وقتی بعد از مدتها سردرگمی علیرضا شجاعنوری مرد خوشنام سینمای ایران به عنوان دبیر بیستونهمین جشنواره فیلم کودک و نوجوان انتخاب شد، بسیاری این حکم را یکی از بهترین تصمیمات مدیریتی اخیر سینما دانستند. سینماگری که در سابقه مدیریتی خود علاوه بر دبیری چند دوره جشنواره کودک، سالها تجربه بخش بینالملل فارابی را نیز یدک میکشد. اما این شادمانی انتخاب خوش، خیلی زود با یک تصمیم جنجالی فروکش کرد و همه انتظار دارند تا ببیند منطقی که موجب شد تا جشنواره فیلم کودک و نوجوان جدا شود آیا برخلاف جشنواره فجر به نتیجه خواهد رسید؟ به خصوص آنکه تجربه جداسازی بخش ملی از بینالملل فجر در عمل توفیق چندانی نداشت و به این بهانه در میانه برگزاری جشنواره همدان، در گفت و گو با فارس پاسخگوی سوالات شد.
ابتدا بگویم که طبق صحبتهایی که با برخی از کارگردانها داشتم متوجه شدم یک الی دو اثر تله فیلم هستند که در یک جشنواره سینمایی پذیرفته شدهاند درست است؟
بله
اما من یک سؤال میپرسم آیا تا به حال شده است که یک فیلم سینمایی را ببینید که بگویید در حد و اندازه یک تله فیلم بوده است؟
بله بسیار زیاد.این هم همان شکل را دارد تله فیلمهایی را دیدیم که به شدت ساختار و فرم سینمایی داشتند.
یک جشنواره وظیفه کلیاش چیست؟
وظیفه یک جشنواره این است که همچون یک آیینه در مقابل فردی باشد که به ضیافت میرود. آن کسی که به ضیافت میرود دوست دارد لباسش آراسته باشد یعنی جشنواره وظیفهاش این است که نشان دهد بضاعت سینمای ما در موضوع مربوط به چه اندازه است. از آن طرف باید افقهای پر نور را به فیلمساز نشان دهد بدین معنی که به فیلمساز بگوید که اگر در این مسیر حرکت کنی و فیلم بسازی به این جایگاه و نتیجه میرسی و اگر فیلم ضعیفی بسازی فلان اتفاق برای تو و اثرت میافتد.
جشنواره باید جنبههای مختلفی را که به آنها اشاره کردم نشان دهد. از جمله مأموریتهای این جشنواره این است و من هم با این نیت چنین مسئولیتی را پذیرفتم. روز اول در نخستین مصاحبهام گفتم اگر فیلم نداشته باشیم بخش سینمای ایران را هم برگزار نخواهیم کرد. این حرف را بسیار صادقانه گفتم.
چرا در مجموع این حرف را زدید؟
چون از همان ابتدا تصمیم گرفتم به دنبال کمیت نباشم و به هیچ عنوان نخواستم که کیفیت فدای کمیت شود. میخواستم به سینماگران بگویم که مثلاً در این عرصه فیلم نداریم یا اگر هم داریم بضاعت مان به این اندازه است. فرض کنید اگر تعداد فیلمها با دو تله فیلم به این تعداد رسیده است خودش میتواند جزو مواردی باشد که نتیجهگیری کنیم تا چه اندازه در سینمای نوجوان دستمان پر است.
خودتان فکر میکنید که چه تعداد از فیلمها در ارتباط با نوجوانها بودهاند به شکلی که خودشان مخاطب این آثار باشند؟
یکی دیگر از وظایف جشنواره این است که بررسی کند آیا این فیلمها میتوانند با تماشاگرش که نوجوان است ارتباط برقرار کند یا خیر؟ ما باید این کار را انجام دهیم و در اختیار قرار دهیم. بگذارید این طور بگویم. فرض کنید فیلمسازی در جشنواره با هر کیفیتی دارای اثر است او یک حقوقی به گردن جشنواره دارد. حق هنرمند به جشنواره این نیست که ناهار و شامش تنها گرم باشد، بلکه جشنواره وظیفه دارد در مورد اثرش حداکثر اطلاعات ممکن را به او بدهد تا زمانی که از جشنواره خارج میشود با کولهباری از اطلاعات جشنواره را ترک کند.
این فرصت بسیار خوبی است که کارگردان با مخاطبان اصلی فیلمش که نوجوانان هستند در حد و اندازه وسیعی به تماشای فیلمش بنشیند و بازخوردهای لازم را خود ببیند. در این تعامل قطعاً به نقاط ضعف و قوتش پی خواهد برد. قطعاً این آگاهیبخشی دو طرفه باید باشد هم برای مخاطب و هم برای فیلمساز.
