شیوع ویروس کرونا سبک زندگی را بهکلی تغییر داد؛ حتی شرایط دانشگاهها، دانشجویان و آموزش عالی را هم از این تغییر بینصیب نگداشت.
پردامنهترین بحث حوزه آموزش عالی در ماههای گذشته تغییر نحوه آموزش، صندلیها و کلاسهای خالی است که خروجی آن در سرنوشت علمی، اقتصادی و فرهنگی و بسیاری از بخشهای جامعه و کشور تأثیر خاص خود را خواهد داشت.
در رویکرد جدید وزارت علوم و دانشگاههای ایران میزان تأثیرگذاری و مسئولیتپذیری اجتماعی و از همه مهمتر آموزش نسلی که بتواند در جامعه تأثیرگذار باشد، بهعنوان هدف اصلی و اولویت تعریف شده است.
دانشگاه بوعلی سیناي همدان هم نسبت به این موضوع بیاعتنا نشده و حرکت را آغاز کرده است.
اگر میخواهیم برای بهبود اقتصاد، صنعت کشاورزی، سبک زندگی و فرهنگ جامعه حرکت مثبت و اقدام مؤثری انجام دهیم و کمک کنیم باید به تأثیرگذاری جامعه در دانشگاه توجه بیشتری شود.
دکتر یعقوب محمدیفر رئیس دانشگاه بوعلی سیناي همدان درباره اهداف دانشگاه بوعلی و چگونگی قرارگیری در مسیر رشد و تغییر نظریات و راهکارهای شنیدنی و قابل اجرایی را دارد.
اهداف و جایگاه دانشگاه بوعلی در رسیدن به اولویتها را چگونه توصیف میکنید؟
اصلیترین هدف این است که دانشگاه نقش تاریخی خود را در جامعه ایفا کند که این مهم با تربیت نسلی که در جامعه تأثیرگذار باشد، محقق میشود.
در برنامه ششم توسعه هستیم و در تمامی دانشگاهها از جمله دانشگاه بوعلی همدان وظایف بهصورت کلان مشخص شده و اسناد بالادستی فراوانی وجود دارد که دانشگاه بوعلی سینا هم به این اسناد پایبند است.
یکی ازاهداف توسعه دانشگاه، قرارگرفتن دانشگاه بوعلی در رده ده دانشگاه برتر کشور است که خوشبختانه در ارزیابی دانشگاه در هیأت امنا مشخص شده است که دانشگاه جایگاه مناسبی در رنکینگ IsC دارد که با دانشگاه اصفهان مشترک است، از طرفی در رتبهبندی تایمز نیز در جایگاه 301 تا 350 قرار دارد و در جهان هم رتبه يک هزار و 544 در دانشگاههای جهان نیز در رتبهبندی تایمز جایگاه 251 تا 300 را ازآن خود کرده است.
تولید مدرک یا نوآوری؟
نظام دانشگاهی ما جوان است و لازم است تمرین مضاعفی داشته باشد، ما وقتی از نظام نوآوری صحبت میکنیم در کنارش یک چرخه لازم داریم؛ فارغالتحصیل، دانشجوی درحال تحصیل، استاد، دانشجوی دکتری و دانشجوی ارشد باید در این چرخه قرار بگیرد، پژوهش با نیاز روز باشد.
تغییر نگاه خیلی مهم است؛ در یک چرخه، موجودات با هم در تعامل هستند و در دانشگاه این اکوسیستم بهخوبی برقرار نشده است.
اگر قرار بود ده یا 15 درصد مشکلات جامعه را نیروی جوان و باانگیزه پر کند، بسیاری از مشکلات جامعه حل میشد، این یعنی نیروهای جوان آنطور که باید بهکار گرفته نشده است.
مرکز نوآوری، بخشی از این چرخه است در کنار آن بخش پیشرشد، رشد، پارک علم و فناوری و برج فناوری نیاز داریم، دانشگاه هم باید نیروی آنها را تأمین و آموزش و پرورش پایه را تقویت کند. به نظر من با توجه به رویکرد جدیدی که در دستورکار دانشگاهها قرار دارد، نوآوری و برجهای فناوری یک ضرورت روز است که باید آن را تسریع کنیم و این نگاه در کشور درحال انجام است.
جایگاه واقعی انجمنهای علمی در دانشگاهها کجاست؟!
