رئیس دستگاه دیپلماسی ایران هفته گذشته عازم مسکو پایتخت روسیه شد و پیام «ویژه» رئیس جمهور ایران را به رئیس جمهور روسیه تحویل داد. این سفر که مهم ارزیابی شده است، حداقل به‌خاطر 3 موضوع انجام شد.
محمدجواد ظریف، درحالی‌که مصطفی کاظمی، نخست وزیر عراق، در سفری مهم عازم تهران شده بود، تهران را به مقصد مسکو ترک کرد. سفر 2 روزه کاظمی به تهران، نخستین سفر خارجی وی پس از تصدی نخست وزیری بود و به همین دلیل به‌طور گسترده مورد توجه رسانه‌ها و تحلیلگران قرار گرفت.
از آنجا که وزیر خارجه عراق، نخست وزیر این کشور را در سفر به تهران همراهی می‌کرد، تصور می‌شد که ظریف با همتای عراقی خود در تهران مباحثاتی انجام خواهد دهد. اما ظریف در اقدامی قابل توجه، عازم روسیه شد و حدود یک ساعت با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، گفت‌وگو کرد؛ همچنین با سرگئی لاوروف، همتای روسی خود، نیز گفت وگو‌های مفصلی درباره موضوعات مختلف انجام داد.
به گزارش فرارو، هنوز به‌طور دقیق مشخص نیست که چرا درحالی‌که نخست وزیر عراق عازم تهران بود، ظریف به مسکو سفر کرد و در نشست‌های متعدد هیأت‌های عراقی و ایرانی غایب شد. برخی معتقدند که ظریف 2 روز پیش از سفر کاظمی، به عراق رفته و گفت‌وگو‌های مفصلی با مقامات عراقی انجام داده بود؛ بنابراین لزومی نداشت که ظریف در تهران هم گفت وگو‌هایی انجام دهد.
به نظر می‌رسد که موضوعات «بسیار مهمی» وجود داشته است که ظریف ترجیح داد به مسکو برود.
دلیل نخست سفر ظریف، ظاهرا با برجام و تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل مرتبط است. وزیر خارجه گفته است که پیام ویژه حسن روحانی را به ولادیمیر پوتین تحویل داده است. به گفته ظریف، پیام روحانی درباره برجام و برخی مسائل دوجانبه است.
موعد رفع تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران، که طبق مفاد برجام باید اواسط اکتبر رفع شوند، نزدیک شده است. آمریکا دنبال تمدید نامحدود این تحریم‌هاست. کشور‌های اروپایی موضع مبهمی در این‌باره گرفته‌اند و در عین تأکید بر ضرورت حفظ برجام ادعا می‌کنند که رفع تحریم‌های تسلیحاتی برای منطقه «تبعات بزرگی» خواهد داشت.
معنای این عبارت، این است که اروپایی‌ها از احتمال رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران نگران هستند. در این میان، فقط روسیه و چین به وضوح از لزوم رفع تحریم‌های تسلیحاتی طبق برجام سخن گفته و درباره تبعات تمدید این تحریم‌ها هشدار داده‌اند؛ بنابراین احتمالا پیام ظریف شامل هماهنگی ایران و روسیه درباره مقابله با تلاش‌های آمریکا در این زمینه است. همچنین این احتمال وجود دارد که روحانی در پیام خود به پوتین اقدامات آتی ایران درصورت تمدید تحریم‌های تسلیحاتی را تشریح کرده است. چنین اقدامی می‌تواند در جلب حمایت روسیه از گام‌های بعدی ایران مؤثر باشد.
یک توافق راهبردی دیگر
اما علاوه بر برجام و مباحث مرتبط با آن، ظریف موضوع دیگری را در مسکو بررسی کرد که از منظر گسترش مناسبات ایران و روسیه در آینده می‌تواند حائز اهمیت باشد. او گفته است که در مباحثات خود با مقامات روس که بیش از 4 ساعت طول کشید درباره تمدید یک قرارداد قدیمی میان ایران و روسیه گفت‌وگو کرده است.
دیپلمات ایران در گفت‌وگو با صداوسیما جزئیات این قرارداد را توضیح داد و گفت: «در زمان آقای خاتمی توافقی ده ساله بین 2 کشور ایران و روسیه امضا شده بود و 2 کشور تصمیم گرفته بودند که درصورت رضایت از اجرای قرارداد هر ۵ سال یک‌بار این توافق را تمدید کنند، این قرارداد 2 بار تاکنون تمدید شده و اسفندماه مدت تمدید دوباره آن به اتمام .می‌رسد در همین چارچوب در جریان رایزنی که با مقامات روسیه داشتیم، تصمیم گرفتیم که یک قرارداد راهبردی جامع و درازمدت بین 2 کشور تدوین شود و درواقع قرارداد مورد اشاره به‌روز و برای تصویب به مجلس 2 کشور ارائه شود.»
از اظهارات ظریف این‌گونه برمی‌آید که ایران به موازات مذاکره با چین درباره سند همکاری راهبردی ۲۵ ساله میان 2 کشور، درباره یک قرارداد راهبردی و بلندمدت دیگر با روسیه نیز مذاکره می‌کند.
یک ادعا و چند تکذیب
اما فراتر از همه این موضوعات، سفر ظریف محور دیگری داشت که می‌تواند دلیل سوم سفر ظریف به مسکو باشد. او با مقامات روسیه درباره مسائل منطقه‌ای مانند سوریه، افغانستان و یمن گفت‌وگو کرد و این مسائل را برای ایران بسیار مهم خواند.
جان بولتون، مشاور سابق امنیت ملی آمریکا، در کتاب خاطرات خود که به‌تازگی منتشر شد، ادعایی مطرح کرده که کنفرانس خبری مشترک ظریف و لاوروف را تحت‌الشعاع قرار داد. بولتون ادعا کرده که پوتین در نشستی در ژوئن ۲۰۱۸ در کاخ کرملین به او گفته است که روسیه تمایلی به حضور ایران در سوریه ندارد.
لاوروف در کنفرانس خبری مشترک خود با ظریف، این ادعا را رد کرد و گفت: «گمان می‌کنم که آقای بولتون هیچ‌گونه مدرکی برای انتساب این سخنان به پوتین ندارد و این نوع اظهارات متعلق به رئیس جمهور روسیه نیست.»
از سوی دیگر، ظریف نیز با بیان اینکه ادعای بولتون را باور ندارد، گفت: «هیچ‌وقت آنچه بولتون به دوستان روسیه‌ای ما به‌ویژه رئیس جمهور روسیه نسبت داد را نه منطبق با واقعیات می‌دانیم و نه منطبق با همکاری‌هایی که ایران با روسیه و ترکیه برای ایجاد صلح و ثبات و آرامش در سوریه داشته است. فردی (بولتون) که بیشترین نقش را در جنگ‌افروزی در سوریه داشته و بیشترین تلاش را کرده که آمریکا را وارد جنگ‌های بی‌پایان کند و به قول ترامپ اگر در اختیار او بود حتما جنگ جهانی سوم را راه انداخته بود، حتما در موقعیتی نیست که برای پرفروش کردن کتابش به اختلاف ایران و روسیه دامن بزند و به‌یقین در تهران و مسکو کسی خریدار این حرف‌ها نیست.»
