عرصه بین‌الملل پس از گذراندن دوره‌هایی از جمله عصر انقلاب صنعتی، دوران استعمار، جنگ‌ها جهانی اول و دوم، جنگ سرد و آغاز دوران امپریالیسم، بیش از هر دوره‌ای به روابط میان دولت‌ها با یکدیگر وابسته شده است. پس از گذشت چندین سال از آغاز اعمال و رفتار امپریالیسم، اکنون کشورهای صنعتی نیز خود وابسته به ادامه روابط با کشورهای سرمایه‌پذیر شده‌اند.
در عصر حاضر نمی‌توان به‌راحتی از تأثیرات متغیر‌های بین‌الملل بر اقتصاد و سیاست‌های کشورها رد شد. با این‌حال تهولات عرصه بین‌الملل با برخی بحران‌ها از جمله شیوع ویروس کرونا و مشکلات اقتصادی نسبت به دهه گذشته آشفته‌تر و غیرقابل پیش‌بینی شده است.
پس از چندین سال تلاش تیم مذاکره‌کننده کشورمان با1+5 و رسیدن به نتیجه قابل قبولی به اسم برجام، بیش از تأثیر مثبت در اقتصادی، به افزایش قدرت دیپلماسی کشور افزود. البته این را هم باید گفت که کشور هزینه‌های فراوانی را برای این توافق محکم بین‌المللی متحمل شد.
پس از خروج دونالد ترامپ رئیس جمهور فعلی ایالات متحده آمریکا از برجامی که با هماهنگی مقامات ارشد کشور و با هماهنگی دستگاه‌های ناظر انجام شده بود، تبدیل به مسأله‌ای برای انتقاد‌های حزبی و تسویه حساب‌های شخصی شد؛ زیرا بـه مـوجب اصل 110 قانون اساسی سیاست خارجی که یکی از ارکان سیاست‌های کلی نظام محسوب می‌شود، توسط وزارت امورخارجه قابل تعیین نبوده و با نظارت مقام معظم رهبری با آن همراه است.
اختلاف‌نظر‌ها در مسائل بین‌الملل و تغییر رویکردی با تغییر قدرت جریان‌ها و طیف‌های داخلی نتیجه‌ای جز فرصت‌سوزی و تقبل هزینه‌ها بدون بهره‌برداری، در بر نخواهد داشت؛ زیرا انتخاب یک مسیر در هر زمینه‌ای برای رسیدن به هدف و سوددهی صرف هزینه‌هایی از جمله وقت و اقتصادی لازم است. این مسأله در عرصه سیاست بین‌الملل نسبت به سایر مسائل از قابلیت پیش‌بینی کمتری برخوردار است؛ زیرا متغیر‌های زیادی در این میان تأثیرگذار خواهد بود.
FATF گره‌ای بر گره‌های بازنشده
یکی از نتایج اختلافات و ناهماهنگی‌‌های داخلی را می‌توان در مسأله FATF که با ارائه دولت و تصویب در مجلس توسط شورای نگهبان تأیید نشد و از 5 ماه پیش کشور دوباره در لیست سیاه FATF قرار گرفت.
خبرگزاری ایسنا چند روز پیش در گزارشی خبر داد، وزارت دارایی کانادا با صدور بیانیه‌ای اعلام کرده است که هر تراکنشی با مبدأ، مقصد یا ارتباط با ایران، صرف‌نظر از مقدار آن تراکنشی پرریسک ارزیابی خواهد شد. طبق تصمیم وزارت دارایی این کشور، از این پس بانک‌ها، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات مالی، بانک‌های خارجی و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات کارت‌های اعتباری باید ضمن شناسایی هویت مشتریان ایرانی(حقیقی و حقوقی) نسبت به ریسک پولشویی و تأمین مالی تروریسم مطمئن شوند.
به گفته این مرکز کانادایی، به‌دنبال قرار گرفتن نام ایران در فهرست کشورهای غیرهمکار کارگروه ویژه اقدام مالی(FATF)، این کارگروه از کشورهای عضو خواسته بود که با انجام اقدامات مؤثر به محافظت از سیستم مالی جهانی در برابر ریسک‌های موجود بپردازند.