بیش از 57 انجمن علمی دانشجویی با نیروهای باانگیزه دانشگاه هست که کارهای ارزشمند و خروجیهای قابل توجهی دارند؛ از دعوت یک سخنران تا برگزاری یک نمایشگاه و رویدادهای مختلف.
این انجمنها موجب آشنایی دانشجوها با رشته تحصیلی، مباحث آموزش، پژوهش و تربیت میشود.
انجمنهای علمی دانشگاه بوعلی سینا با توجه به تعداد و کیفیت فعالیتهایی که انجام داده است در رده 5 انجمن برتر کشور قرار دارند.
سال تحصیلی جدید چگونه تعریف و تبیین شده است؟
معتقدم که دانشجوهای دکتری و برخی از دانشجوهای کارشناسی ارشد بهصورت حضوری در کلاسها شرکت کنند اما برای دانشجویان کارشناسی امکانات زیادی از نظر تعداد خوابگاهها نداریم و نگرانیهای زیادی در این موضوع وجود دارد؛ زیرا هنوز جنبههای ناشناخته این ویروس خیلی زیاد است.
آموزشهای مجازی تا چه اندازه موفق عمل خواهند کرد؟
برای آموزش مجازی باید 3 هزار درس ارائه می شد که حجم زیادی بود، دراین زمینه گروه علوم تربیتی و IT فعالیتهای ارزشمندی انجام دادند اما موانع خاص خودش را هم داشت، از تأمین نبودن زیرساختهایی نظیر اینترنت و از طرفی هم هزینههایی که برای دانشگاهها دارد البته دسترسی نداشتن برخی دانشجویان به کلاس آنلاین نیز یک معضل دیگر بود.
اما آنچه مبنا قرار گرفت اینکه در نیمسال نخست 2_98 بهصورت آفلاین فعالیت کنیم و دانشجویانی که امکان دسترسی نداشتند با مراجعه به کافینت مشکل را حل میکردند.
در تابستان نیز بهدلیل برگزاری چند درس عملی و کنکور وقفههایی وجود داشت اما بهطور کلی کلاسهای عملی مثل درسهای تربیت بدنی، آزمایشگاه و دروس کارگاهی بهخوبی برگزار شد.
۲۹شهریور آغاز ترم جدید
با تمام این اوصاف آغاز ترم تحصیلی دانشگاه 29 شهریورماه خواهد بود، انتخابات واحدها درحال انجام است و آموزش مجازی هم 40 درصد آنلاین و مابقی آفلاین انجام می شود.
برای حل مشکلات زیرساختی هزینههایی شده است که انتظار میرود در بخش آموزش مجازی بتوانیم موفق عمل کنیم.
مکانیزم رصد و نظارت دانشجو در ترم جدید
برای ترم تحصیلی جدید مکانیزمی را طراحی کردیم که استاد دانشجورا رصد میکند، بهطوریکه مشخص میشود دانشجو فایل بارگذاری شده را مشاهده کرده است یا نه و حتی استاد فایل را در چه ساعتی بارگذاری کرده است.
برخی رشتههای دانشگاهی اشباع شده و بازار کار هم ندارند، آیا امکان دارد این رشتهها از سیستم آموزشی عالی حذف شود؟
در برههای از زمان سازمانهایی غیر از آموزش عالی برای دانشگاهها تصمیم گرفتند و در بسیاری شهرها دانشگاههای مختلف بهصورت انبوه ایجاد شد، دهه 70 و ابتداي دهه 80 داوطلبان نزدیک 5/1 تا 2 میلیون نفر بود و اما اکنون دانشگاهسازی یک امر عادی است، شاید دامنه نفوذ آموزش عالی زیاد شد اما بدون داشتن حداقلهای موجود رشته ایجاد شد.
رشد کمی جای کیفیت را در آموزش عالی گرفت
در نیمههای دهه 90 به این نتیجه رسیدیم که توسعه دانشگاهها بهصورت کمی بوده نه کیفی؛ بنابراین حدود 5 سال است که طرح آمایش آموزش عالی جدی شده است. اگرآموزش عالی این روند را ادامه میداد، امروز وضعیت بدتری داشتیم اما اکنون با انتقاد از اجرای طرح آمایش آموزش عالی از ایجاد رشتههای موازی جلوگیری شد.
خروجی تصمیمات کیلویی سرعت و کیفیت آموزش را گرفت
هماکنون روند کندی دارد اما امیدواریم وزارت علوم با این برنامه تعداد دانشگاههای کشور را به کمتر از 50 دانشگاهها برساند.
