مباهله واقعه‌ای بزرگ در تاریخ اسلام است. رویدادی ارزشمند كه وقوع آن سبب شد تا بار دیگر نور این دین الهی در جهان هستی بدرخشد و اینگونه عالمیان، اثبات حقانیت پیامبری حضرت محمد(ص) و منزلت و فضیلت اهل بیت(ع) را به نظاره بنشینند.
ذی الحجه آخرین ماه سال قمری به شمار می‌رود و در آن رویدادهای مباركی در تاریخ اسلام رقم خورده است كه از جمله مهم‌ترین رخدادهای آن می‌توان به مباهله پیامبراسلام(ص) با مسیحیان نجران اشاره كرد. واژه مباهله از «بَهل» گرفته شده و به معنی رها كردن و برداشتن قید وبند است و در معنای كلی، نفرین و لعنت تعریف می‌شود.
رویداد مباهله هنگامی به وقوع پیوست كه فرستاده خداوند برای انجام دادن رسالت خویش با فرستادن نامه به كشورهای مختلف به دعوت همگان به دین اسلام پرداختند و نجران یكی از شهرهای منطقه حجاز و از جمله سرزمین‌هایی محسوب می‌شد كه پیامبر اكرم(ص)، مسیحیان آن دیار را به این دین آسمانی دعوت كردند اما آنان پس از دریافت این دعوتنامه با نفی سخنان حضرت محمد(ص) بر درستی باورهای خویش اصرار ورزیدند و این امر سبب شد تا ماجرای مباهله به وقوع بپیوندد.
بنابراین پیامبر اسلام(ص) به همراه اهل بیت(ع) برای اثبات آن كه شریكی برای خداوند وجود ندارد و پروردگار یكتا و بی‌همتا است، به فرمان آفریدگار در مدینه برای انجام دادن مباهله به مسجدالاجابه در بیرون از شهر مدینه رفتند اما نجرانیان با مشاهده شكوه و جلال معنوی و الهی این بزرگواران بهت زده شدند و پس از دیدن این شرایط با مشورت و اتفاق آراء تصمیم گرفتند برای آن كه دچار عذاب پروردگار نشوند به مباهله ورود پیدا نكنند و هر سال هزینه‌ای را به عنوان «جزیه» به حكومت اسلامی بپردازند و این چنین عظمت و حقانیت اسلام بر تمامی جهانیان اثبات و صداقت گفتار حضرت محمد(ص) بیش از گذشته آشكار شد.
این واقعه به یقین در تقویت ایمان مسلمانان و تضعیف روحیه منافقان و مخالفان تأثیری به‌سزایی داشته است و اهمیت آن سبب شد تا مسلمانان به انجام دادن اعمال بسیاری در این روز چون غسل كردن، روزه گرفتن، 2ركعت نماز، خواندن دعای مباهله، زیارت امیرالمومنین(ع) و احسان به فقیران سفارش شوند.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز مباهله پیامبر اكرم(ص) با مسیحیان نجران به گفت و گو با «فرزانه حكیم زاده» استاد سیره اهل بیت(ع) و پژوهشگر حوزه علمیه جامعة الزهرا قم پرداخته است.
یک استاد حوزه علمیه جامعة‌الزهرا قم درباره معنای واژه مباهله گفت: مباهله به معنای نفرین كردن است اما در اصطلاح این واژه به هر نفرینی گفته نمی‌شود. در واقع هنگامی كه 2تن با یكدیگر بحث و مناظره‌ای دارند، یك شخص به یقین در این مناظره برحق خواهد بود اما زمانی كه به نتیجه‌ای در آن دست نیابند و طرف باطل نیز به هیچ وجه زیرا بار حق نرود، در این صورت مباهله انجام می‌پذیرد.
این استاد در ارتباط با شأن نزول آیه مباهله در سوره عمران از سوره‌های مدنی بر حضرت محمد(ص) بیان کرد: در این سوره از معارف والای اسلامی، دستورهای جاودان این دین آسمانی و سرگذشت برخی قوم‌ها و افراد سخن به میان آمده است و آیه 61 از سوره مباركه آل عمران، آیه مباهله محسوب می‌شود كه پروردگار یكتا در این آیه می فرماید: «همانا مثل عیسی در نزد خدا، همچون مثل آدم است كه او را از خاك آفرید و سپس به او فرمود: «موجود باش!» او هم فوری موجود شد. بنابراین ولادت مسیح بدون پدر، هرگز دلیل بر الوهیت او نیست. اینها حقیقتی است از جانب پروردگار تو، بنابراین از تردیدكنندگان مباش. هرگاه بعد از علم و دانشی كه درباره عیسی مسیح به تو رسیده، باز كسانی با تو به محاجه(بحث و دشمنی كردن) و ستیز برخیزند، به آنها بگو: بیایید ما فرزندان خود را دعوت كنیم، شما هم فرزندان خود را؛ ما زنان خویش را دعوت نماییم، شما هم زنان خود را؛ ما نفوس خود را دعوت كنیم، شما هم نفوس خود را؛ آن‌گاه مباهله كنیم و لعنت خداوند را بر دروغ گویان قرار دهیم».
این پژوهشگر امور دینی دلیل وقوع مباهله را چنین برشمرد و عنوان كرد: گروهی از مسیحیان منطقه نجران در شهر مدینه، خدمت پیامبر اسلام(ص) رسیدند و چنین گفتند: «آیا فرزندی را كه بدون پدر به دنیا آمده باشد، دیده‌اید؟» خداوند متعال در پاسخ به پرسش آنها، آیه 59 از سوره آل‌عمران را نازل فرمود و به آنها اعلام كرد كه عیسی(ع) همانند حضرت آدم(ع) محسوب می‌شود كه بدون پدر و مادر به وجود آمده است. وقتی كه گروه مسیحی بر ادعای خود اصرار ورزیدند، حضرت محمد(ص) برپایه دستور الهی این افراد را به مباهله فراخواند.
