شاید شما هم تا به حال به موضوع تبعیض جنسیتی در محل کار فکر کرده باشید. یا شاید برای شما سؤال باشد که آیا شرایط کار زنان در ایران با مردان متفاوت است؟ یا حقوق قانون کار برای زنان و بانوان ایرانی چه مقدار است؟ برخلاف تصور عموم مردم، اداره کار و رفاه اجتماعی قوانین خاصی برای زنان کارگر در نظر گرفته است.
سیستم بدنی و فیزیکی بانوان ظرافت خاص خود را دارد؛ از این رو زنان توانایی انجام کارهای زیانآور یا سنگین را ندارند، شرایط کار زنان و نوجوانان شباهت بسیاری به یکدیگر دارد.
زنان کارگر در بسیاری از کشورها با محدودیتهای مختلفی مواجه هستند که شامل نابرابری در دستمزد، فرصتهای شغلی کمتر، دسترسی محدود به پستهای مدیریتی، تبعیض جنسیتی و شرایط کاری نامناسب میشود. همچنین، قوانین کار ممکن است برای زنان محدودیتهایی مانند ممنوعیت کار در ساعات شب یا مشاغل سخت و زیانآور داشته باشد. زنان کارگر به طور معمول با چالشهایی مانند دسترسی نداشتن به تسهیلات مراقبت از کودکان، مرخصی زایمان ناکافی و حمایتهای اجتماعی محدود روبهرو هستند که میتواند بر توانایی آنها برای حفظ شغل و پیشرفت در کار تأثیر بگذارد.
البته قانون کار ایران، قوانین خوبی برای حمایت از زنان کارگر و کارمند در نظر گرفته است. این قوانین که در مادههای مختلفی به تصویب رسیده، به بانوان این امکان را میدهد که با توجه به شرایط متفاوت فیزیکی بتوانند از حقوق و مزایا برابر بهرهمند شوند.
علاوه بر موازینی که در ارتباط با حمایت از زنان کارگر در سازمان بینالمللی کار مورد پیشبینی قرار گرفته است، در حقوق داخلی ایران نیز به سبب مبحث 4 از فصل سوم قانون کار جمهوری اسلامی ایران، تحت عنوان "شرایط کار زنان" یعنی در ضمن مواد 75 الی 78 حمایتهایی خاص برای زنانی که کار میکنند و مشمول قانون کار محسوب میشوند، مورد پیشبینی قرار گرفته است. از مهمترین شرایط حمایتی مربوط به کار زنان بر اساس قانون میتوان به ممنوعیت کارهای خطرناک، سخت و زیانآور، پیشبینی مرخصی زایمان و بازگشت به کار پس از آن، ارجاع کارهای سبک به زنان و مهلت کافی برای شیردادن به فرزند اشاره نمود.
ساعت کاری مجاز زنان شاغل در ایران
در قانون کار ایران زنان شاغل مانند سایر کارگران مجاز به کار در ساعات عادی کاری هستند که به طور معمول روزانه 8ساعت و هفتگی 44 ساعت است. زنان شاغل مجاز به انجام اضافهکاری نیستند، مگر در مواردی که خود رضایت داشته باشند. حداکثر ساعات اضافهکاری مجاز برای زنان 4 ساعت در هفته است.
همچنین زنان باردار و شیرده میتوانند از کاهش ساعات کاری روزانه خود به میزان یک تا 2ساعت استفاده کنند. این کاهش ساعات بدون کسر از حقوق و مزایای آنان است. این محدودیتها با هدف حفاظت از سلامت و امنیت زنان در نظر گرفته شده است.
ممنوعیت کارهای خطرناک
یکی از مهمترین شرایط مربوط به کار زنان، آن است که انجامدادن کارهای سخت و زیانآور که با سلامتی جسمی و روحی زنان مغایرت دارد، ممنوع میباشد. این ممنوعیت، در ماده 75 قانون کار تعیین شده است و بر اساس آن:" انجام کارهای خطرناک، سخت و زیانآور و نیز حمل بار بیشتر از حد مجاز با دست و بدون استفاده از وسایل مکانیکی، برای کارگران زن ممنوع است. دستورالعمل و تعیین نوع و میزان این قبیل موارد با پیشنهاد شورای عالی کار به تصویب وزیرکار و امور اجتماعی خواهد رسید". البته ممنوعیت انجام کارهای سخت، خطرناک و زیانآور در قانون کار به عنوان یکی از شرایط کار نوجوانان نیز مقرر شده است.
مرخصی بارداری و زایمان
یکی از انواع مرخصیها که در قانون کار برای حمایت از زنان کارگر مورد پیشبینی قرار گرفته است، مرخصی بارداری و زایمان است که به زنان مشمول قانون کار تعلق میگیرد.
