اوایل دهه 60 بود که کشور به جمع کشورهای مجری سیاست‌های جهانی تنظیم خانواده پیوست و تصور اینکه فقط ۴ دهه بعد «سالخوردگی جمعیت» به تهدیدی جدی برای آینده جمعیت کشور و به‌ویژه جمعیت کلانشهرها تبدیل شود، بعید به نظر می‌رسید، اما این اتفاق افتاد و حالا همدان در بین رتبه‌داران جمعیت سالمندی ایران است و بر اساس آخرین سرشماری‌ها رتبه چهارم را دارد.
در سال‌های اخیر کارشناسان و مسئولان زیادی نسبت به پیری همدان هشدار داده‌اند به طوری که تا سال 1420 بیش از 70درصد جمعیت همدان بین 15 تا 64سال خواهند بود و این اتفاق به دلیل کاهش باروری و افزایش مرگ‌ومیر اتفاق افتاده و آن‌طور که آمارها می‌گویند در این استان مرحله‌گذار جمعیتی و پیرشدن جمعیت را زودتر آغاز کرده‌ایم.
این در حالی است که برخلاف تصور بسیاری از کارشناسان، سیاست‌های کنترل موالید وزارت بهداشت وقت کشور، فقط ۲۰درصد در کاهش نرخ فرزندآوری نقش داشته و بهبود شاخص‌های زندگی با ۸۰درصد تأثیرگذاری در تحولات جمعیتی استان و پایین آمدن نرخ موالید نقش پررنگ‌تری داشته است.
در استان شاخص‌هایی مانند توسعه شهرنشینی، مهاجرت‌ها، گستردگی استفاده از وسایل ارتباط‌جمعی و مسائلی مانند گرایش به زندگی نمایشی رشد زیادی داشته که در کاهش فرزندآوری زنان همدانی تأثیر گذاشته است.
غفلت از امتیاز ویژه جوانی در همدان
در وضعیت فعلی جمعیت استان، اما یک امتیاز ویژه و فرصت طلایی نیز در شرایط کنونی وجود دارد که در متن ابلاغیه سیاست‌های کلی جمعیت نیز با عبارت «پویندگی، بالندگی و جوانی جمعیت کنونی کشور به عنوان یک فرصت و امتیاز» به آن اشاره شده و در متون تخصصی جمعیت‌شناسی از آن تحت عناوینی نظیر «پنجره جمعیتی»، «پنجره فرصت جمعیتی» و... یاد می‌شود.
درواقع این فرصت طلایی، وضعیتی است که حاصل جمع جمعیت جوان و میانسال (۱۵ تا ۶۴ساله) است که «جمعیت مولد» یا «جمعیت بالقوه فعال از نظر اقتصادی» نامیده می‌شود که به حداکثر میزان خود در طول دوران حدود 100ساله توسعه‌یافتگی می‌رسد.
با این‌حال متأسفانه مسئولان استانی برای مهاجرفرستی همدان به استان‌های بزرگتری چون اصفهان، تبریز، تهران و حتی رفسنجان و زاهدان که به بهانه شغل، زندگی در شرایط بهتر و هزار و یک دلیل دیگر اتفاق می‌افتد برنامه مدون و دقیقی ندارد و موجب شده تا بیش از اندازه نیروی جوان همدانی در خارج از استان خود زندگی کنند و تمایلی به برگشت به همدان را نداشته باشند به این ترتیب در کنار از دست دادن جمعیت جوان فعلی استان نیروی بالقوه مولد در تولیدمثل را نیز از دست داده‌ایم و این‌گونه است که همدان چهارمین استان پیر کشور است.
از سوی دیگر جمعیتی که جایگزین این جمعیت مهاجر جوان می‌شوند، افرادی کم‌توان و سالمند هستند که تعادل ساختاری و کیفیت جمعیت همدان را پایین می‌آورند و در درازمدت آسیب‌هایی مانند حاشیه‌نشینی و افزایش اعتیاد، رشد معضلات اجتماعی و به هم‌ریختگی هرم جمعیتی را در استان به دنبال دارند.
روند کاهشی تحول جمعیت در استان
تعداد مواليد ثبت شده در یکسال گذشته حدود 23 هزار و456 مورد در همدان بوده است که روندی کاهشی نسبت به مدت مشابه خود در سال 1398 را نشان می‌دهد همچنین در 8 ماهه 1400 هم 15هزار و414 ولادت در همدان ثبت شده است که بازهم نسبت به سال 1399 کاهش داشته و این بیانگر آن است که زاد و ولد در استان روندی نزولی پیدا کرده است.
این آمار در حالی بیان می‌شود که در سال 1399 حدود 13هزار و736 همدانی قربانی مرگ شده‌اند و نسبت به سال قبل خود که آمارشان حدود 10 هزار و891 نفر بوده است روند افزایشی داشته همین آمار در 8 ماهه سالجاری بیانگر آن است که 10هزار و313 نفر در همدان فوت کرده‌اند و نسبت به مدت مشابه خود با درصد افزایشی همراه بوده است.
بنابراین آنچه از کنار هم قرار دادن آمارهای مربوط به فوت و ولادت تنها در 2 سال اخیر برمی‌آید گواه این است که به هم خوردن توازن در ولادت و مرگ سبب شده است تا هرم جمعیتی استان هر روز بیشتر در حال کوچکتر شدن و رسیدن به رتبه‌های بالاتر سالخوردگی باشد.
این شرایط درحالی است که متوسط بُعد خانوار یا همان متوسط تعداد افراد در خانوارهای همدانی نیز متناسب با کاهش رشد جمعیت در این مدت، روند کاهشی به خود گرفته تا جایی که از حدود ۵ نفر به حدود 2 تا یک نفر فرزند در هر خانواده رسیده است.
