرف زوجین و یا بستگان به آنها داده میشود تا حدودی متفاوت است.
مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ قانون مدنی به ترتیب چنین بیان نموده است که: «هریک از نامزدها میتواند در صورت به هم خوردن وصلت منظور هدایایی را که به طرف دیگر یا ابوین او برای وصلت منظور داده است مطالبه کند اگر عین هدایا موجود نباشد مستحق قیمت هدایایی خواهد بود که عادتاً نگاه داشته میشود مگر اینکه آن هدایا بدون تقصیر طرف دیگر تلف شده باشد.»
«مفاد ماده قبل، از حیث رجوع به قیمت در موردی که وصلت منظور در اثر فوت یکی از نامزدها به هم خورد محسوس نخواهد بود.»
بنابراین با توجه به مواد فوق میتوان دریافت که چنانچه قبل از عقد نکاح از طرف نامزدها یا ابوین آنها هدایایی به طرف دیگر داده شده است در تمام موارد، قابل مطالبه نیست بلکه تنها تحت شرایطی، طرف اهداکننده حق مطالبه آن هدایا را خواهد داشت. آن شرایط به شرح ذیل عبارتند از:
۱) وصلت منظور به هم خورده و بنا نباشد ازدواج صورت گیرد. در این صورت هدایایی که هریک از طرفین به طرف دیگر یا ابوین او داده است قابل مطالبه و استرداد خواهد بود.
۲) این هدایا به منظور و در راستای وصلت طرفین و نه به انگیزه دیگری تقدیم شده باشد.
۳) چنانچه عین هدایا موجود است عین قابل مطالبه و استرداد است لکن چنانچه عین موجود نیست صرفاً قیمت هدایایی قابل مطالبه است که عادتاً نگاه داشته میشود مثلاً هدایایی مصرف شدنی که با مصرف عین آن از بین میرود از شمول این بند خارج است. هدایا از نوع البسه و عطور از اینگونهاند.
۴) قیمت هدایای نگاه داشتنی که تلف شدهاند در صورتی قابل مطالبه است که بدون تقصیر هدیه گیرنده تلف نشده باشد.
۵) به هم خوردن وصلت به جهت فوت یکی از طرفین نباشد.
ماده ۷۹۵ قانون مدنی چنین بیان داشته است «هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را مجاناً به کس دیگری تملیک میکند تملیککننده واهب، طرف دیگر را متهب، مالی را که مورد هبه است عین موهوبه میگویند.»
ماده ۸۰۳ همان قانون بیان نموده است «بعد از قبض نیز واهب میتواند با بقاء عین موهوبه از هبه رجوع کند مگر در موارد ذیل:
۱) در صورتی که متهب، پدر یا مادر و یا اولاد واهب باشد.
۲) در صورتی که هبه معوض بوده و عوض هم داده شده باشد.
۳) در صورتی که عین موهوبه از ملکیت متهب خارج شده و یا متعلق حق غیرواقع شود، خواه قهراً مثل اینکه متهب به واسطه فلس، مهجور شود خواه اختیاراً مثل اینکه عین موهوبه به رهن داده شود.
۴) در صورتی که در عین موهوبه تغییری حاصل شود.
بنابراین چنانچه پس از عقد نکاح هدایایی از طرف زوجین و یا بستگان آنها به طرف دیگر تقدیم شود با توجه به ماهیت حقوقی چه تنها در موارد ذیل آن هدایا قابل مطالبه و استرداد خواهد بود:
۱) مال مورد هبه باقی بوده و از بین نرفته باشد. به عنوان مثال چنانچه هدیه یک دستگاه وسیله نقلیه بوده که از ناحیه زوج به زوجه هدیه شده باشد و این وسیله در اثر تصادف و یا آتشسوزی و امثال آن تلف شده باشد قابل استرداد و مطالبه نخواهد بود.
۲) در صورتی که هبه از نوع معوض نبوده و چنانچه از نوع معوض بوده باشد عوض داده نشده باشد. به عنوان مثال واهب شرط کند که در قبال وسیله نقلیهای که هبه میکند یک دستگاه موتورسیکلت دریافت نماید که در این صورت چنانچه واهب وسیله نقلیه را داده باشد و موتوسیکلت را تحویل گرفته باشد واهب حق رجوع به وسیله نقلیه را نخواهد داشت.
۳) مال مورد هبه از مالکیت متهب خارج نشده باشد. به عنوان مثال چنانچه هدیه گیرنده وسیله نقلیه را فروخته باشد یا با به رهن دادن آن به دیگری متعلق حق غیر کرده باشد واهب حق مطالبه مال مورد هبه را نخواهد داشت.