توسعه شهرنشینی علاوه بر ابعاد سختافزاری اعم از نوسازی ساختمانها و معماری شهر، ضرورتها و الزامات فرهنگی و اجتماعی هم دارد که این الزامات در ارتقای فرهنگ شهروندی خود را نشان میدهد.
امروزه فرهنگ شهرنشینی بخش مهمی از فرهنگ عمومی هر جامعهای را تشکیل میدهد که کیفیت آن نقش اساسی در فرایند توسعه پایدار، کیفیت زندگی، سلامت و شادابی عامه مردم دارد. از طرف دیگر تبدیل ساکنان شهر به شهروندان تمام عیار، مستلزم ترویج و گسترش فرهنگ شهرنشینی است.
با رشد شهرنشینی، برخی از عناصر مادی فرهنگ از قبیل وسایل حمل ونقل، فناوری ساختمان، وسایل ارتباطی، تجهیزات شهری، وسایل خانگی و کالاهای مصرفی به سهولت رواج پیدا میکند، ولی ارزشها، هنجارها و قواعد اخلاقی و آداب رفتاری به همان سرعت تحول پیدا نمیکند. این روند ناهمگون به مرور زمان نه تنها رفع نشده بلکه در مواردی تشدید هم شده است.
با گسترش شهر و رشد آپارتمانسازی و ایجاد امکانات جدید شهری مانند فرودگاهها، زیرگذرها ، پلهای هوایی، ورزشگاهها، فروشگاههای بزرگ و افزایش انواع اتومبیل شیوه زندگی ما در شهرها بسیار پیچیدهتر و در نتیجه رفتارهای فرهنگی شهرنشینان بسیار متنوعتر شده است. همین موضوع سبب نوعی اختلال در ارتباط شهروندان با یکدیگر شده است.
اگر منصفانه و با دیدی نقادانه به وضعیت موجود در شهر بنگریم، شاهد برخی رفتارهای نابههنجار در اطراف خود خواهیم بود، این روند تصویری نامطلوب برای اهالی شهر، مسافران و از همه مهمتر برای نسل آینده دارد زیرا که از کنشها و رفتارهای امروز ما الگوبرداری میکنند.
پرتاب کردن زباله یا ته سیگار از داخل خودروها به بیرون، ریختن زباله کنار خیابان و ته مانده غذا به رودخانه، گذاشتن زبالهها در یک ظرف روباز و بدون توجه به ساعت اعلام شده از طرف شهرداری و حتی قرار دادن آن مقابل خانه همسایه و یا درست کردن تپههایی از زباله در سر کوچه و کشاندن گربهها به آنجا، پاره کردن روکش صندلی وسایل حمل ونقل عمومی و نوشتن یادگاری روی آنها، عبور و مرور بدون توجه به علائم ، مزاحمت برای همسایه چه در محله و چه در آپارتمانها بدون در نظر گرفتن آداب همسایگی و قانون آپارتماننشینی، خسارت زدن به اموال عمومی و بیتالمال مانند اماکن عمومی و سطلهای زباله، عبور راننده متخلف از چراغ قرمز و رعایت نکردن مقررات راهنمایی و رانندگی و دهها و صدها رفتار و کردار غیراجتماعی دیگر که هر روزه از سوی برخی از شهروندان سر میزند، بخشی از رفتارها و کردارهای ناهنجار و غیراجتماعی است که همه روزه در شهرمان با آن مواجه هستیم.
دردناکتر اینکه اگر کسی بخواهد آداب، رسوم و قوانین زندگی شهری و شهرنشینی را رعایت کند، با متلکگویی شهروندان روبهرو میشود و به عبارتی دیگر آنهایی که مسئولیتپذیرترند، بیشتر در معرض خطر و آسیب قرار گرفته و بیشتر هزینه پرداخت میکنند، به طوری که فرار از قانون و ستیز با نظم و انضباط به یک ارزش و هنجار و رعایت اصول و آداب شهرنشینی، به امری ضد ارزش و ناهنجار تبدیل شده و بیمسئولیتی اجتماعی رواج مییابد.
به راستی چرا مردمی با هزاران سال تمدن و فرهنگ غنی اینگونه قانونگریزی و نظمستیزی را سر لوحه کار خود قرار دادهاند؟
به اعتقاد صاحبنظران یکی از مهمترین عوامل به چالش کشیده شدن فرهنگ شهرنشینی نهادینه نشدن قوانین شهروندی است. حاشیهنشینی، مهاجرتهای شتابزده و بروز تفاوتهای فرهنگی در یک منطقه و در نهایت کماطلاعی مردم از حقوق خود مانع از ترویج و نهادینه شدن فرهنگ شهروندی میشود.
