پس از چندین هفته بعد از اعلام پیروزی جو بایدن از سوی خبرگزاریهای ایالات متحده آمریکا، بالاخره 2 روز پیش شبکه CNN اعلام کرد به نامهای دست یافته که نشان میدهد اداره کل خدمات عمومی که در این مدت از آغاز روند انتقال قدرت امتناع میکرد، خبر داده است که بایدن را بهعنوان پیروز انتخابات برآورد کرده و آماده آغاز رسمی روند انتقال قدرت به دولت بعدی است.
از آنجایی که روند انتقال قدرت در آمریکا 70 روز است و بایدن میتواند کابینه خود را از پیش تعیین کند، با اینحال میتوان گفت که از همین ابتدای کار وی با چالشها و مشکلات بزرگی روبهرو است.
بحران اقتصادی و شیوع گسترده ویروس کرونا در این کشور، اقدامات احتمالی دونالد ترامپ رئیس جمهور فعلی ایالات متحده در روزهای باقیمانده از ریاست خود و تنش بیسابقه این کشور در طول دهههای اخیر با کشورهای متحد و رقیب خود در عرصه بینالملل از عمدهترین چالشهای بیسابقهای است که پیشروی این منتخب دموکرات قرار دارد.
یکی از چالشهای عرصه بینالملل پیشروی این رئیس جمهور آینده ایالات متحده آمریکا که در ۲ ساله اخیر موجب انزوای این کشور در عرصه بینالملل شده است، مسأله خروج ترامپ از برجام در سال 2018 است.
بایدن که از ابتدای رقابت انتخاباتی خود با چهلوپنجمین رئیس جمهور آمریکا، مواضع خود را در موضوعات بینالملل اذعان کرده بود، همواره بر بازگشت به برجام تأکید کرده است.
البته باید گفت که اهمیت بازگشت آمریکا به برجام مورد تأیید بسیاری از دولتها و کارشناسان بوده است. از همینرو خبرگزاری القدس العربی در گزارشی تحلیلی تأکید کرد که حل بحرانهای منطقه خاورمیانه بدون رفع تنش میان ایران و آمریکا نه بهنفع کشورهای عربی است و نه اروپا.
با اینحال برخی اعتقاد دارند که چالش بازگشت به برجام راهحلی ساده دارد. چند روز پیش محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان اظهار کرده بود که بایدن میتواند با ۳ فرمان اجرایی به برجام بازگردد.
از سوی دیگر تروئیکای اروپایی که در ۲ سال اخیر همواره بر ادامه حیاط برجام تأکید کرده است، چند شب گذشته با تشکیل جلسه در سطح وزرای خارجه، برای بازگشت ایالات متحده به برجام با روی کار آمدن بایدن ابراز امیدواری کردند.
با اینحال برخی دیگر بازگشت به برجام از سوی بایدن را با مشکلات زیادی همراه میدانند.
برخی از مقامات اروپایی و آمریکایی اعتقاد دارند که بایدن تا پیش از انتخابات ریاست جمهوری در ایران باید مذاکرات را انجام دهد؛ زیرا با روی کار آمدن دولت در ایران فرصت پیشرو از دست میرود.
پایگاه خبری Justsecurity به نقل از یک منبع آشنا اعلام کرده است که بایدن قصد دارد تا پیش از انتخابات در ایران مذاکرات لازم برای بازگشت به برجام را انجام دهد.
با اینحال موانعی همچون بیاعتمادی تهران به واشنگتن برای مذاکرات، اظهار مقامات کشورمان به تمایلنداشتن به دادن هیچگونه امتیاز برای مذاکره جدید، کارشکنیهای عربستان و اسرائیل در منطقه و ادامه فشارها و ایجاد تنش ترامپ در زمان باقیمانده تا انتقال قدرت در آمریکا، همه مواردی هستند که شرایط را برای بازگشت دولت بعدی ایالات متحده، بهویژه تا پیش از انتخابات ریاست جمهوری در ایران سخت خواهد کرد.
در این میان تحلیلگران معرفی رسمی «آنتونی بلینکن» بهعنوان عهدهدار تصدی سمت وزارت خارجه دولت آینده آمریکا از سوی بایدن را نخستین گامهای احتمالی این رئیس جمهور دموکرات برای اقداماتی همچون بازگشت به برجام میشمارند.
با تمامی این تفاسیر در اوایل هفته جاری کاترین اشتون نخستین مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که در مذاکرات هستهای گروه گروه 1+5 و ایران هم نقش داشت، برای احیای برجام ۳ راهکار به «جو بایدن» پیشنهاد داد.
