شکل جدید آسیب و تهدید کودکان کار در قالب «اعتیاد» در حالی نمایان شده که در این بین نبود آمار واقعی و اختلاف آماری، خود به آسیب و مانعی در برنامهریزی تبدیل شده است.
«کودک کار» واژه غریبی نیست؛ آسیبی که در سطح جامعه بویژه در استانهایی چون همدان که نرخ کار در آنها پایین است به شکلهای مختلف مشاهده میشود اما آنچه که نمود بیشتری از کودک کار دارد حضور این افراد بین خودروها و چهارراههای شهر است.
کودکانی که هر قربانی سیاستهای ناکارآمد پیشگیری و ساماندهی هستند و از بد روزگار واژه «کار» را در هر فصل از سال با خود یدک میکشند.
به اعتقاد فعالان حقوق کودکان کار، این روزها شکل جدیدی از معضلات کودکان کار نمایان شده؛ حتی شرایط پیدایش کودکان کار و تعریف این آسیب اجتماعی طی سالهای اخیر در حال تغییر است؛ اگر تا چند سال پیش آسیبهای تغذیه نامناسب، محرومیت از سوادآموزی و شرایط اقتصادی نامناسب کودکان کار را تهدید میکرد اما امروز وجوه پنهانی چون «اعتیاد» در بین این کودکان رخنه کرده است.
در همین رابطه هادی شریعتی یک فعال حقوق کودک کار در گفتوگو با مهر درباره تعریف کودکان کار میگوید: طبق کنوانسیون حقوق کودک که به عنوان معتبرترین سند حقوقی شناخته میشود و ایران نیز از سال ۱۳۷۲ به این کنوانسیون ملحق شد، هر فرد شاغل زیر ۱۸ سال، کودک کار محسوب میشود و این افراد نباید در مشاغل سخت به کار گرفته شوند.
وی افزود: متأسفانه آمار صحیحی از تعداد کودکان کار و آسیبهایی که آنها را تهدید میکند وجود ندارد؛ طبق اعلام مراجع دولتی حدود ۳ میلیون کودک کار در کل کشور فعالیت دارند در حالی که پژوهشها و تحقیقات سازمانهای مردمنهاد از وجود بیش از ۷ میلیون کودک کار در کشور حکایت دارد؛ ضمن اینکه طبق اعلام مراجع دولتی، این آمار در تهران حدود ۲۰ هزار نفر است.
شریعتی معتقد است: در هر صورت این آمار به قدری زیاد است که پرهیز از شعار و زمان اقدامات عملی فرارسیده؛ تا پیش از این، مشکلات و آسیبهای پیش روی بچههای کار خیلی متفاوتتر از شرایط فعلی بود، اگر در گذشته این مشکلات بیشتر به بازماندگی از تحصیل و تغذیه نامناسب محدود میشد اما امروز مشکلات این کودکان بسیار پیچیدهتر شده و اعتیاد، آزار جنسی و بیماریهای عفونی مانند ایدز و هپاتیت این کودکان را تهدید میکند که این معضلات به صورت اپیدمی در حال گسترش است.
شیوع افسردگی در بین کودکان کار نوجوان
وی گفت: کودکان کار به دلیل اینکه باید زمان زیادی فعالیت کنند با توجیه دریافت انرژی مضاعف به استفاده از مواد مخدر روی آوردند؛ علاوه بر این افسردگی در بین کودکان کاری که به سنین نوجوانی میرسند بسیار شایع شده است.
مشاور حقوقی یکی از خانههای کودک کار با اشاره به اینکه برخورد با آسیبهای اجتماعی مانند معضل کودکان کار باید با پرهیز از نگاه سیاسی و جناحی باشد، گفت: نگاه امنیتی و سیاسی در برخورد با کودکان کار منجر شده تا گاهی برچسب سیاسی به شخصی که در این زمینه اظهار نظر میکند، زده شود و این نوع نگاه باعث میشود حل این مشکلات پیچیدهتر شود.
این فعال حقوق کودک کار افزود: جنس فعالیت کودکان کار هم بنا به شرایط جغرافیایی متفاوت شده است و شکل جدیدی از فعالیت این کودکان مشاهده میشود؛ فعالیت کودکان کار مناطق کشور کاملاً متمایز از یکدیگر شده است.
