این روزها حال و روزش خوب نیست. مکانی که میتوانست هویت شهر را به تماشا بکشد اکنون به محل تجمع معتادان تبدیل شده و روز به روز مخروبهتر میشود. این بنای ارزشمند که روزگاری شکوه خود را به رخ رهگذران میکشیده و محمل امن بسیاری از مسافران بوده سالهاست در انزوا بسر میبرد و گوشهنشین شده است.
کاروانسرای زغالیها که در میدان مفتح و در پای تپه مصلی قرار گرفته در تملک دانشگاه بوعلیسینا است و در سال 1382 به ثبت ملی رسیده، اما بیشتر به مکانی شبیه است که فراموش شده و اثری که با وجود قرارگیری در مرکز شهر میتواند جزو بهترین گزینهها برای رونق گردشگری باشد رو به نابودی است. به بهانه وضعیت نه چندان خوب کاروانسرای زغالیها پای صحبتهای متولیان نگهداری از این بنای تاریخی نشستهایم.
رئیس دانشگاه بوعلیسینا در اینباره به ایسنا، گفت: در دهه 1350 تصمیم گرفته شد دانشگاه بوعلی در تپه مصلی احداث شود که این نقشه بعدها تغییر پیدا میکند و ساختمان آن در جای فعلی دانشگاه بنا گذاشته میشود. در آن زمان سازمان زمین و مسکن تعدادی خانه و از جمله این کاروانسرا را تملک و تعدادی را به دانشگاه منتقل میکند.
یعقوب محمدیفر افزود: کاروانسرا در سال 1356 توسط سازمان زمین و مسکن خریداری و در سال ۱۳۸۹ به نام دانشگاه بوعلی سند میخورد و تا قبل از این سال دانشگاه از تملک این بنا بیخبر بوده است.
وی با اشاره به اینکه کاوانسرا در سال 1382 با شماره ۵۶۹۴ ثبت ملی شده است، بیان کرد: این بنا یک اثر تاریخی است و میراثفرهنگی باید در سالهای گذشته کارهایی برای آن انجام میداد که البته کارهای موقتی مانند برخی مرمتها انجام شده است.
محمدیفر قدمت این بنا را اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی دانست و گفت: حدود 5 سال پیش طرح بازسازی این کاروانسرا توسط یکی از اساتید دانشگاه بوعلی انجام و قرار شد به دنبال سرمایهگذار باشیم، اما مشکلاتی به وجود آمد.
پرونده حقوقی معارض قانونی کاروانسرا باز است
این باستانشناس با بیان اینکه یک معارض قانونی در این محل وجود دارد و هنوز پرونده حقوقیاش باز است، افزود: شخصی که کارگاه نجاری در آنجا دارد ادعا میکند سرقفلی این مکان را دارد، بنابراین صاحب اصلی کاروانسرا که دانشگاه بوعلی است نیز مشکلاتی دارد.
وی گفت: اگر بخش خصوصی هم بخواهد مشارکت کند با مشکل مواجه میشود، بنابراین این مشکل قانونی باید حل شود و اگر مدیریت استان روی این موضوع حساسیت دارد باید دستگاههای ذیربط کمک کنند تا برطرف شود.
معارض حقوقی مانع جدی ورود بخش خصوصی به این بنا است
محمدیفر افزود: در این دوران در کارگروه واگذاری املاک کارهایی انجام شد و چند جلسه با سازمان برنامهوبودجه استان و استانداری تشکیل شد که طبق آن قرار بود کاروانسرا واگذار شود، اما مسأله قانونی و معارض خصوصی که وجود داشت مانع از این اتفاق شد، بنابراین مسأله معارض مانع جدی ورود بخش خصوصی درباره این بناست.
این مدرس دانشگاه در ادامه بیان کرد: دانشگاه بوعلی پروژههای زیادی دارد که در شرایط اقتصادی فعلی نیمهکاره باقی مانده و اینکه بتواند یک پروژه جدا برای کاروانسرا تعریف کند امکان قانونی ندارد، اما اعلام آمادگی میکند که حاضر است این بنا را به بخش خصوصی بسپارد.
وی با اشاه به اینکه طرح بازسازی کاروانسرای زغالیها مورد تأیید استان است و باید در وزارتخانه میراثفرهنگی نهایی شود، گفت: دانشگاه از اینکه بنا را به صورت مشارکتی یا کامل واگذار کند استقبال میکند.
رئیس دانشگاه بوعلیسینا با اشاره به اینکه در این راستا صحبتهایی هم با سرمایهگذاری شهرداری شد، اما به نتیجه نرسید، افزود: مشکلات و حواشی این بنا را میپذیریم و امیدواریم حساسیتهای ایجاد شده درباره بنا در راستای حل مسأله باشد، علاوه بر این دانشگاه آماده هرگونه همکاری با دستگاههای مرتبط برای حل مشکل این مکان است و قبلاً هم اعلام کرده است.