این درحالی است که در روابط با کشور‌هایی همچون روسیه و چین که پس از خروج آمریکا از برجام همواره با تکیه بر لزوم پایبندی ایران به برجام، آمریکا را تقبیه و به دفاع از ایران در جدال‌های دیپلماتیک پرداخته‌اند نیز دچار مشکل شده‌ایم.
طبق گزارش چند روز گذشته ایلنا، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین اعلام کرده بود که درحال‌حاضر عملا هیچ مبادله بانکی با روسیه و چین نداریم و اگر فردی با پاسپورت ایرانی در این کشورها درخواست خدمات بانکی کند، از ارائه آن خودداری می‌شود.
این درحالی است که خبرگزاری رویترز به‌تازگی در خبری اعلام کرد که بانک‌های چینی وادار شده‌اند تا به‌دلیل تحریم‌های آمریکا هرچه زودتر از سیستم پیام‌رسان سوئیفت جابه‌جا شوند و به سیستم پیام‌رسان چینی روی آورند.
با این‌حال مجیدرضا حریری در این‌باره نیز می‌گوید که مشکل اصلی مبادلات ما در سوئیفت نیست، بلکه این است که هیچ بانکی حاضر به همکاری با ما نیست چون در مظان پولشویی هستیم و این منهای تحریم‌های آمریکا است که موجب فشار مضاعف بر روی ما شده است.
پیش از قرار گرفتن ایران در لیست سیاه مذکور رئیس کل بانک مرکزی روسیه به رئیس کل بانک مرکزی ایران گفته بود که اگر تهران وارد لیست سیاه FATF شود، کشور مطبوعش قادر به مراودات مالی با ایران نخواهد بود.
قرار گرفتن کشور در این لیست سیاه یکی از عوامل و بهانه‌هایی بود که ایران را از گرفتن وام کرونا مربوط به صندوق بین‌المللی پول محروم کرد.
مثلث تقابل منافع ایران، چین و آمریکا
انتخابات ریاست‌جمهوری پیش روی ایالات متحده آمریکا خواه ناخواه در فرایند عرصه بین‌المللی تأثیر خواهد گذاشت. با این‌حال کشورمان به‌دلیل تجربه سیاسی از بدعهدی‌های کشورهای غربی و قانون‌شکنی‌های اخیر دولت آمریکا، نمی‌توانیم به تغییر روند سیاسی این کشورها امید ببندیم.
با وجود این، تغییر قدرت در آمریکا بر روابط فرایند رفتار متحدان فعلی با کشورمان اثرگذار خواهد بود.
همان‌گونه که در توجیه نپذیرفتن شرایط FATF از بدعهدی‌های غرب و ازجمله آمریکا صحبت می‌شد، اکنون کشور در نوع روابط با کشورهای همسایه، متحدان سیاسی و اقتصادی با مشکل روبه‌رو شده است.
یکی از جریان‌های غالباً تأثیرگذار در این نوع رابطه کشور با نظام‌های بین‌المللی، لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران در پایان مهرماه است. همان‌طور که شاهد هستیم کشورهای چین و روسیه از مشتاقان این اتفاق برای فروش سلاح به ایران محسوب می‌شوند. برخی در کشور پیشنهاد می‌دهند که تمدید تحریم‌های تسلیحاتی کشور را می‌توان پایان برجام به توسط ایران اعلام کرد.
در این میان می‌توان گفت که تثلیثی در میان منافع و مواضع سیاسی کشورهای حاضر در بطن چالش ایجادشده توسط رئیس‌جمهور این کشور، تشکیل شده است تا بازیگران این صحنه سیاسی منتظر اقدامات یکدیگر باشند.