شریعتی با تأکید بر اینکه دامنه مشاغل کودکان کار بسیار گسترده شده، اظهار کرد: کارهای ناشناخته جدید توسط کودکان کار در حال بروز و پیدایش است به طوری که در مناطقی از کشور این کودکان برای رودهپاککنی دام به کار گرفته میشوند، بخشی در مشاغل خانگی و کارگاههای کوچک فعالیت میکنند، عدهای دیگر در برخی از استانها کولهبری میکنند. از این دست مشاغل بسیار زیادند و مسئولان ذیربط کشور اطلاعاتی از آن ندارند. همچنین در بخش زباله گردی برخی پیمانکاران شهرداری از کودک به صورت گروهی استفاده میکنند و طبق اطلاعات به دست آمده چند نفر در یک اتاق کوچک اسکان دارند.
وی درباره متولی ساماندهی کودکان کار گفت: یکی از مشکلات ساماندهی این کودکان تعدد دستگاههای مختلف در این زمینه است که هر دستگاه در انجام وظایف خود پاسکاری میکند، در حالی که اگر یک سازمان به عنوان متولی در نظر گرفته میشد سازماندهی این کودکان به صورت منسجم میتواند با جدیت بیشتر اجرا شود.
رفاه اجتماعی و پوشش بیمهای کودکان را جدی بگیرید
شریعتی ادامه داد: بر اساس آیین نامه ساماندهی کودکان خیابان که در سال ۸۴ به تصویب هیأت وزیران رسید، سازمان بهزیستی کشور موظف است با همکاری و مشارکت شهرداری، انجمنهای خیریه، تشکلهای غیردولتی، نیروی انتظامی و با استفاده از مددکار اجتماعی که در قالب تیم تخصصی سیار یا مستقر در مراکز با همکاری شهرداریها سازماندهی خواهد شد نسبت به شناسایی، جذب، پذیرش و توانمندسازی کودکان خیابانی در تمام مراکز استانها اقدام کند. در این آییننامه سازوکارهای حمایتی از کودکان کار عنوان شده که متأسفانه تمام آنها روی برگه مانده است. وی به ریشهها و علل گسترش آسیبهای اجتماعی این کودکان اشاره کرد و گفت: این چالش متاسفانه نشأت گرفته از اقتصاد و سیستم اجتماعی بیمار است که منجر به بروز چنین پدیدههایی میشود.
این فعال حقوق کار درباره راهکارهای سازماندهی وضع موجود اظهار کرد: یکی از وعدههایی که در این زمینه داده شده بود درمان رایگان بیماریهای این کودکان است که هنوز اجرا نشده؛ درخواست من از مسئولان این است که از شعارهای بدون عمل پرهیز کنند؛ معضلات کودکان را جدی بگیرند؛ چراکه آسیبهای اجتماعی ناشی از آن میتواند جبرانناپذیر باشد.
سیستم رفاه اجتماعی این اقشار از جامعه توسط دولت اصلاح شود و پوشش بیمهای کودکان کار به عنوان اولویت مدنظر قرار گیرد.
در همین ارتباط مدیرکل بهزیستی استان همدان با بیان اینکه 25 هزار کودک بیسرپرست و بدسرپرست از سازمان بهزیستی خدمات دریافت میکنند، گفت: در استان همدان تعداد 3 هزار و 100 کودک در 10 مرکز شامل یک مرکز دولتی و یک مرکز خصوصی ساماندهی شدهاند و از خدمات این مراکز بهرهمند میشوند.
به گزارش همدان پیام، حمیدرضا الوند با بیان اینکه ۹۰ درصد کودکان کار در استان همدان دارای سرپرست هستند، بیان کرد: سال گذشته ۳۱۸ کودک کار در همدان شناسایی شد.
وی با بیان اینکه بهزیستی به عنوان متولی اجرای این امر نسبت به راهاندازی مرکز حمایت از کودکان خیابانی اقدام کرده است، عنوان کرد: این مرکز حمایتی در حال حاضر از قالب و ساختار نگهداری شبانهروزی کودکان کار تغییر روش داده است.
مدیرکل بهزیستی استان همدان با بیان اینکه مستقیمترین تأثیر منفی کار کودکان غفلت از آموزش و رها کردن مدرسه به عنوان محیط آموزشی است، گفت: برخورداری از اوضاع نابسامان اقتصادی در خانواده این گروه مشهود است. الوند با اشاره به اینکه بسیاری از کودکان کار به علت ناتوانی در تأمین هزینه از تحصیل باز میمانند، افزود: سالیانه 150 هزار تومان هزینه تحصیلی در ابتدای سالتحصیلی به منظور ثبتنام کودکان کار در مدارس از سوی سازمان بهزیستی پرداخت میشود.
وی برگزاری برنامههای تفریحی برای این کودکان را از دیگر رویکردهای این مرکز دانست و افزود: با توجه به اینکه کودکان در این سنین باید تفریح و شادی داشته باشند، برنامههای تفریحی همچون برگزاری جشن در فصل تابستان برای کودکان کار در نظر گرفته میشود.