حضور سرمایهگذار با مشکل مواجه است
مدیر پروژه طرح بازسازی کاروانسرای زغالیها نیز گفت: حدود 5 سال قبل دانشگاه باید درباره این بنا تصمیمگیری میکرد، بنابراین قرار شد طرحی را تهیه کرده و در اختیار بخش خصوصی قرار دهد. در آن زمان ابتدا بحث فروش کاروانسرا مطرح و مقرر شد کاروانسرا به دانشگاه علمی، کاربردی واگذار شود و پس از مرمت از زمینها یا پول به دانشگاه بوعلیسینا داده شود و در اصل معاوضهای صورت گیرد، اما دوباره مطرح شد امکان فروش بنا وجود ندارد.
صاحب محمدیانمنصور افزود: پس از آن قرار شد دانشگاه با بخش خصوصی مشارکت کند اما مسائل حقوقی به وجود آمد و از طرف دیگر مباحث اقتصادی مطرح شد و حضور سرمایهگذار با مشکلات اقتصادی مواجه شد.
وی درباره طرح تهیه شده گفت: طرح ابتدایی مجتمع گردشگری شامل بازارچه صنایعدستی، مجموعه اقامتی و سفرهخانه بود که برای بخش خصوصی جذاب باشد، بنابراین یک طرح مرمت و طرح کاربردی تهیه شد و مجوزهای اولیه آن در جلسات اولیه شورای فنی گرفته شد تا پس از آن به بخش خصوصی واگذار شود.
به گفته محمدیانمنصور قیمت کاروانسرا در آن زمان حدود 3 میلیارد تومان بود که بر اثر تغییر قیمت سالهای اخیر با قیمتهای بالاتری مطرح شد و با این حساب دیگر بخش خصوصی وجود نداشت.
بنا به شخص متخصص واگذار شود
این مدرس دانشگاه بوعلیسینا در ادامه افزود: دانشگاه یک نهاد آموزشی است و نمیتواند وقت و انرژی خود را پای مرمت و کارهای اقتصادی بگذارد و بهتر است که این بنا به کسی واگذار شود که در این زمینه تخصص دارد.وی گفت: سازمان برنامهوبودجه بیان کرد با استفاده از بند قانونی، 2 میلیارد تومان برای مرمت به دانشگاه میدهد و دانشگاه باید بنا را در اختیار بخش خصوصی قرار دهد، اما باز هم به دلیل هزینه بالا، بخش خصوصی برای سرمایهگذاری رغبت نشان نداد.
محمدیانمنصور به مشکلات حقوقی بنا اشاره کرد و افزود: این شخص حدود ۳۰ سال است که حق کسب و پیشه در این مکان دارد و باید راضی شود، از طرف دیگر این پیچیدگیها موجب میشود بنا روز به روز مخروبهتر شده و معضلاتی مانند بحث معتادان و ایجاد فضای ناامن در وسط شهر مطرح شود.
بهترین کار فروختن بناست
به عقیده عضو هیأتعلمی دانشگاه بوعلیسینا، بهترین پیشنهاد برای بناهای این چنینی فروختن آن است و از آنجا که مالکیت آن کاملاً آزاد است هیچ مشکلی متوجه خریدار نیست و تنها فرقش با بناهای دیگر این است که به دلیل قرار گرفتن در فهرست آثار ملی تغییرات و تعمیرات باید زیرنظر میراثفرهنگی انجام شود.
وی در ادامه با اشاره به اینکه در حالحاضر دستگاههای دولتی بناهای زیادی در اختیار دارند که نه میتوانند کاری با آنها بکنند و نه میتوانند آنها را بفروشند، گفت: این دستگاهها انگیزه بهرهبرداری اقتصادی از این بناها ندارند چون توجیهی برای این کار ندارند، بنابراین باید در اختیار فضاهایی مانند بازار و سفرهخانه قرار بگیرند که توجیه اقتصادی داشته باشد.
به قوانین محکمی برای حفظ آثار تاریخی نیاز داریم
محمدیانمنصور افزود: میراثفرهنگی بناهای تاریخی را ثبت ملی کرده و آنها را حفظ میکند اما این به تنهایی کافی نیست، در این رابطه به قوانین محکمی نیاز داریم که در راستای رونق بناهای این چنینی باشد، بنابراین صرف نگهداشت آنها کاری نمیکنند چراکه رونق اقتصادی ندارند و روز به روز تخریب میشوند. پس از ثبت باید ادارات و شهرداری ملزم به خرید آنها با قیمتهای خوب باشند و بعد در اختیار بخش خصوصی بگذارند و بنابراین باید قوانینی بر اینها حاکم شود که توجیه اقتصادی و جذابیت سرمایهگذاری پیدا کنند و تا وقتی این اتفاق نیفتد با صرف ثبت هیچ کار مثبتی صورت نمیگیرد.