آنان تا فردای آن روز از پیامبر(ص) مهلت خواستند. روحانی بزرگ مسیحیان به آنها چنین گفت: «شما فردا به حضرت محمد(ص) نگاه كنید. اگر برای مباهله با فرزندان و اهل خود آمد، از مباهله با او بترسید و اگر با اصحاب خود آمد، با او مباهله كنید، زیرا در این صورت چیزی در بساط ندارند». فردای آن روز خاتم پیامبران(ص) همراه حضرت علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) و حضرت فاطمه(س) برای مباهله آمدند و با مسیحیان نجران به گفت‌وگو در ارتباط با توحید پرداختند و در این مناظره فرمودند كه خداوند یكتا فرزندی ندارد و حضرت مسیح(ع) پسر پروردگار نیست اما نجرانیان، سخنان رسول نبی(ص) را درباره اینكه خداوند منزه از داشتن فرزندی است، نپذیرفتند. پس از آن پروردگار آیه مباهله را بر رسول خدا(ع) نازل و فرمان مباهله با آنان را صادر كرد.
وی در ادامه افزود: پس از نازل شدن این آیه حضرت محمد(ص)، امام علی(ع) را به عنوان نَفس(جان)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را به عنوان فرزندان و حضرت فاطمه(س) را نمونه واژه نسائنا(زنان ما) در آیه مباهله نامیدند. بنابراین ایشان عزیزترین خاندان خویش را با خود در این گفت‌وگو به همراه بردند و پیشاپیش آنان حركت كردند و به مكانی نزدیك مسجد مدینه رسیدند.
تمامی مسلمانان و مسیحیان در این محل گردهم آمده بودند، 3 رئیس مسیحیان به همراه تعدادی از اهالی نجران و یمن در این مناظره حضور یافتند. یكی از مسیحیانی كه از دور شاهد وارد شدن رسول خدا(ص) بود، با مشاهده چهره ایشان به دیگران گفت كه من چهره‌هایی را مشاهده می‌كنم كه بسیار نورانی و مصمم هستند. در اینجا مصمم به این معنا است كه در حقانیت خود یقین دارند و برحق محسوب می‌شوند.
بنابراین آنان عنوان كردند: «شك نداریم كه آنان هر خواسته‌ای داشته باشند، اجابت خواهد شد و خداوند دعاهای آنان را مستجاب می‌كند و اگر دست به دعا بردارند به یقین هیچ مسیحی دیگر در زمین باقی نخواهد ماند». بنابراین مسیحیان از مباهله خودداری كردند.
حكیم‌زاده درباره دلیل خودداری مسیحیان از مباهله تصریح كرد: پرهیز آنان از این امر نشان می‌دهد كه خود می‌دانستند سخن‌شان حقیقت ندارد زیرا خداوند بدون اینكه حجت تمام شود هرگز فردی را مؤاخذه و عذاب نمی‌كند. پس از اینكه مسیحیان از مباهله خودداری كردند، با حضرت محمد(ص) به مصالحه پرداختند و قرار شد تا زیر سایه حكومت اسلامی زندگی كنند و هر ساله جزیه بپردازند و این چنین از امنیت و آزادی‌هایی كه می‌خواهند، برخوردار شوند. در واقع صلح نامه‌ای به خط حضرت علی(ع) نوشته و مقرر شد كه در برابر پرداخت مالیاتی اندك، از جان و مال آنان و مردم نجران در برابر دشمنان، محافظت كنند. در این هنگام جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل شد و آیه تطهیر را بر ایشان خواند: «همانا خداوند اراده فرمود از شما اهل بیت پلیدی را برطرف فرماید و شما را پاكِ پاك كند». پس از امضای صلح نامه حضرت محمد مصطفی(ص) فرمودند: « پروردگار عذاب سایه شوم خود را بر سر نمایندگان نجران گسترده بود و اگر از در مباهله وارد می شدند، صورت انسانی خود را از دست داده و با آتشی كه در بیابان بر افروخته می شد، می سوختند و دامنه عذاب به سرزمین نجران هم كشیده می شد.»
استاد حوزه علمیه جامعة‌الزهرا قم با بیان اینكه از مباهله پیامبر اكرم(ص) نكته‌های مهمی را می‌توان به دست آورد، اظهار کرد: آموزه‌های مهم رویداد مباهله، اثبات حقانیت دین اسلام و پیامبری رسول خدا(ص) به شمار می‌رود. در آن زمان كه نخستین سال‌های بعثت بود، بزرگان مسیحیت با رفتار خود ثابت كردند؛ سخنان خاتم پیامبران(ص) حق و صحیح است و خود حقیقت‌ها را تحریف كرده‌اند كه در غیر این صورت از مباهله پرهیز نمی‌كردند.
البته مسأله مهم‌تر اثبات جایگاه اهل بیت(ع) به ویژه جایگاه امیرالمومنین(ع) بود زیرا حضرت علی(ع) جانشین برحق حضرت محمد(ص) و گنجینه علم محسوب می‌شد، در واقع در آیه مباهله ایشان به انفسنا تعبیر شد كه نفس و جان پیامبر و از مقام و عصمت والایی برخوردار است.