از یک سو دولت فعلی آمریکا و رژیم اشغل‌گر اسرائیل هستند که همواره خواهان نابودی کامل برجام هستند. ترامپ که نشان داده است در برخی مواضع منافع رژیم اسرائیل بر مردم آمریکا ارجحیت دارد، برای رضایت این رژیم اشغال‌گر از هیچ تلاشی برای نابودی برجام فروگزار نکرده است. از سوی دیگر کشورمان ایران که به ادامه حمایت چین و روسیه (که در این مدت خود را حامی و علاقه‌مند به اتحاد و مشارکت بیشتر با ایران نشان داده‌اند) در رابطه با تحریم‌های تسلیحاتی امیدوار بوده و به بستن قراردادهای طولانی مدت برای بی‌اثر کردن تحریم‌های آمریکا با این 2 کشور به‌ویژه جمهوری خلق چین ابراز تمایل می‌کند. با این‌حال از سوی دیگر دولت چین که غالباً اختلافاتش با ایالات متحده بر سر مسائل اقتصادی است، منتظر و خواستار تغییر روند فعلی آمریکا بوده و از این رو انتخابات پیش روی این کشور را تأثیرگذار قلمداد می‌کند.
دولت چین همواره خواستار کاهش تنش‌های خود با ایالات متحده بود است. به گزارش منتشر شده از ایرنا، وزیر خارجه چین پنجشنبه گذشته از پکن به‌صورت ویدئوکنفرانس در اتاق فکر چین و آمریکا سخنرانی کرد و گفت: ما جدی‌ترین چالش‌ها را در رابطه با آمریکا در 40 سال گذشته شاهد هستیم اما سیاست پکن برای مصالحه و بهبود روابط با آمریکا تغییری نکرده است. «وانگ یی» از جمله مقام‌هایی است که بارها در این‌باره اظهارنظر کرده و بر کاهش اختلافات در ماه‌های گذشته تأکید کرده و همچنان خواستار بهبود مناسبات است.
بایدن یا ترامپ؟
پس از انتخابات آتی ریاست‌جمهوری ایالات متحده آمریکا که در ماه دسامبر آغاز خواهد شد، نماینده حزب پیروز با تشکیل کابینه مورد نظر در ژانویه 2021 کار خود را آغاز خواهد کرد.
در انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده با وجود رأی‌گیری در میان مردم نسبت به کاندیدا‌های انتخاباتی، انتخاب رئیس جمهور توسط مردم صورت نمی‌گیرد. هر یک از ایالات آمریکا نسبت به جمعیت خود دارای تعداد مشخصی از نمایندگان الکترال خواهد بود. نمایندگان الکترال در زمان انتخابات ریاست جمهوری توسط مردم انتخاب می‌شوند.
به این‌صورت که مردم در قسمتی نام رئیس‌جمهوری منتخب خود را نوشته و در قسمت دیگر نام نماینده الکترال می‌نویسد؛ زیرا این نمایندگان الکترال هستند که گزینه اصلی ریاست جمهوری را انتخاب می‌کنند. این نمایندگان نباید دارای پست و مقام دولتی باشند.
در هر یک از انتخابات ریاست جمهوری، کاندیدایی که از مجموع 538 رأی الکترال 270 رأی اخذ کنند، به‌عنوان پیروز انتخابات تشکیل کابینه خواهند داد.
در انتخابات دوره گذشته، دونالد ترامپ در رقابت با هیلاری کلینتون با وجود کمتر بودن رأی مردمی توسط نمایندگان الکترال به پیروزی رسید.
حال از یک سو برخی تحلیل‌گران شکست ترامپ را به‌دلیل نارضایتی‌های داخلی محتمل دانسته و از سوی دیگر برخی وی را با رأی نمایندگان الکترال رئیس‌جمهور 4 سال آتی ایالات متحده می‌دانند.
4 پیش‌بینی محتمل از سال 2021
حال با بررسی چند متغییر می‌خواهیم به پیش‌بینی تحولات بین‌الملل به‌ویژه نوع تأثیر آن بر روابط ایران با کشورهای متحد، بپردازیم.
■ پیروزی مجدد جمهوری‌خواهان و ادامه روند فعلی
درصورت پیروزی مجدد ترامپ در ایالات متحده و ادامه روند فعلی در چالش با جمهوری خلق چین، قراردادهای طولانی مدت با چین و روسیه برای کشورمان می‌تواند راه‌حل مناسبی باشد.
