■ معاون ارشاد: با اصلاح نگاه فرهنگی الگوی مطالعه اصلاح میشود
در آستانه بازگشایی مدارس و دانشگاهها، در بازار لوازمالتحریر و کتاب فروشها چه میگذرد؟ به چند کتابفروشی در سطح شهر سری زدیم تا گزارشی از وضعیت آنها تهیه کنیم، در ابتدای گزارش وارد کتابفروشی در چند طبقه میشوم، سالن ورودی، سالن فروش لوازمالتحریر میباشد در ابتدای ورود با افرادی مواجه میشوم که مشتاق خرید لوازمالتحریر هستند درطبقه پایین این فروشگاه بخش فروش کتاب قرار دارد، اما خبری از خریداران کتاب نیست، چه اتفاقی برای بازار کتاب افتاده است؟
مجازی شدن آموزشها ضرر سنگینی به کتابفروشیها وارد کرد
مدیر کتابفروشی برگ در گفتوگو با همدانپیام میگوید: از زمان شیوع کرونا، کتابفروشیها هم مانند سایر مشاغل و اصناف با کاهش مشتری مواجه شدهاند، ما کتابهای دانشگاهی و زبان میفروشیم، با شیوع کرونا و تعطیلی دانشگاهها و آموزشگاههای زبان تقاضا برای خرید کتاب به شدت کاهش یافته است چراکه با مجازی شدن آموزشها و استفاده دانشجویان و دانشآموزان از جزوه و PDF و... سطح فروشها کاهش یافته است. حذف یارانه کاغذ در حوزه کتابهای دانشگاهی و زبان، کاهش تیراژ کتابها، قیمت بالای کاغذ و تورم موجود در جامعه، همه در کاهش فروش کتاب تأثیرگذار بوده است.
عظیمی در ادامه میافزاید: گرانی و تورم موجب شده است تا خانوادهها مجبور به اولویتبندی شوند، بعد از هزینههای خوراک، پوشاک، مسکن و درمان، خرید کالاهای فرهنگی در رتبه بعدی قرار میگیرد یا اینکه کلاً حذف میشود، با این همه مشکلات اقتصادی، خانوادهها دیگر از نظر روحی و روانی حوصله خواندن کتاب را ندارند.
وی در ادامه با گلایه از ثبات نداشتن قیمت در بازار کتاب، علاوه بر کرونا و وضعیت نامناسب اقتصادی، بالابودن قیمت کتاب، نوسان قیمت در بازار کتاب، تنوع در ویرایش کتابها، قدیمی شدن ویرایشهای قبلی و عرضه کتابهای الکترونیکی را نیز در کاهش درآمد کتابفروشها دخیل میداند.
چرا کتابفروشیها وارد عرضه کتابهای الکترونیکی نمیشوند؟
عظیمی میگوید: عرضه کتابهای الکترونیکی در دست ناشران است، این کتابها سود پایینی دارند و به علت نبود قانون کپیرایت در حوزه فرهنگی کشور، بسیاری از ناشران انگیزه فعالیت در این حوزه را ندارند، هنوز برای افراد جامعه پرداخت هزینه برای کتابهای الکترونیکی و رعایت قانون کپیرایت جا نیفتاده است که در این رابطه میبایست فرهنگ جامعه اصلاح شود.
عظیمی معتقد است: طرحهای فصلی برای فروش کتاب خیلی خوب است این طرحها با به گردش درآوردن سرمایه کتابفروشان و هم از نظر مالی برای خریداران مناسب است و اهل مطالعه میتوانند با یک تخفیف خوب کتابهای دلخواه خود را تهیه کنند، این طرحهای فصلی، طرحهایی حمایتی هستند که به صورت یک زنجیره از ناشران، کتابفروشان، نویسندگان و خریداران کتاب حمایت میکنند.
وقتی قیمتها ثبات ندارد،طرحهای فصلی فروش بیفایده است
مدیر کتابفروشی کتاب کودک به همدانپیام میگوید: از لحاظ فروش، کتاب کودک اوضاع خوبی دارد، نگرش والدین امروزی به کتاب کودک عوض شده است، در گذشته خانوادهها بیشتر مشتری کتابهای شعر و قصه بودند، اما امروزه آنها متقاضی کتابهای آموزشی مثل رنگآمیزی برای کودکان هستند، اما این اوضاع مطلوب تا زمانی ادامه دارد که کودکان به سن 6سالگی برسند، تا این سن دسترسی بچهها به تلفنهای همراه، تبلت، اینترنت و... کم است، خانوادهها سعی میکنند برای کودکان کتاب شعر و قصه تهیه کنند، این روند با افزایش سن کودک و ورود او به مدرسه سیر نزولی پیدا میکند.
لطیفی در ادامه بیان میکند: گسترش و عمومیتر شدن استفاده از اینترنت و شبکههای مجازی موجب کاهش مطالعه در سطح جامعه شده است، فضای مجازی بیشترین زیان را به بازار کتاب وارد کرده است، گرانی و بیثباتی قیمت کتاب نیز عوامل دیگری در کاهش میزان مطالعه میباشد.