میراثفرهنگی با ثبت ملی، حق مالک را سلب میکند
وی با اشاره به اینکه این گونه قوانین در تمام کشورها وجود دارد و کشور ما نیز باید پس از سالها تأخیر در این راستا گام بردارد، گفت: بناهایی که دارای ارزش تاریخی هستند و جزو هویت ما محسوب میشوند باید نگهداری شوند. میراثفرهنگی این بناها را ثبت میکند، اما با ادامه مسیر کاری ندارد، بنابراین حق زیادی را از مالک سلب میکند.
مدیر پروژه طرح بازسازی کاروانسرای زغالیها افزود: طبق روش احقاق حقوق مالکان به جای حقی که از مالک گرفته شده چیز دیگری مانند مشوقهای اقتصادی و یا امتیازات و حقوقی باید در اختیارش گذاشته شود که ملک ارزش سرمایهگذاری پیدا کند و مالک هم متضرر نشود.
محمدیانمنصور گفت: اما وقتی به بناها کاربری میدهند که درآمدزا نیست مالک بنا را تخریب یا رها میکند. این مباحث به دلیل آشنایی کمتر یا نداشتن انگیزه مدیران کلانشهری در طرحهای جامع ورود نکرده، اما به هر حال با تأخیر باید انجام گیرد وگرنه بافت تاریخی از بین میرود.
اعتباری که به بناها تعلق میگیرد کافی نیست
معاون میراثفرهنگی ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان همدان نیز افزود: تعداد بناها و آثار واجد ارزش تاریخی در استان بسیار زیاد است و متأسفانه اعتباری که به بناها تزریق میشود کافی نیست.
سیده مریم مختاریموسوی گفت: در اداره میراثفرهنگی در ابتدای هر سال مالی اولویت مربوط به آثاری است که در مالکیت میراث است، پس از آن اولویت با اماکنی است که شرایط اضطراری و پرخطر دارند و در مرحله آخر اولویت با آثاری که مالکیت غیر از میراثفرهنگی دارند.
وی افزود: در مورد بناهایی که مالکیت آنها با میراث فرهنگی نیست ابتدا جلسات و مذاکراتی را با مالکان داریم و از آنها میخواهیم در مرمت مشارکت کنند، این راستا تفاهمنامه مشارکت با مالکان بخش خصوصی تنظیم و پس از انعقاد به وزارتخانه ارسال شده و به نام آنها تخصیص اعتبار داده میشود.
مختاریموسوی با بیان اینکه این اعتبار چشمگیر نیست اما میراث میتواند کارهای اضطراری را با آن انجام دهد، بیان کرد: از دانشگاه بوعلی دعوت میکنیم در جلسات ما حضور پیدا کنند و این تفاهمنامه را منعقد کند تا میراثفرهنگی جدا از کسب اعتبارات استانی برای این بنا از این بند نیز استفاده کند.
قسمت زیادی ازکاروانسرای زغالیها را از دست دادهایم
وی با اشاره به اینکه متأسفانه قسمت زیادی از کاروانسرای زغالیها را از دست دادهایم، گفت: این بنا با توجه به مستندات موجود نیاز به بازسازی دارد، همچنین قسمتهای قدیمی آن به مرمت نیاز دارد و دانشگاه باید مشارکت کرده و به صورت فصل به فصل و با برنامهریزی کار کند.
به گفته معاون میراثفرهنگی ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان همدان وقتی اثری وارد فهرست آثار ملی کشور میشود مشمول قوانینی است، از طرفی چنین آثاری ارزش ملی دارند و وقتی اثری ثبت اثر ملی میشود باید بحث کلان را ببینیم و اگر دچار آسیب شد ورود پیدا کنیم.
دست یاری به سوی دانشگاه بوعلیسینا دراز میکنیم
مختاریموسوی با اشاره به اینکه دست یاری به سوی دانشگاه بوعلی سینا دراز میکنیم که درباره کاروانسرای زغالیها ورود پیدا کند، افزود: میراثفرهنگی همدان سال 1398 قراردادی برای مرمت بخش قدیمی و پاکسازی آوارهایی که در این بنا به وجود آمده بود با رقم ریالی ۱۰۰میلیون تومان منعقد کرد و این اقدامات را انجام داد.
