طرح انتقال پايتخت اداري- سياسي از تهران، زمستان سال 91 با امضای حدود ۱۰۰ نفر از نمايندگان مجلس، در نوبت بررسي قرار گرفت و به تصويب رسيد. طرحی که از همان ابتدا بهرغم تصویب از سوی مجلس، مورد مخالفت پایتختنشینان به خاطر هزینه بالای این انتقال قرار گرفت. دلایلی که مخالفان آن را به نوعی پاک کردن صورت مسأله دانستند.
بهارستانیها بارها این طرح را مورد بررسی قرار دادند و همکلام شدند که وضعیت تهران قابل قبول نیست، اما با این همکلامی، اتفاقنظری در مورد راهحلها وجود نداشت.
تحلیلها بر این است که تهران دیگر ظرفیت ندارد و انتقال پایتخت از جهاتی به نفع کشور و مردم است، اما با وجود توافق در کلیات، زمانی که به جزئیات میرسند، موانع زیادی رو میشود. موانعی که شاید مهترین دلیل آن هزینه زیاد و نبود زیرساختهای ایجاد شده تهران در هیچ کدام از استانها باشد. زمانیکه مجلس با 110 رأی موافق کلیات طرح را به تصویب رساند، همان روز بهارستانیها معترف بودند که تهران برای پایتخت بودن کم و زیادهايی دارد، اما بعید است بشود به راحتی زیرساختها و روساختهایی که در بیش از 200 سال گذشته در این شهر ایجاد شده است را به هر شهری دیگر منتقل کرد.
بر این اساس تدوین طرح انتقال پایتخت به کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور در مجلس واگذار شد و نایبرئیس شورا در سال 92 اعلام کرد که اگر طرح انتقال پایتخت در مجلس تصویب شود وزارت کشور موظف خواهد شد در 2 سال آینده نسبت به انتقال پایتخت اداری و سیاسی کشور و یا ساماندهی تهران مطالعات لازم را انجام داده و نتیجه را به مجلس اعلام کند. وي گفته بود که انتقال پایتخت به معنای انتقال پایتخت دیپلماتیک یعنی سفارتخانهها و وزارتخانهها به شهری دیگر است که انتخاب شهر دیگر با دولت است که طبق مطالعه نتیجه را به دست میآورد. شهرهای جایگزین هم متفاوت و مقصدها فرق میکرد، یک نفر اصفهان را مناسب دانسته، یکی مشهد را، کویر مرکزی و سمنان هم گزینه بوده است و دولتیها هم گاهی از پرند حرف زدهاند، گاهی از استان البرز و شهر کرج. اما با مطرح شدن موضوع انتقال پایتخت پیشنهاد پایتختی همدان به دلیل داشتن سابقه تاریخی و شرایط مناسب جغرافیایی و اقلیمی هم از سوی نمایندگان و کارشناسان مطرح شد که مهمترین موافق آن رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور و نماینده همدان در مجلس بود.
در آخرین خبرها، شورای نگهبان در اردیبهشتماه 94 طرح امکانسنجی انتقال مرکز سیاسی و اداری کشور و ساماندهی و تمرکززدایی از تهران را با توجه به اصلاحات انجام شده مغایر با موازین شرع و قانون اساسی ندانست و آن را تأیید کرد.
در بررسی جایگزین شدن همدان برای پایتخت، نظرات متفاوتی مطرح است. برخی همدان را بهترین گزینه میدانند و معتقدند زیرساختها فراهم است و سابقه تاریخی شهر نیز نشان از آن دارد که همدان میتواند پایتخت سیاسی باشد.
امیر خجسته، رئیس کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور از موافقان طرح با بیان اینکه نام همدان را برای جایگزینی پایتخت ما پیشنهاد کردیم، میگوید: طرح تدوین شده در کمیسیون شوراها برای تشکیل شورای عالی ساماندهی و انتقال پایتخت بوده است که این شورا 15 عضو خواهد داشت و ریاست آن بر عهده رئیسجمهور و دبیریش وزیر کشور است که باید در طول 2 سال زمینه انتقال پایتخت را فراهم کنند.
وی میگوید: آنچه مهم است امکانسنجی و جانمایی مکان مناسب برای پایتخت است. از آن زمان که طرح در کمیسیون شوراها تصویب شد بازار جانمایی هم داغ و خمین، سمنان، پردیس پرند، همدان و اصفهان 5 شهر برای پایتخت اداری - سیاسی مطرح شد.
این نماینده مجلس، زیرساختهای همدان برای انتقال پایتخت را فراهم میداند و میگوید: علاوه بر زیرساختها، همدان پتانسیل مورد نظر را نیز دارد که یکی از آنها موقعیت جغرافیایی آن است. وی معتقد است: زیرساختهای همدان تازه شکل گرفته است و توسعه پایدار در استان در حال آغاز شدن است. این نظر مثبت در حالی است که برخی کارشناسان استان، همدان را مستعد پایتخت شدن ندانسته و یا ساز وکارهای فعلی را مناسب این طرح نمیدانند.
