دنیای مجازی، غلط نویسی و رواج زبان‌های خارجی زبان فارسی را تهدید می‌کنند

مواظب باشید لال نشوید!

 «پیش‌‏بینی می‌‏شود که نیمی‌از زبان‌های هنوز زندۀ دنیا - بیشتر زبان‌هایی که ثبت نشده، نانوشته و خارج از اجتماع خود، ناشناخته‌اند- تا پایان قرن آینده از بین بروند.»
این ادعایی است که «راس پرلین» زبانشناس مطرح بریتانیایی در مقاله درخشان «زبانشناسی رادیکال در عصر انقراض» مطرح کرده است. او می گوید مرگ و تولد زبان ها در فرآیند تاریخ امری گریزناپذیر است اما از بین رفتن امروزیِ زبان ها، ناشی از یکپارچگی فرهنگی است که در جهان گسترش می یابد. این ایده، باید یک بار دیگر، و جدی تر از همیشه، علاقمندان به زبان و شعر فارسی را هم به فکر وادارد. به ویژه امروز، روزی که به مناسبت گرامیداشت جایگاه استاد شهریار به روز شعر و ادب فارسی نامگذاری شده است.
 آیا زبان فارسی در حال تهدید است؟
پاسخ به این سوال هم سخت است و هم آسان. بیش از صد میلیون نفر در سطح جهان - به ویژه در ایران، افغانستان و تاجیکستان - فارسی حرف می زنند و دشوار است بپذیریم که این زبان با این وسعت به راحتی از بین برود. اما آنچه باعث نگرانی می شود دقت در روند تغییر زبان ها است: «آهسته و تدریجی، اما موثر و برگشت ناپذیر». از این جهت تعداد آدم هایی که در حال حاضر فارسی حرف می زنند دلیل قانع کننده ای برای رفع نگرانی نیست.
از طرف دیگر نشانه های این تغییر در آثار مکتوب و شفاهی امروز فارسی زبانان مشهود است. کلماتی وارد زبان فارسی شده اند که نه لزوما ریشه فارسی که اصلا ریشه و معنی لغوی خاصی ندارند.
 خطرات کدامند؟
برای اینکه از پیشرفت این وضعیت ناگوار جلوگیری کنیم ابتدا باید عوامل موثر در آن را بشناسیم. مهمترین عامل در حال حاضر دنیای مجازی است. یک کارشناس زبان فارسی اعتقاد دارد مهمترین اثر فضای مجازی بر زبان فارسی شلخته نویسی است. «سمانه اینانلو» به ایرنا می گوید: « در شبكه های مجازی سرعت تبادل اطلاعات بسیار بالا است و مطالب بدون هیچ گونه پیش فرضی آماده می شوند و همین عاملی به شمار می رود تا درصد خطاها بالا رود. البته این موضوع در میان كارشناسان ادبی و نویسندگان كمتر از بقیه وجود دارد اما این فرهنگ در میان عموم مردم رواج ندارد و درست نویسی برای آنها آشكار نیست و بیشتر آنها در واقع بلد نیستند كه درست بنویسند. همین مطالب منتشر شده و گپ های عمومی در فضای مجازی گاها شلخته نویسی را به وجود می آورد و تاثیر منفی بسزایی نیز در زبان فارسی می گذارد. تغییر كلمه ها به صورت آشكار، خلاصه نویسی، نوشتن تنها یك حرف كه باقی آن را خود مخاطب باید حدس بزند از جمله مواردی به شمار می روند كه امروزه در فضای مجازی رواج زیادی یافته است.»
آنطور که «غلامحسین صدری» نویسنده و روزنامه نگار می گوید برای حفظ زبان فارسی باید درست بنویسیم: « در روزنامه‌ها شلختگی زیادی در نوشتن دیده می‌شود.
گاهی نزدیک به زبان گفتار می‌نویسند که درست نیست. خیلی اهمیت دارد که  مطبوعات و رسانه‌ها درست‌نویسی درباره اسامی و واژه‌ها را رعایت کنند؛ خصوصا درباره اسامی خیلی دیده می‌شود که غلط می‌خوانند و می‌گویند.»
 عربی خطرناک‌تر است یا انگلیسی؟
سال ها است که تصور عمومی از تغییر زبان فارسی، حضور و نقش کلمات عربی در آن است. بسیاری از محققان زبان فارسی، اساتید و مردم عادی خطر اصلی تغییر زبان را کلمات عربی می دانند. این دیدگاه به ویژه از دوران مشروطیت به بعد چشم گیر شد.
نویسندگان بزرگی به نقد وضع زبان پرداختند و زدودن زبان فارسی از ادبیات عربی را راه حل مشکل دانستند.
سال ها بعد این مشکل رنگ دیگری به خود گرفت. نقدِ افراطی کلمات عربی به استفاده افراطی از کلمات انگلیسی و اخیرا فرانسوی منجر شده است. در حقیقت این خطر جدید نگران کننده تر از خطرات قبلی است چون اگر بین زبان و فرهنگ فارسی و عربی شباهت هایی زیادی وجود داشت، تناسبی بین زبان فارسی و انگلیسی و فرانسوی دیده نمی شود.
فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی راه حلی دارد؟
تغییر زبان فارسی موضوعی است که  از سال ها قبل دولتمران ایران را به فکر واداشت تا با تاسیس مرکزی به صورت جدی تر از از زبان مراقبت کنند. اردیبهشت ماه سال 1314 نهادی با عنوان فرهنگستان ایران تاسیس شد. این نهاد تا سال 1333 با عنوان «فرهنگستان اول» فعالیت کرد. این نهاد با این نام تا سال 1333 فعالیت داشت و در آن بسیاری از نویسندگان و ادیبان بزرگ ایران عضو بودند. بعد از آن فرهنگستان زبان ایران با نام فرهنگستان دوم از سال 1347 تا 1360 دایر شد. فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای «حفظ قوّت و اصالت زبان فارسی»، «پروردن زبانی مهذّب و رسا» برای بیان اندیشه‌ها، «رواج زبان و ادب فارسی» و «ایجاد نشاط و بالندگی در زبان فارسی» در سال 1369 تاسیس شد.
این فرهنگستان تا امروز وظیفه اصلی محافظت از زبان فارسی را داراست. وظیفه ای که گاه با موفقیت انجام شده - مانند ترویج واژه زیبای «پیامک» - و گاه منجر به تمسخر مردم شده است مثل «رایانک مالشی» و «زیر موشی»! به نظر می رسد فعالیت های فرهنگستان در برابر هجوم دنیای مجازی، زبان های بیگانه و رواج غلط نویسی - حداقل تا امروز- کارساز نبوده است و این موضوع نگرانی از آینده زبان فارسی صحیح را بیشتر کرده است.