جشنواره باید آنقدر تأثیرگذار باشد که فیلمساز را آگاه به مسیری کند که در آن قرار گرفته است شاید او را به این نتیجه برساند که به طور کلی جایش در اینجا نیست. جشنواره نباید فیلمساز را فریب دهد و این مراسم را به چشم یک جشن دور همی نگاه کند. جشنواره جایی است که باید جشن بلوغ فیلمساز در آن رخ دهد. یعنی هر فیلمسازی با هر قدرتی که میآید در جشنواره باید به شعور و آگاهی بیشتر نسبت به کیفیت اثرش برسد. جشنواره به معنی ریخت و پاش نیست، جشنواره به معنی بزن و بکوب نیست جشنواره یعنی جشن بیداری که باید پردهای از مقابل چشمها کنار برود تا واقعیت را بهتر ببینیم.
جشنواره باید به این سمت برود، البته نکاتی که به آنها اشاره کردم بدین معنی نیست که در حال حاضر این اتفاقها میافتد، بلکه با توجه به تمام نکاتی که باید در رخ دادن چنین رفتاری وجود داشته باشد و بضاعت موجود تلاش میکنیم در این مسیر حرکت کنیم. از آنجایی که این جشنواره مربوط به قشری میشود که شاید بیشترین جمعیت کشور را تشکیل دادهاند و شخصیتشان در حال شکلگیری است برایمان از اهمیت زیادی برخوردار باشد از طرفی نباید فراموش کنیم در شکلگیری شخصیت نوجوانان ما تهاجم فرهنگی تأثیر زیادی دارد.
این جشنواره برای تربیت شخصیت نوجوان برنامهریزی دارد؟
زمان نصیحت گذشته است زمانهای که بنده نوعی بگویم بشین پسر جان و گوش بده آمریکا جنایتکار است و.... نوجوان دیگر از کسی نصیحت نمیپذیرد مگر اینکه از راه خودش وارد شویم. به نظرم المپیاد فیلمسازی نسل آینده را به تهاجم فرهنگی واکسینه میکند. بحث اولیه ما این است که باید به نوجوان توجه کرد. اگر به نوجوان توجه لازم بشود او از بسیاری از آفتهای اجتماعی محافظت میشود. یعنی اگر شخصیت تمام کسانی که به داعش گرویدند مورد بررسی قرار بگیرند متوجه میشویم در نوجوانیشان مورد بیتوجهی بودهاند. اینها عمدتاً افرادی هستند که خانوادههایشان به اروپا مهاجرت کردهاند. در آنجا مورد بیتوجهی قرار گرفتهاند و سرخورده شدهاند. دوران نوجوانی خود را با بیتوجهی گذراندهاند. تمام غرورشان را سرکوب شده است. وی برای اینکه بخش زیادی از زخمهایی را که خورده است بپوشاند و به داعش میپیوندد، البته این نظر شخصی من است که اگر این افراد مورد بررسی قرار بگیرند متوجه خواهیم شد که در دوران نوجوانی بیتوجهی زیادی را دیدهاند.
در نخستین گام برای اینکه به نوجوان توجه کنیم جشنواره نوجوان را از کودک جدا کردیم. خواستیم بگوییم که ای نوجوان تو برای ما مهم هستی و تو را میبینیم و خواهش میکنیم تو هم بزرگ شدی ما را ببین. او سه دقیقه فیلم بسازد و ما امکاناتش را در اختیار او می گذاریم تا کارش را انجام دهد. و آموزشهای ابتدایی فیلمسازی را هم به آنها میدهیم برای اینکه بتوانند حرفشان را بزنند. وقتی او حس کند که مورد توجه است و میتواند با یک زبان ویژه حرفهایش را بزند احساس بودن میکند.
برنامهتان برای نوجوانی که در این جشنواره مطرح میشود چیست آیا رها میشود؟
رها که نمیشود اما دقت داشته باشید ما نباید همه چیز را برای نوجوان حاضر و آماده کنیم او هم باید برای خودش دل بسوزاند و حواسش را جمع کند. اینها نیز جزو بخش تربیت آنهاست ما امکانات را در اختیار آنها میگذاریم. نوجوانها آینده کشورشان هستند و باید مدیریت را خود یاد بگیرند. در اصطلاح باید بگویم که من کرکره مغازه را بالا میزنم و چراغش را روشن میکنم حالا نوجوان هم اگر از خود پیگیری و ممارست نشان دهد قطعاً امکانات در اختیار او قرار خواهد گرفت.
دستاورد این جشنواره برای مدیران چیست آیا در پایان جشنواره مواردی که مربوط به مدیران است و باید انجام دهند به آنها ارائه میکنید؟
ما یاد گرفتیم که به ما کاغذی پر از موارد را بدهند که مثلاً موارد مهمی هم در آن ذکر شده و بعد آن را به روی میز بگذاریم و نگاهش هم نکنیم. مدیری که همه چیز برایش آماده باشد اگر یک روز این شرایط نباشد نمیداند چه کار باید انجام دهد چنین فردی مدیر نیست. اما تیمهای تحقیقاتی قطعاً در جشنواره کار خودشان را انجام خواهند داد و موارد لازم را بررسی میکنند.