نگاه به رشته و مسائل بینرشتهای بسیار مهم است؛ معتقدم آموزش عالی کشور ما بهدلیل واهمهای که نتیجه و خروجی کار خودش هم هست، بسیار کند پیش میرود.
باید منافع ملی را اولویت دانست، اگر مجلس و دیگر دستگاهها منافع کلان کشور را وارد کار کنند همراهی و همکاری هم خواهند کرد.
موازیکاری به عقبماندگی دامن میزند، فکر تجمیع باشیم
در بسیاری از کشورها از جمله انگلیس و فرانسه و آلمان و آمریکا و... تجمیع انجام شده، دانشگاه بزرگتری ساختهاند و رشتههای موازی را با هم ادغام کردند و در واقع از امکانات بهنحو مطلوب استفاده کردند.
دانشگاههای جمهوری اسلامی در منطقه سرآمد هستند که تایمز و ISI هم این موضوع را تأیید میکنند. باید از آموزش عالی دفاع کنیم.
چرخه ناقص کیفیت آموزش عالی ما را نادیده گرفت
محصولاتی که آموزش عالی ما تولید میکند همه جای دنیا خریدار دارد، خیلیها هستند که هجمههای زیادی به آموزش عالی وارد میکنند، من اینجا و در مقام دفاع اعلام میکنم مدارک دانشگاهی ما را بهترین کشورهای توسعهیافته دنیا از لحاظ آموزشی میپذیرند و فارغالتحصیلهای ما در هرجای دنیا موفق عمل میکنند.
بهنظر میرسد نظام آموزش عالی ما هم کارنامه خوب و هم محصولات خوبی دارد، اما این چرخه ناقص است، ناقص بودن این چرخه یک انتقاد جدی به مجلس، دولت و وزارتخانههای ما است که این چرخه را باید کامل کنند.
مجلس باید پشتوانه آموزش عالی را تقویت کند
قوانین ما در استفاده از زیرساختهای موجود در آموزش عالی بسیار نارسا است. معتقدم قسمتهایی از وزارت صنایع، وزارت بازرگانی و وزارت جهاد باید در کنار وزارت علوم قرار بگیرند و این تعامل چنان برقرار شود که گویی یک بخش هستند اما این ارتباط تاکنون برقرار نشده است. ما درخواستهایمان را در آموزش عالی دقیق مشخص نکردیم، همه جای دنیا غصه میخورند که چرا این همه جوان ندارند ما این همه جوانان خوب، خوشفکر و با شعور و بافکر داریم که یک پایاننامه مینویسند و ما در قفسهها میگذاریم و معتقدیم به هیچ دردی نمیخورد.
باور دارید که بینرشتهای قربانی نگاههای خورد شد؟
ایجاد رشته پس از تولید انبوهی که در سالیان اخیر ایجاد شد و سختگیرانه وزارت علوم سخت شده است، اما نگاه کلان این است که ما باید بینرشتهایها را تقویت کنیم، هنوز نگاه بینرشتهای در جامعه ما نیست از سمتی این نگاه نباید موجب شود که علوم پایه و بنیادین ما نادیده گرفته شوند.
با تولید انبوهی که شکل گرفته بسیاری از مدارک بیاعتبار شده است، اگر صنعت قوی میخواهیم باید مهندسان قوی داشته باشیم، در حوزه علوم انسانی که یک حوزه بنیادین است نیازمند یک تفکر ویژه هستیم.
علوم انسانی آینده یک اقتصاد قوی را تعیین میکند
اکنون باید طبق نیازهای منطقهای رشتهها را تغییر دهیم، دانشگاههای ما باید سرفصل ویژه خودشان را داشته باشند. چه بسا یک درسی خیلی خوب است ولی برای دانشگاه بوشهر و خلیج فارس خوب است، بنابراین من فکر می کنم باید اختیارات بیشتری به وزارت علوم داده شود، رشتهها باید به رشتههای خاص تبدیل شوند و مزیتهای منطقهای دیده شوند. یعنی هر فرد با توجه به علاقهای که دارد و مزیت منطقهای که درس میخواند رشته را انتخاب کند و بین فارغالتحصیلان دانشگاههای مختلف تفاوتهایی باشد. بنظر میرسد ضرورت تغییر در هدفگذاری دانشگاهها دیده میشود و در این زمینه از دنیا الگوبرداری کنیم.