مرحوم سید معزالدین مهدوی که در سال‌های 1319 تا 1321 برای نخستین‌بار و در سال‌های1326 تا 1329 برای دومین بار ریاست اداره فرهنگ همدان را عهده‌دار بوده است در خاطرات خود می‌نویسد: در سال 1321 در همدان بودم، مرحوم " علی‌محمد آزاد " که از فرهنگیان فاضل و ادیب و دانشمند است و در اداره فرهنگ همدان به عنوان رئیس بازرسی خدمت می‌کرد به من مراجعه کرد و اظهار داشت اطلاع دارید که آقای "سید محمد یوسف‌زاده غمام " از سادات محترم و به نام همدان مرحوم شده است گفتم بلی، گفت اطلاع دارید که مقبره فامیلی ایشان در محوطه امامزاده معروف به " شاهزاده حسین"در همدان است گفتم اطلاع نداشتم ولی حالا که گفتید اطلاع حاصل کردم. گفت: شاهزاده حسین(ع) مجهول‌التولیه است و درحالی که اداره فرهنگ و اوقاف جانشین متولی است و موقوفات آنجا را اداره می‌نماید و عملا" رئیس فرهنگ را می‌توان متولی آنجا دانست (چون در آن موقع اوقاف از فرهنگ منتزع نشده بود) گفتم مقصود چیست؟ گفت جنازه آن مرحوم را از تهران به همدان حمل خواهند نمود اجازه دهید در مقبره فامیلی آنان در شاهزاده حسین(ع) دفن کنند گفتم از لحاظ فرهنگ و اوقاف مانعی ندارد از لحاظ اداره بهداری هم خودشان اقدام کنند گفت من از محبت‌های شما ممنون هستم و اطمینان داشتم که تقاضای مرا قبول می‌کردید و به این صورت بود که با مساعدت من غمام در صحن شاهزاده حسین(ع) همدان دفن شد.
از طرفی علی‌محمد آزاد که ارادتمند غمام بود و تلاش زیادی برای به خاک سپردن وی علی‌رغم مخالفت افراد متحجر و متعصب آن زمان شهر در مقبره خانوادگی‌اش نمود در نهم تیرماه 1324 در سن 62 سالگی وفات یافت و مردم همدان از این فرد فرهیخته و فرهنگی برجسته با انجام یک مراسم تشییع باشکوه از مقام وی تجلیل و او را در بقعه شاهزاده حسین(ع) در جوار پیر و مرادش به خاک سپردند. مرحوم علی‌محمد آزاد از شاعران و نویسندگان معاصر که در گذر از سیستم آموزشی ایران از مکتبخانه به مدارس نوین در دوره پس از مشروطیت اثرگذار بود بر مصدر ریاست اداره فرهنگ شهرهای همدان، کاشان و کرمانشاه تکیه زد و آثاری چون "عشق ادب با سرگذشت حکیم ابوالقاسم فردوسی" از وی به مناسبت جشن هزارمین سال تولد فردوسی در سال 1313 ه.ش به چاپ رسید.
همچنین "دیوان اشعار" وی در سال 1356 به کوشش فرزند ایشان آقای محمد آزاد چاپ و انتشار یافت و از دیگر آثار وی می‌توان به کتاب "تاریخ همدان" و ده‌ها رساله و مقالات دیگر اشاره کرد که هنوز به چاپ نرسیده‌اند.
وی سال‌ها ریاست انجمن ادبی همدان را بر عهده داشت و در زمان اقامتش در کاشان و کرمانشاه به تأسیس انجمن ادبی و تجمع شاعران در این دو شهر همت گمارد.
سال‌ها بعد شهرداری همدان به پاس خدمات علی‌محمد آزاد همدانی که در راه تعالی فرهنگ این شهر از هیچ کوشش و تلاشی دریغ نکرد خیابان منتهی به خیابان فرهنگ را به نام"خیابان آزاد همدانی" نامگذاری کرد.