مدت زمان مرخصی بارداری و زایمان بر اساس قانون کار ، 90روز میباشد که البته این مدت، به سبب قوانینی که بعدها به تصویب رسیده است، به 6 ماه و در حال حاضر به 9 ماه افزایش یافته است.
بازگشت به کار پس از مرخصی بارداری و زایمان
علاوه بر پیشبینی مدت زمانی تحت عنوان مرخصی بارداری و زایمان در قانون کار، تضمین بازگشت به کار پس از مرخصی بارداری و زایمان به عنوان موضوعی مهم در حمایت از کارگران زن مورد توجه قانونگذار قرار گرفته است.
به سبب تبصره یک ماده 76 قانون کار ، "پس از پایان مرخصی زایمان، کارگر زن به کار سابق خود باز میگردد و این مدت با تأیید سازمان تأمین اجتماعی جزو سوابق خدمت وی محسوب میشود". بر این اساس، در صورتی که کارفرما از بازگشت به کار زن پس از اتمام مدت مرخصی بارداری امتناع کند، این امر به منزله اخراج غیر موجه کارگر محسوب میشود .
البته این قانون در کشورهای متفاوت فرق میکند. به طور مثال کشور ما ابتدا ۶ ماه را برای مرخصی زایمان و بارداری در نظر گرفت اما هماکنون این زمان به ۹ ماه افزایش یافته است! همچنین به همسران زنان کارگری که از مرخصی زایمان خود استفاده میکنند پس از وضع حمل 2 هفته مرخصی با حقوق و دستمزد نیز تعلق میگیرد.
ممنوعیت شبکاری برای زنان طبق قانون کار
ممنوعیت کار در شب برای زنان تصور غلطی است و زنان در برخی مشاغل میتوانند شب کاری کنند. برای مثال در کارهای خدماتی و بهداشتی هیچ ممنوعیتی برای کار در شب برای زنان وجود ندارد. در این مشاغل، زنان میتوانند در هر ساعتی از شب مشغول به کار باشند.
البته بر اساس قوانین و مقررات بینالمللی، کار کردن در کارگاههای صنعتی، خصوصی یا دولتی از ساعت ۱۰ شب تا ۵ صبح برای زنان ممنوع است. این محدودیت با هدف حفاظت از سلامت و امنیت زنان شاغل در نظر گرفته شده است.
این تفاوت در قوانین، ناشی از ماهیت متفاوت مشاغل صنعتی و خدماتی است. در مشاغل صنعتی، شرایط کاری ممکن است برای زنان سختتر و خطرناکتر باشد، در حالی که در مشاغل خدماتی و بهداشتی، این محدودیتها لازم نیست.
شیر دادن به فرزند
ایجاد شرایط و سازوکارهایی برای برخورداری کارگران زن از حق شیر دادن به فرزندان سبب شده است تا ماده 78 قانون کار، تکالیفی را بر عهده کارفرمایان مشمول قانون کار قرار دهد .
به سبب ماده 78 قانون کار : "در کارگاههایی که دارای کارگر زن هستند، کارفرما مکلف است به مادران شیرده تا پایان 2سالگی کودک پس از هر 3 ساعت، نیمساعت فرصت شیر دادن بدهد . این فرصت جزو ساعات کار آنان محسوب میشود و همچنین کارفرما مکلف است متناسب با تعداد کودکان و با در نظر گرفتن گروه سنی آنها مراکز مربوط به نگهداری کودکان (از قبیل شیرخوارگاه، مهد کودک و ... ) را ایجاد نماید".
شرایط بازنشستگی زنان در ایران
زنان کارگر میتوانند پس از 20 سال سابقه پرداخت حق بیمه، در سن 55 سالگی بازنشسته شوند. زنان باید حداقل 20 سال سابقه پرداخت حق بیمه به سازمان تأمین اجتماعی داشته باشند تا واجد شرایط بازنشستگی شوند.
حداقل حقوق بازنشستگی زنان نیز برابر با 50درصد میانگین حقوق 2سال آخر خدمت آنان است. زنان میتوانند با افزایش سنوات پرداخت حق بیمه، سن بازنشستگی خود را کاهش دهند. به ازای هر 5سال سابقه بیمه اضافی، یک سال از سن بازنشستگی کم میشود.
همچنین مرخصیهای زایمان جزو سوابق بیمهای محسوب میشوند و در محاسبه سن بازنشستگی زنان لحاظ میشوند.
بنابر شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه، بانوان در این سالها به مشاغل سختی ورود کردهاند و توانستند همپای مردان و در برههای فراتر از مردان فعال باشند لذا توانایی، قدرت اندیشه، خصوصیات روحی و روانی آنها نشان میدهد که زنان از تواناییها و قابلیتهای بالایی برخوردارند و باید برای آنها همانند مردان حقوق و شرایط یکسانی در نظر گرفت تا آنها بتوانند آرامش را همانند مردان در زندگی خود احساس کنند.