فرش‌های بافت زاگرس‌نشینان و به‌ویژه مردمان استان‌های غربی همواره از دیرباز شهره بوده و اهالی این دیار به‌واسطه کسب برترین‌ها در هنر فرش‌بافی، همواره از جایگاه نخست خود در این هنر صیانت کرده‌اند.
زنجیره مشکلاتی همچون نبود بافنده متخصص، هزینه بالای تولید، عدم کیفیت مطلوب مواد اولیه، نبود صادرات و فعالیت نمایندگی دیگر استان‌ها در عرصه تابلوفرش همچنان وضعیت هنر- صنعت فرش دستباف همدان را از خود متأثر کرده‌است چنانکه بر تاروپود فرش استان خودنمایی می‌کند.
در بین استان‌ها و مناطق مختلف کشور، استان همدان به‌عنوان یکی از مراکز اصلی تجارت فرش در منطقه غرب ایران از گذشته تاکنون، کانون توجه متقاضیان فرش دستباف بوده، اما طی این سال‌ها متأسفانه شاهد افول در عرصه این هنر- صنعت بوده‌ایم به‌طوری‌که دیگر نه از رونق راسته خامه‌فروشان در همدان خبری هست و نه کسی از احوال استادکاران نامی این رشته هنری می‌پرسد.
این در حالی است که طی یک دهه گذشته همواره تأکید مقام معظم رهبری در عرصه تولید تکیه بر داشته‌های داخلی بوده است.
یک تولیدکننده فرش همدانی با اشاره به سابقه 29 ساله در عرصه مرمت، تولید و فروش فرش دستباف، گفت: متأسفانه از آنجایی‌که تولید فرش در همدان سنتی است، این هنر- صنعت در حال حاضر دوران خوبی را سپری نمی‌کند.
*بافندگانی که فقط از بیکاری می‌بافند
علی معموله با تأکید بر اینکه این روزها اغلب بافندگان فقط برای اینکه بیکار نباشند اقدام به فرش‌بافی می‌کنند، اظهار کرد: واقعیت این است که کارگاه‌های متمرکز سود ده برای فعالیت قالی‌بافی همدان وجود ندارد.
وی ادامه داد: این در حالی است که این هنر- صنعت طی سال‌های اخیر در سطح کشور با به‌کارگیری طرح‌ها و نقشه‌های جدید و نیز سرمایه‌گذاری عظیم، رونق گرفته‌است.
معموله با تأکید بر اینکه به‌تازگی در کمیته فرش نیز در گفت‌وگویی که با صادرکنندگان این بخش داشتیم آن‌ها نیز علاقه به سرمایه‌گذاری ندارند، تصریح کرد: این در حالی است که سرمایه‌گذاری در این بخش از توان تولیدکننده به لحاظ مالی نیز خارج است.
این بافنده فرش همدانی با اشاره به اینکه تولیدات کارگاهی ما سفارشی و نسخه‌ای است بر این اساس سفارش قالی از خارج از کشور دریافت و به سبک، مصالح و نقشه درخواستی، فرش بافته و صادر می‌شود، اضافه کرد: بنابراین کلیه تولیدات ما به خارج از کشور صادر می‌شود اما به‌طور کلی تولیده‌کننده فرش همدان با مشکلاتی عدیده‌ای مواجه است.
* بافندگان، حرفه‌ای نیستند
وی با بیان اینکه یکی از مشکلاتی که تولیدکنندگان همدانی با آن دست‌وپنچه نرم می‌کنند عدم حرفه‌ای بودن قالبیافان است، گفت: به‌واقع اغلب قالبیافان همدانی فقط گره‌زن هستند و تسلطی بر بافت اصولی و بی‌نقص از ابتدا، تا انتهای قالی ندارند.
معموله در تشریح مقوله مذکور، اذعان کرد: بنده در بدو امر زمانی که به این حرفه مشغول شدم به استناد اینکه به بنده عده‌ای قالیباف معرفی شد، دار قالی در اختیار افراد متقاضی قرار دادم تا در خانه خود اقدام به بافت قالی کنند، اما با اتمام قالی‌ها شاهد آن بودیم که اغلب فرش‌های بافته شده دارای ایراد شکلی هستند به نحوی که یا کج، دوبافت و یا باریک بودند.
این بافنده همدانی یادآوری کرد: بعد از چند سال کار و کسب تجربه، به این نتیجه رسیدیم که باید این فعالیت‌ها در کارگاه متمرکز و توسط یک کارگاه‌دار نظارت لازمجهت کنترل بافت اعمال شود؛ البته هنوز هم بخشی از تولید ما توسط برخی بافنده‌ها و در منزل آن‌ها صورت می‌گیرد، منوط به اینکه فرد در این عرصه استاد باشد و قالی بی‌نقص تحویل دهد.
وی در تشریح مشکل دیگر پیش‌ِ روی تولیدکننده‌های قالی، ادامه داد: متأسفانه کیفیت قالی بافته‌شده در همدان نیز مناسب نیست، زیرا این هنر اغلب به‌صورت سینه‌به‌سینه منتقل شده و مقوله آموزش دراین‌بین مورد توجه نبوده و از طرفی بیشتر نقشه‌های کار شده تکراری هستند.