وی معتقد است: اگر فکری به حال قیمتگذاری در بازار کتاب نشود آرامآرام شاهد بسته شدن کتابفروشیها و ورشکستگی آنها خواهیم بود، قیمت کتاب باید مانند سایر کالاها روز به روز افزایش یابد تا فعالان این حوزه متضرر نشوند، اگر قیمت کتابها روی جلد درج نشود موجب ایجاد یک جو رقابتی خوب در این بازار میشود.لطیفی مخالف طرح تابستانه کتاب در حوزه کتاب کودک میباشد، وی معتقد است: در طرحهای فصلی، به دلیل تغییر محتوای کتابها و بهروز شدن روشها و متدهای آموزش، کتابهای قدیمی و بنجل در معرض فروش قرار میگیرد.
وی در ادامه میگوید: وقتی قیمتها ثبات ندارند طرحهای فصلی بیفایده میباشد.
این فعال حوزه کتاب بیان میکند: ثبات نداشتن قیمتها، افزایش نداشتن بهروز قیمتها، نیاز به فضای بزرگ و مناسب برای عرضه کتاب، تقاضای مشتریان برای کتابهای بهروز و جدید موجب کاهش تمایل جوانان برای ورود به این شغل شده است.
لطیفی در پایان به همدانپیام، میگوید: فروش اینترنتی کتاب مناسب نیست، در فروش اینترنتی به علت مشخص نبودن محتوای کتابها برای مشتری، بالا بودن هزینههای جابهجایی که گاهی اوقات از قیمت روی جلد کتاب بیشتر میشود و همچنین طولانی شدن پروسه خرید کتاب از سفارش تا اینکه به دست مشتری برسد از دلایل نامناسب بودن خرید اینترنتی کتاب است.
مردم رغبتی به خواندن کتاب ندارند
مدیر کتاب فروشی انصاری بیان میکند: وضعیت کتابفروشیها اسفبار است، در 10سال اخیر، کاهش اقبال مردم نسبت به کتاب خواندن موجب ورشکستگی چندین کتابفروشی شده است، ما نیز درحال تعطیل کردن یکی از شعب خود هستیم. مردم دیگر رغبتی به خواندن کتاب ندارند، شرایط سخت اقتصادی دل و دماغ کتاب خواندن را از مردم گرفته است.
بهرادفر در ادامه با انتقاد از اینکه هیچ برنامهریزی برای توسعه کتابخوانی و تشویق مردم به کتاب خواندن در حوزه مدرسه و دانشگاه وجود ندارد، میگوید: دولت باید سیاستهای تبلیغاتی داشته باشد و با بالابردن انگیزه افراد جامعه، همچنین پرداخت یارانه و بن کتاب به مردم، بازار کتاب را بهبود دهد.
حال بازار کتاب خوب نیست
در 2سالی که از شیوع کرونا در جامعه ایران میگذرد، بسیاری از فعالیتهای فرهنگی و هنری دچار چالش شده است.
در آشفتهبازار کمرنگ شدن فعالیتهای فرهنگی و هنری حال کتابفروشیها هم خوب نیست، کتابفروشیها ویترین عرضه و فروش کتاب هستند که با شیوع پاندمی کرونا روزهای پرچالشی را میگذرانند. انتظار میرفت، کرونا و قرنطینهها الگوی خرید کتاب را تغییر دهد و بازار فروش کتاب را پررونق کند، اما یار مهربان با نامهربانی این ایام در قفسه کتابفروشیها به انتظار مخاطبان خود روزهای سختی را سپری میکند.
حال این روزهای بازار کتاب را از معاون فرهنگی اداره ارشاد واسلامی جویا شدیم.
معاون فرهنگی ارشاد در گفتوگو با همدانپیام، میگوید: آمارها نشان میدهد افراد جامعه در هفته تنها یک ساعت یا کمتر کتاب میخوانند که این میزان مطالعه کتابهای درسی و غیردرسی را شامل میشود و ما از یک جامعه کتابخوان فاصله زیادی داریم. در دوران شیوع کرونا با خانهنشین شدن مردم انتظار میرفت استقبال مردم از کتابخوانی بیشتر شود که این اتفاق هم افتاد، اما این استقبال بیشتر در حوزه فضای مجازی و کتابهای دیجیتال بود.
مجید فروتن در پاسخ به این پرسش که در دوران قرنطینه به جای اینکه شاهد افزایش مطالعه باشیم، شاهد روند نزولی بودیم آیا این موضوع به دلیل گرانی و بالا بودن قیمت کتابهاست، بیان میکند: موضوع بالابودن قیمت کتاب در کاهش مطالعه بیتأثیر نیست، اما این موضوع نمیتواند عامل اصلی کاهش سرانه مطالعه باشد.
کاهش مطالعه در بین افراد جامعه از نگاه فرهنگی افراد ناشی میشود و تا نگاهی فرهنگی به حوزه کتاب نباشد سرانه مطالعه افزایش نخواهد داشت.