طبق گزارش منتشرشده از نشریه تایم آمریکا، اشتون در یادداشتی در اینباره نوشت: رئیسجمهور منتخب (بایدن) چه باید بکند؟ این کارهای ذیل شاید دستور کار (بایدن) باشد: «۱- تیمش را آماده و تقویت کند ۲- برجام را بهعنوان توافق نخست قرار دهد نه توافق پایانی ۳- پایه برجام را روی اساس مستحکمتری قرار دهد».
این عضو مجلس اعیان (لُردها) انگلیس در توضیح مورد یک نوشت: «(دولت بایدن) اتحادیه اروپا را برای گردهم آوردن گروه ۱+۵ متقاعد کند. با رهبران تکتک این کشورها بهطور خاص درباره این موضوع صحبت کند و از آنها بخواهد که وزرای خارجه خودشان را برای دیدار با وزیر خارجه جدید ایالات متحده آماده کنند. تصمیم بگیرد که چه کسی قرار است رهبری مذاکرات را برعهده بگیرد».
رئیس میز «اروپای جهانی» در واشنگتن دیسی در توضیح مورد دوم اینطور تصریح کرد: «هرگز بنا نبود که توافق سال ۲۰۱۵ نقطه پایانی مذاکرات باشد. این توافق فقط به یک موضوع بزرگ و مورد نگرانی خاص که همان برنامه غنیسازی اورانیوم ایران بود، پرداخت و موفق هم عمل کرد تا زمانی که رئیس جمهور ترامپ ایالات متحده را از این توافق خارج کرد، ایران همچنان تعهداتش را حفظ کرده بود. همه ما درباره دیگر موضوعاتی که باید به آنها پرداخته میشد، از سامانههای موشکی بالستیک گرفته تا جاه طلبیهایش در منطقه، اطلاع داشتیم اما (موضوع برنامه هستهای ایران) مانند تخته سنگی بود که باید از راهروی در برداشته میشد پیش از اینکه ما بتوانیم به پیش برویم و بقیه موضوعات را حل کنیم. بایدن و تیمش باید این تصویر را که چطور چنین کاری میتواند با استراتژی بزرگتر منطقهای متناسب باشد، ترسیم کنند و البته توافقهای اخیر امضاشده آبراهام بین اسرائیل و کشورهای عربی را هم مدنظر داشته باشند».
اشتون همچنین درباره سومین راهکار و دستور کار احتمالی مستحکم کردن پایه برجام نوشت: «این کار یعنی کار کردن با کنگره (آمریکا) برای یافتن راههایی بهمنظور اطمینانبخشی به این توافق تا زمانی که همه طرفها به آن پایبند باشند و اهداف طولانی مدتتری بهعنوان ابزار جلب حمایت از آن ترسیم شود. بازگشت به برجام تنها با اتکا به اختیارات ریاست جمهوری بهمنظور حفظ آن شاید برای کوتاهمدت کارساز باشد اما توسل به آن رویکردی پایدار و مانا نیست».
با توجه به اظهارات اشتون درباره تحکیم برجام توسط کنگره و جلوگیری از اقدامات احتمالی رئیس جمهور بعدی آمریکا علیه این معاهده، باید گفت که این امر بسیار سخت و زمانبر خواهد بود.
با اینحال درصورت وقوع مذاکرات مجدد میان ایران و ۱+۵ بر سر بازگشت ایالات متحده آمریکا به برجام، مطمئناً این مسأله مورد تأکید مقامات کشورمان و سایر اعضای برجام خواهد بود و این کشورها خواستار اطمینان از تکرارنشدن اقدام علیه برجام خواهند شد.
از آنجایی که کنگره آمریکا در دست دموکراتها قرار ندارد، روند رسیدن به چنین اقدامی از سوی دولت آینده آمریکا سخت و زمانبر خواهد بود.
از آنجایی که مجلس سنای آمریکا از اکثریتی جمهوریخواه تشکیل شده است، مخالفت این مجلس را با طرحهای اینچنینی دولت آینده را محتمل میکند.
با اینحال و با توجه به برخی از همکاریهایی که میان برخی از جمهوریخواهان با دموکراتها در سنای آمریکا بر سر مسأله ایران در طول ۴ ساله ریاست ترامپ در کاخ سفید اتفاق افتاده، میتوان گفت که نظر سنا بیشتر به سمت تنشزدایی با کشورمان است.
بهعنوان مثال سال گذشته برخی از جمهوریخواهان به طرح «منع اقدام نظامی رئیس جمهور آمریکا علیه ایران» رأی مثبت داده که با توجه به مخالفت ترامپ با این طرح، طرح مذکور به تصویب رسید. (البته چندی بعد ترامپ از قدرت ریاست جمهوری خود استفاده کرده و این طرح را وتو کرد.)
از اینرو میتوان نتیجه گرفت که تصویب تحکیم برجام در سنای آمریکا محتمل بوده، اما مطمئناً در گامهای نخست با مخالفت روبهرو خواهد شد که این مسأله موجب زمانبر شدن این رویه خواهد شد.