البته باید گفت که برای تحقق این مسأله، حفظ اصول قوانین سازمان‌های بین‌المللی از جمله FATF و پایبندی به برجام را باید درنظر گرفت؛ زیرا در طول این سال‌ها کشورهای روسیه و چین بر پایبندی ایران بر این تعهدات تأکید کرده و در مسأله FATF شاهد این هستیم که با عدم مراودات بانکی با این 2 کشور روبه‌رو شده‌ایم.
ادامه اختلافات آمریکا با چین، دست چین را از برخی بازار‌ها در غرب کوتاه خواهد گذاشت. از این رو فرصت مناسبی برای جذب سرمایه و مراودات اقتصادی با این کشور برای ایران پیش خواهد آمد.
■ پیروزی ترامپ و تنش‌زدایی از روابط اقتصادی با چین
درصورت پیروزی مجدد دونالد ترامپ در انتخابات آتی آمریکا، تلاش‌های چین برای بهبود شرایط فعلی میان این 2 کشور بیشتر خواهد شد، زیرا جو بایدن در فعالیت انتخاباتی اخیر خود ترامپ را به نرمش زیاد در برابر چین در مسأله ویروس کرونا متهم ساخته است. انتقاد وی از ترامپ در ارتباط با نحوه برخوردش با چین، این پیام را می‌دهد که بایدن رویکرد سخت‌گیرانه‌ای در ارتباط با پکن اتخاذ خواهد کرد.
از این رو دولت چین تمایل به پیروزی مجدد ترامپ در انتخابات آتی داشته و درصورت پیروزی این رئیس‌جمهور در این راه تلاش خواهد کرد. با توجه به این مسأله، جمهوری خلق چین درصورت تنش‌زدایی با ایالات متحده و لغو تحریم‌ها چین توسط ترامپ، چین آن متحدی که انتظارش را داریم نخواهد بود؛ زیرا همان‌طور که گفته شد اختلافات چین و آمریکا غالباً بر سر مسائل اقتصادی و رقابت در این حوزه است.
■ پیروزی دموکرات‌ها و بازگشت بی‌شرط بایدن به برجام
درصورت پیروزی جو بایدن در انتخابات آتی انتظار می‌رود که وی به‌سرعت به تعهدات بین‌المللی که ترامپ از آنها خارج شده است، بازگردد. می‌توان گفت بر سر این مسأله، نوعی فشار و اجبار حزبی برای بایدن وجود دارد.
با این‌حال برای بازگشت بایدن به برجام باید برجام وجود داشته باشد و از این رو است که دولت ترامپ تمام تلاش خود را برای نابودی این معاهده تا پیش از انتخابات به‌کار گرفته است.
شاید خروج ایران از برجام با تمدید تحریم‌های تسلیحاتی از سوی اعضای شورای امنیت آخرین تلاش دیپلماتیک این رئیس‌جمهوری محسوب شود.
■ پیروزی بایدن و عدم بازگشت به برجام
با پیروزی دموکرات‌ها در انتخابات آتی ایالات متحده آمریکا، انتظار می‌رود که نوع روابط چین با آمریکا و دولت‌های اروپایی با قواعد دیپلماتیک تیره‌تر و دشوارتر از حال حاضر شود. این مسأله خود موجب خواهد شد که چین تمایل بیشتری برای ورود حداکثری به بازار‌های ایران و کشورهای آسیایی پیدا کند.
حال از سوی دیگر بایدن اگر قصد بهانه‌جویی برای عدم بازگشت به برجام را داشته باشد، از بهانه‌هایی از جمله کاهش تعهدات ایران در مسائل هسته‌ای و همین لیست سیاه َّFATF استفاده خواهد کرد.
پیروزی بایدن در انتخابات آتی ریاست جمهوری آمریکا درصورت خروج ایران از برجام و یا دادن بهانه به این کشور برای عدم بازگشت قانونی به برجام، قدرت دیپلماسی را از کشورمان خواهد گرفت که در این صورت به ادامه حمایت و همکاری چین و روسیه نمی‌توان امیدوار بود.