نگارنده نیز با توجه به شخصیت علمی، اجتماعی و ادای دین نسبت به خدمات وی که منشأ تحولات عمیق فرهنگی در این شهر بوده است از سوی مدیرکل وقت آموزش و پرورش به منظور هماهنگی و مذاکره با هیأت‌امنای محترم آستان مقدس شاهزاده حسین(ع) جهت برنامه‌ریزی در خصوص حضور نمادین مدیران ارشد استان، مسئولان آموزش و پرورش، معلمان و دانش‌آموزان در هفته بزرگداشت مقام معلم و ادای احترام و اهدای گل به مزار وی که نقش مهمی در ایجاد حس تعلق و هویت‌بخشی به جوانان دارد مراجعه کردم که با کمال تأسف متوجه شدم در سایه غفلت و بی‌تدبیری و کج‌سلیقگی مسئولان وقت و سکوت تاریخی متولیان فرهنگی استان از سال‌ها پیش مزار ایشان و مرحوم یوسف‌زاده غمام عالم روحانی و شاعر خوش‌ذوق همدانی صاحب شورانگیزترین غزلیات بعد از حافظ، تخریب و آثاری از این دو مضجع شریف با این استدلال که وجود مقابر متعدد باعث ایجاد " امامزاده در امامزاده " خواهد شد باقی نمانده است.
این در حالی است که در صحن‌ها و رواق‌های مجاور حرم مطهر امام رضا(ع) مدفن مشاهیری را می‌بینیم که از بزرگان و عارفان زمان خود بوده‌اند و کسانی که به حرم مطهر مشرف می‌شوند علاوه بر زیارت امام با مدفن علما، مشاهیر و فرزانگانی که در این حریم مأوا گرفته‌اند آشنا می‌شوند.
بدون تردید یکی از عوامل مهم و تأثیرگذار بر رشد و شکوفایی ملت‌ها مفاخر ملی هر سرزمین است که می‌تواند برای مردم آن سرزمین افتخارآمیز باشد. از این‌رو معرفی و تکریم مشاهیر، شخصیت‌های علمی، فقها، ادبا و عرفا به ویژه کسانی که نام و آوازه آنان از محدوده جغرافیایی همدان فراتر رفته و به همه ملت و حتی بشریت تعلق پیدا کرده‌اند و بیانگر سوابق علمی و فرهنگی مردم و هویت، نماد و بخشی از شناسنامه پر بار این شهر و دیار کهنسال محسوب می‌شوند، رسم فرهنگی و سنت پسندیده‌ای است تا افراد جامعه، قدردان خدمات و تلاش‌های انسان‌های شاخص خود باشند چرا که ایشان سرمایه و افتخار ملی جامعه ایرانی هستند و سبب تسهیل شناخت و تعیین جایگاه علمی، ادبی، هنری و فرهنگی استان و تذکره‌ای روشن از شخصیت‌های بارز و نامور را در فراروی مخاطبان قرار می‌دهند.
از این‌رو ضروری است استانداری همدان با تشکیل کارگروهی متشکل از مدیران کل اوقاف و امور خیریه، آموزش و پرورش، اسناد ملی، شورای اسلامی شهر، نمایندگانی از انجمن‌های فرهنگی، ادبی نسبت به احیا و بازسازی این قبور که تاکنون از سوی نهادهای فرهنگی مورد بی‌مهری واقع شده است اقدام گردد و با نصب سنگ‌نوشته بر روی مزار این بزرگواران و نیز نصب تابلو راهنما برای معرفی آرامگاه آنان در کنار دیگر مشاهر و معاریف بزرگی چون حضرات آیات گروسی و عندلیب‌زاده همدانی که در این حرم مطهر به خاک سپرده شده‌اند ضمن معرفی این مفاخران بزرگ به شهروندان و گردشگران آستان مقدس شاهزاد حسین(ع) را به مجموعه‌ای زیارتی تاریخی و توریستی در خور شهر باستانی همدان تبدیل نمایند.
* سید امیر قشمی
مدیر گنجینه آموزش و پرورش استان