وجود خلأ اطلاعاتی بین بافنده و صادرکننده
معموله خاطرنشان کرد: مشکل بعدی به وجود خلأ اطلاعاتی بین قالیباف، فروشنده و یا صادرکننده بازمی‌گردد؛ به‌عنوان مثال، بافنده همدانی هنوز هم در بافت فرش، نقشه چهار سال پیش لاکی (قرمز) را پیش‌ِرو دارد حال آن‌که من صادرکننده بر این امر واقف هستم که امروز فرش لاکی در دنیا خواهان ندارد.
این هنرمند همدانی اظهار کرد: این مشکل متأسفانه در بین خامه‌فروش‌ها نیز وجود دارد زیرا آن‌ها نیز اطلاعات کافی در خصوص سلیقه بازار دسترسی ندارند تا آن را در اختیار بافنده قرار دهند.
وی با تأکید بر لزوم وجود مشاور برای رفع این خلأ اطلاعاتی بین بافنده، فروشنده و صادرکننده قالی در جهت تولید صادرات‌محور بر مبنای سلیقه روز دنیا، افزود: این مسئله را در کمیته فرش که به‌تازگی برگزار شد نیز مطرح کردم و خواهان اجرایی شدن آن شدم.
مواد اولیه نامرغوب، مشکل بزرگ فرش همدان
معموله با بیان اینکه عیب بزرگ امروز فرش و قالی همدان به کیفیت نازل مواد اولیه و به‌خصوص خامه بازمی‌گردد، تصریح کرد: تأسفبارتر اینکه باوجود ظرفیت بالای تولید فرش در استانی همچون همدان که به‌نوعی قطب تولید فرش در حوزه قالی‌های سبک است، حتی یک کارگاه ریسندگی پشم برای تأمین خامه فرش وجود ندارد.
این تولیدکننده فرش دستباف همدانی با اشاره به اینکه متأسفانه کسی هم برای سرمایه‌گذاری در این بخش پای کار نیست، ابراز کرد: این امر از آنجا نشأت می‌گیرد که بافندگان فرش به تأمین مصالح بی‌کیفیت از همدان و متعاقب آن تولید بی‌کیفیت و یا تهیه مصالح با کیفیت بالاتر از دیگر شهرها همچون قم و تبریز عادت کرده‌اند.
وی در ادامه با اشاره به اینکه طی سال جاری برنامه‌ای برای احیای فرش دستباف همدان از سوی بخش دولتی با همکاری اتحادیه‌ها و بخش خصوصی در نظر گرفته شد، اما بنا به دلایلی ازآنجایی‌که همواره کاغذبازی‌های اداری مانع کار بوده ما به‌عنوان بخش خصوص باوجود ارائه نظرات کارشناسی در خصوص مشکلات موجود و نیز ارائه راه حل، از اجرای طرح کنار کشیدیم و از سرانجام آن بی‌اطلاع هستم، گفت: فعالیت نمایندگی دیگر استان‌ها در عرصه تابلوفرش و هزینه بالای تولید، رقابت برای مانایی این هنر- صنعت را سخت کرده‌است.
معموله با تأکید بر اینکه اغلب بافندگان فرش در استان همدان سنتی‌باف هستند و 90 درصد کارگاه‌ها نیز به‌صورت غیرمتمرکز فعالیت می‌کنند، یادآوری کرد: عدم ارائه آموزش‌های فنی و تخصصی به بافندگان و در عین حال موازی‌کاری توسط دستگاه‌های مختلف همچون اتاق فرش، کمیته امداد، بهزیستی، سازمان صنعت و جهاد کشاورزی در زمینه فرش از مهم‌ترین مشکلات است.
این هنرمند همدانی با بیان اینکه به دلیل تحریم‌ها در حال حاضر صادرات فرش دچار مشکلات عدیده‌ای است، اذعان کرد: بااین‌وجود در داخل نیز به دلیل بالا بودن هزینه تولید امکان فروش محصول وجود ندارد.
وی با تأکید بر اینکه در حال حاضر فرش ایران و نقشه‌های ایرانی توسط بافنده‌های افغان و تبتی با نازلترین قیمت بافته می‌شود، عنوان کرد: می‌بایست برای کنترل فضا، در خصوص صادرات خامه فرش تدبیری اندیشیده شود چراکه قیمت تمام‌شده خرید مواد اولیه در کنار ارزان‌قیمت بودن نیروی کار قیمت نهایی محصول را کاهش داده و امکان رقابت را از ما سلب کرده‌است.
معموله با تصریح بر اینکه در حال حاضر اغلب فعالیت‌های صورت گرفته در بخش احیای این هنر- صنعت در استان در حد رفع تکلیف است، افزود: اگر عده‌ای دل‌سوز و در عین حال متخصص به دنبال رفع موانع پیش روی این صنعت باشند، بدون تردید استان همدان در تولید فرش دستباف از جایگاه ویژه‌ای به دلیل وجود ظرفیت بکر برخوردار خواهد شد./منبع سپهر غرب