وی در ادامه میافزاید: خانوادهها برای سیستمهای ارتباطی مثل گوشیهای همراه، اینترنت و... هزینه میکنند، اما برای کتاب هزینهای پرداخت نمیکنند، درنتیجه تا رویکرد فرهنگی خانوادهها تغییر نکند این موضوع قابل اصلاح نیست. معاون فرهنگی ارشاد میگوید: با تغییر نگاه فرهنگی خانوادهها در حوزه کتاب و کتابخوانی میتوان تمام مشکلات حوزه کتاب را حل کرد. وی در پاسخ به همدانپیام مبنی بر اینکه آیا اداره ارشاد برای افزایش خرید کتاب فرهنگسازی کرده است، میافزاید: فروش فصلی کتاب، تولید کتابهای دیجیتال، تسهیلات ویژه در حوزه نشر در دوران کرونا از جمله فعالیتهای اداره ارشاد در حوزه فرهنگسازی در شرایط پاندمی کرونا میباشد.
فروتن در ادامه بیان میکند: 16کتابفروشی در طرح تابستانه شرکت داشتند، فروش کتابها با 20 تا 30 درصد تخفیف در یک بازه زمانی 40 روزه به اجرا درآمد که با استقبال مردم در همان روزهای نخست سهم استان تمام شد.
وی در پایان با اشاره به اینکه کتابهای الکترونیکی نیز زیرنظر اداره ارشاد است، میافزاید: مؤسسات زیادی شکل گرفتهاند که در حوزه تولید کتابهای گویا، کتابهای صوتی و دیجیتال فعالیت میکنند و این کتابها را به صورت رایگان در شبکه اینترنت در اختیار مخاطبان قرارمیدهند که قابل دسترسی و دانلود رایگان است، برای نمونه بنیاد حفظ آثار و ارزشهای دفاعمقدس در حوزه دفاعمقدس و کتابفروشی نارنجی در حوزه کتب درسی وارد تولیدات دیجیتالی و صوتی و دانلودی شدهاند.
واگذاری فروش کتابهای درسی به آموزشوپرورش به ضرر کتابفروشان است
رئیس اتحادیه لوازمالتحریر در مورد بازار کتاب به همدانپیام، میگوید: شهر همدان در مجموع 56 کتابفروشی دارد، جواز 17کتابفروشی باطل شده است، در اکثر این کتابفروشیها کتاب و لوازمالتحریر با هم عرضه میشود.
عباس ستاره بیان میکند: همه کتابفروشیها ناراضی و گلهمند هستند، در این آشفتهبازار کتاب هیچ کمکی به این صنف نشده است، تنها کمکی که به کتابفروشیها شده، معاف شدن از مالیات است، بسیاری از کتابفروشان در تأمین اجارهبها مغازههایشان درماندهاند، وامی که قرار بود با نام وام کرونایی دریافت کنند، با مشکلات زیادی از جمله پیدا کردن ضامن، درصد سود بالای بانکی و... همراه بود.
وی میافزاید: کتابهایی که برای فروش در کتابفروشیها عرضه میشود همیشه با 100درصد فروش همراه نیست، چند نسخهای که به فروش نمیرود همان ضرر و زیان کتابفروشان میشود و کتابفروشان درآمد سالیانه خود را باید برای کتابهای بنجل و به فروش نرفته بگذارند.
وی در ادامه بیان میکند: در دوران قرنطینه تمامی کتابفروشیها تعطیل شدند در صورتی که اگر باز بودند، مردم میتوانستند در اوقاتی که در منزل هستند، با خرید و خواندن کتاب از وقت خود بهره بهتری ببرند.
رئیس اتحادیه لوازمالتحریر میگوید: 50 سال بود فروش کتابهای درسی مدارس از طریق کتابفروشیها انجام میگرفت و با سپرده شدن آن به آموزشوپرورش ضربه بزرگی به کتابفروشیها وارد شد، بعد از این واگذاری بسیاری از کتابفروشیها ضرر کردند و به ورشکستگی کشیده شدند یا شغل خود را عوض کردند.
وی در ادامه بیان میکند: اکثر درآمد بازار کتابفروشها در شهریورماه است، درگذشته که توزیع و فروش کتابهای درسی در اختیار کتابفروشیها بود، دانشآموزان با ذوق و شوق وارد لوازمالتحریرفروشی میشدند، اول کتاب خود را تهیه میکردند و در کنارش به سراغ خرید لوازمالتحریر خود میرفتند که این خود سودی را نصیب فروشندهها میکرد و کتابفروشها اجاره یک سال خود را درآورند، اما کتاب درسی را از کتابفروشیها گرفتند مثل این بود که سرپرست خانواده را از خانواده میگرفتند.
ستاره در پایان میگوید: شهریورماه همیشه شب عید کتابفروشهاست، اگر دولت تصمیم دارد از کتابفروشان و لوازمالتحریرفروشان حمایت کند باید دوباره توزیع کتابهای درسی به کتابفروشان واگذار شود.
