انقلاب اسلامی سال 57 رخدادی بود که نگاه جامعه به نقش و جایگاه زن را دچار دگرگونی ساخت؛ رویدادی که با تکیه بر اهداف و ارزشهای آن میتوان در مسیر رفع نابرابری و شکافهای جنسیتی گام نهاد.
به گزارش ایرنا، نقش زنان در بسیاری از تحولات عمیق سیاسی و مدنی، متغیری کارساز اما بیشتر پوشیده و در عین حال بنیادین بوده است. انقلاب اسلامی ایران نیز به عنوان یکی از مهمترین حرکتهای مردمی در تاریخ معاصر جهان از این قاعده مستثنی نبوده و زنان چه پیش از انقلاب و چه پس از آن دوشادوش مردان برای پیروزی حق بر باطل گام برداشتهاند.
برای بسیاری انقلاب اسلامی سال 57، پیش و بیش از آن که انقلابی سیاسی باشد، دگرگونی اساسی در سبک زندگی ایرانیان و برای زنان کشور محملی به سوی ارتقای منزلت فردی و اجتماعی بود؛ زنانی که تا پیش از آن، در بسترهای اجتماعی مضیق حضور داشتند اما با پیروزی انقلاب اسلامی، عمق تاثیرگذاری زنان در تمامی عرصههای جهاد و مبارزه گسترش یافت تا آن جا که بنیانگذار انقلاب اسلامی، اثر حضور زنان در انقلاب را برابر مردان عنوان کرده و بیان داشتند: «شما خواهران در این نهضت سهم بهسزایی داشتید و در همه جا کمک کردید و پیشوا بودید نسبت به مردها و موجب قدرت شدید نسبت به آنها.»
به همین مناسبت یکی از ایام دهه فجر انقلاب، به منزلت زن مسلمان اختصاص یافته است. در این گزارش برآنیم تا با تبیین دیدگاه امام خمینی (ره) در مورد نقش زنان و تاثیرگذاری در عرصههای اجتماعی و سیاسی و نیز راهکار حضور برجستهتر آنان بپردازیم.
انقلاب خودباوری، تغییر دهنده مرزهای توانمندی
انقلاب اسلامی با تغییر مفاهیم ارزشی، عامل تحول و تبلور خودباوری در زنان شد. با افزایش مشارکت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی، زنان از طریق بالفعل کردن تواناییهای بالقوه خود، حضوری برجسته در عرصههای مختلف و جایگاههای مدیریتی پیدا کردند.
در راستای حمایت و راهبری امام خمینی (ره) پس از پیروزی انقلاب اسلامی و آنچنان که در صحیفه ایشان برای ما به میراث مانده «همه ملت ایران چه زنان و چه مردان باید این خرابهای را که برای ما گذاشتهاند بسازند، ایران با دست تنها مرد ساخته نمیشود، مرد و زن باید باهم این خرابه را بسازند.»؛ این فرامین عاملی شد تا زنان به عنوان متعهدترین و متخصصترینها در عرصههای داخلی و بینالمللی بدرخشند.
بر اساس آمارهای سرشماری در سال 1355، نرخ باسوادی مردان در کل کشور نزدیک به 59 درصد و همین نرخ در مورد سواد زنان 35 درصد بود که معنایی جز شکاف 24 درصدی سواد میان مردان و زنان ندارد. این اختلاف در مورد زنان و مردان با سواد شهری ۱۹ درصد و در مورد زنان روستایی شکاف موجود شدیدتر بود. بر اساس آمار سال 55، حدود ۸۳ درصد زنان روستایی بیسواد بودهاند. همچنین در دوران پیش از انقلاب تنها ۱۰ درصد از کرسیهای دانشگاه در اختیار زنان قرار داشت.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با ایجاد فرصت برابر تحصیلی برای دختران و پسران، میزان رشد باسوادی در زنان بیشتر و فاصله و شکاف جنسیتی بین تعداد مردان باسواد و زنان باسواد کمتر شد. زنان توانستند حتی در کسب مدارج بالای علمی از مردان پیشی بگیرند.