حسن رحیمیروشن، استاد دانشگاه در همدان موافق این طرح نیست و دلیل آن را هم کمبود ظرفیت عنوان میکند.
وی معتقد است انتخاب پایتخت سیاسی برای هر کشور فاکتورهای مهمیدارد. مختصات جغرافیایی و گنجایش و ظرفیت شهر از آیتمهای مهم است. این کارشناس حتی قومیتها و حساسیتهای سیاسی، اجتماعی را نیز از ملاکهای پایتخت سیاسی شدن عنوان میکند.
رحیمیروشن میگوید: چندین دهه است که موضوع انتقال پایتخت در ایران مطرح است. از اوایل دولت قاجار و اواخر دولت صفوی، تهران به عنوان پایتخت بوده و تاکنون نیز مجموعه عظیم جمعیت و امکانات در تهران تجمیع شده است.
این استاد دانشگاه با اصل انتقال پایتخت مخالف نیست، اما همدان را به دلیل کمبود ظرفیتها مناسب این طرح نمیداند و ادامه میدهد: اطراف شهر همدان را زمینهای کشاورزی محصور کرده است که به نوعی مزیت کشاورزی دارد. اگر پایتخت باشد، همه دشتهای اطراف از بین خواهد رفت.
رحیمی روشن معتقد است: نزدیکی همدان به مرزهای غربی نیز پایتخت شدن را زیرسؤال میبرد، زیرا مسائل امنیتی مطرح است. حال اگر به عنوان یک شهروند نگاه کنیم، شاید انتقال پایتخت به همدان خیلی هم خوب باشد، اما من از دید کلان میگویم که همدان را گزینه مناسبی نمیدانم. همدان دارای قدمت تاریخی است و از نخستین شهرهای جهان است و پایتخت تاریخ و تمدن نام گرفته است و ظرفیتهای فرهنگی بالایی برخوردار است، اما ظرفیتهای جایگزینی پایتخت را ندارد.
از طرفی تأمین آب از مؤلفههای مهم پایتخت شدن است که اکثر کارشناسان به آن اشاره دارند. یک کارشناس دیگر در بررسی این طرح میگوید: وقتی همدان، امروز با تنش آبی مواجه است، چگونه میتوان آن را برای جایگزینی پایتخت عنوان کرد. دلخوش بودن به این طرح توهم است.
این کارشناس نقل قولی از پروفسور کردوانی، پدرکویرشناسی ایران دارد. اینکه 30 سال پیش گفتیم 70 درصد چاههای دشت بهار، باید مسدود شود، زیرا کم آب است. حال با این بحران نمیتوان خوشبین به جایگزینی همدان برای پایتخت شدن، شد.
اوضاع کنونی تهران خطرناک است
محمدرضا عراقچيان هم مدرس دانشگاه در رشته معماری و شهرسازی اوضاع و احوال کنونی تهران را خطرناک دانسته و میگوید: تهران ديگر از كلان شهري هم گذشته و بيش از 11 درصد جمعيت كشور در اين شهر جمع شده و 25 درصد ثروت كشور در تهران توليد ميشود و 14 درصد پروانه صادره در كشور براي تهران است.
ابراهیم مولوی، عضو شورای شهر همدان هم در آخرین اظهارنظرها درباره بحث توان و پتانسيل شهر همدان براي پايتختي گفته است: مدیریت شهری همدان با همين جمعيت 525 هزار نفري كه دارد در خدماتدهي مانده است و نميتواند بهينه به آنها خدمت كند. به عنوان نمونه اگر برفي بيايد شخص شهردار و مجموعه عوامل بايد بيل دستشان بگيرند و خيابانها را تميز بكنند. ضمن اينكه در پهنه جغرافيايي همدان زمين اين اجازه را به ما نميدهد. به گفته وی عواملي هستند كه مانع توسعه شهر همدان شدهاند مانند كوهها، پادگانها، كيفيت نامطلوب زمين و شيب آن و يك قسمت آن هم كه فرودگاه هست.
این برای نخستين بار نیست که مسئولان در تلاش افتادهاند تا زمینه انتقال پایتخت از تهران را فراهم کنند. این طرح در سال 1364 برای نخستینبار به صورت جدی مطرح شد اما محاسباتی که کردند، دریافتند که باید 10 برابر بودجه عمومیکشور برای انتقال هزینه کنند. در سالهای گذشته نیز تلاشهایی از این دست شد اما هربار یا نافرجام ماند یا در ابتدای راه رها شد.