واقع امر این است که کار فرهنگی و ترویج و نهادینه کردن رفتارها و کنشهای شهروندی مسألهای زمانبر است و سالها طول میکشد تا فرهنگ متناسب با مناسبات اجتماعی شکل بگیرد. با این حال این را هم باید پذیرفت که مقوله فرهنگ و از جمله فرهنگ شهرنشینی آنطور که باید و شاید مورد توجه قرار نگرفته است و اقداماتی که انجام شده فقط از سر رفع تکلیف بوده است.
با اینکه طبق قانون تمامی طرحهای عمرانی، اقتصادی، گردشگری و خدمات شهری باید پیوست فرهنگی داشته باشد اما واقعیت این است که پیوست فرهنگی، با وجود داشتن داعیهداران بیشمار پیوسته مظلوم واقع شده است.
برقراری ارتباط مناسب بین شهروندان و دستگاههای اداره کننده، لازمه داشتن جامعه و شهری سالم و شهروندانی قانونمند است و باید به شهروندان در جامعه، قوانین مربوط به شهرنشینی، یادآوری و آموزش داده شود زیرا که یکی از بهروزترین روشهای کاهش هزینهها، افزایش درامد و سوددهی بالا برای اداره بهتر و ارزانتر شهر و آموزش فرهنگ شهرنشینی است.
خانواده، نهاد آموزش و پرورش، آموزش عالی، فرهنگ و ارشاد اسلامی، رسانهها و نهادهای مختلف فرهنگی هر یک به فراخور وظایفی در آموزش فرهنگ شهروندی بر عهده دارند با این حال یکی از دستگاههایی که به لحاظ بسترسازی و اقدامات سختافزاری و نرمافزاری میتوانند در ارتقای فرهنگ عمومی از جمله فرهنگ شهروندی ایفای نقش کنند شهرداریها هستند.
ایجاد بوستان در محلات کمبرخوردار، توسعه فضای سبز شهری و ایجاد فرهنگسراها ممکن است در نگاه نخست ارتباط چندانی با مقوله فرهنگ نداشته باشد، ولی همین اقدامات سختافزاری بستر و فرصتی برای اقدامات و کنشهای فرهنگی، ورزشی و اجتماعی شهروندان فراهم میکند. فضاسازی برای برگزاری ورزشهای همگانی علاوه بر نقشی که در سلامت جسمی شهروندان دارد، شور و نشاط عمومی را به دنبال دارد و در نهایت زمینهساز رفع آسیبهای اجتماعی میشود.
ترویج فرهنگ نظافت و بهداشت عمومی با تأکید بر کاهش تولید و تفکیک زباله، گسترش فرهنگ صحیح رفتار ترافیکی، ارتقای فرهنگ سلامت شهروندی با تأکید بر تغذیه سالم، ترویج فرهنگ استفاده از فضای سبز در زندگی شهری و فرهنگسازی برای افزایش ایمنی شهری به هنگام زلزله و حوادث غیرمترقبه از مواردی است که با استفاده از فضاهای عمومی در اختیار شهرداری از جمله معابر و فضاهای سبز محقق میشود.
در عین حال نباید فراموش کرد که بها دادن به مردم و مشارکت آنها در اداره شهر، حضور اجتماعی شهروندان در جامعه شهری، اطلاعرسانی و آگاهیبخشی به شهروندان و افزایش حس تعلق و اعتماد عمومی آنها به مشارکت داوطلبانه بیشتر شهروندان و ارتقای فرهنگ شهروندی منجر شده و در نتیجه نزاع، خشونت و ناهنجاریها در شهر کاهش و امنیت اجتماعی افزایش خواهد یافت.
به گزارش ایرنا، آموزش و ترویج و ارتقای فرهنگ شهروندی و شهرنشینی؛ کلید اصلی پیشرفت و توسعه است و باید برای داشتن شهر مطلوب، ایدهآل، خوب، مدرن، زیبا، با آرامش و توسعهیافته علاوه بر همه دستگاهها و نهادها، تمامی آحاد مردم احساس مسئولیت کرده و برای ارتقای فرهنگ شهرنشینی این حلقه گمشده در مناسبات شهری تلاش کنند.