بر اساس آخرین آمارهای منتشر شده ازسوی سازمان نهضت سوادآموزی ایران، فاصله باسوادی زنان و مردان در گروه سنی ۱۰ تا ۴۹ سال ۱۰ درصد نسبت به دهه پیش ــ با توجه با سرشماری سال ۹۵ ــ کاهش نشان میدهد و میزان باسوادی زنان در این گروه سنی به ۹۳.۴ درصد رسیده است.
به همین تناسب، میزان حضور و مشارکت زنان در کسب کرسیهای سیاسی و اجتماعی همافزایش یافت و ایجاد فرصتهای مطالعاتی و تحقیقاتی برای زنان در عرصههای مختلف علمی و پژوهشی و در فضای امن اخلاقی، باعث شد تا استعدادهای بالقوه آنها زمینه ظهور و شکوفایی پیدا کند.
به این ترتیب، تجربه حضور زنان در پستهای مدیریتی و ردههای بالای سیاسی مانند وزارت، معاونت رئيس جمهوری، نمایندگی مجلس شورایاسلامی، شهرداری، فرمانداری و ... به ثبت رسیدهاست.
نحوه مشارکت اجتماعی و سیاسی زنان قبل و بعد پیروزی انقلاب هم تفاوت بسیاری پیدا کردهاست. زنان در دوران جنبش تنباکو، مشروطه و پس از آن در ماجرای کشف حجاب به شکلی موضعی نقش محوری ایفا کردند و در صحنه مبارزه و مخالفتها حضور داشتند. اما با پیروزی انقلاب اسلامی، آزادیهای مدنی و اجتماعی و مشارکت زنان در عرصههای فرهنگی، ورزشی، علمی، سیاسی و اجتماعی در سایه تکلیف و توکل و معرفت الهی و رسیدن به شأن و منزلت گسترشی چشمگیر یافت.
زنان و مسیر انقلابی
آنگونه که بیان شد، جایگاه فردی و اجتماعی زنان قبل و بعد از انقلاب اسلامی را نمیتوان یکسان دانست. پس از انقلاب به دلیل فرصت و بسترهای ایجاد شده، خودباوری و اعتماد به نفس زنان افزایش یافت و آنان توانستند در عرصههای مختلف، توانایی خود را به منصه ظهور برسانند. با این حال، هنوز برخی عوامل شکاف جنسیتی پابرجا است و در تداوم مسیر انقلابی، آموزههای اصیل آن برای ارتقای جایگاه زنان باید مرجع عمل قرار گیرد.
هنوز بخش مهمی از بازار کار و پستهای مدیریتی با انحصاری مردانه مواجه است و این در حالی است که زنان 60 درصد کرسیهای علمی را کسب کردهاند، فرصت ظهور و ارایه آن چه را آموختهاند ندارند و نرخ بیکاری در بین زنان نسبت به مردان بیشتر است؛ موضوعی که نیازمند تدابیر سیاسی و قانونی و تغییر نگاه به حضور اجتماعی، سیاسی و اقتصادی زنان است همانند آن چه بنیانگذار انقلاب اسلامی بارها اشاره و توصیه کردهاند «زنان همچون مردان در ساختن جامعه اسلامی فردا شرکت دارند. آنان از حق رأی دادن و رأی گرفتن برخوردار هستند. در مبارزات اخیر، زنان ایران سهمی چون مردان دارند. ما همه گونه آزادی را به زن خواهیم داد. البته جلوی فساد را میگیریم و در این مورد دیگر بین زن و مرد فرقی نیست.»
در جای دیگری نیز امام خمینی (ره) چنین بر مشارکت زنان تأکید میکنند «شما زنان باید در همهی صحنهها و میدانها آن قدری که اسلام اجازه داده، وارد باشید؛ مثل انتخابات که امروز عملی است که باید انجام بگیرد... همان طوری که مردها فعالیت میکنند برای انتخابات، خانمها هم فعالیت میکنند برای اینکه فرقی بین شما و سرنوشتتان با دیگران نیست.»