ادبیات جادهای گونه خاصی از ادبیات شفاهی است. ادبیات رانندگان ناوگان جادهای، بیشتر گویای خلقوخوی صنفی آنان است. ادبیات سیار، بیابانگرد و جادهای، عصارهای از تجارت مردان سفر است که در برابر دیدگان عموم، بخشی از آمال و آروزهای شوفرها و رانندگان را جان میبخشد. اینگونه ادبیات ارتباط عمیقی با باورها، اعتقادات، ذوق، سلیقه، اندیشه، سن، زادگاه و علایق رانندگان دارد.
وقتی که کسی ماشین تازهای میخرد نو یا دستدوم، تنهایی یا شراکتی در جلو ماشین قربانی ذبح میکند از خون قربانی مقداری به چرخ یا سپر جلو و عقب ماشین میزند تا از چشم زخم نگه دارد و بلا دور باشد.
رانندگان موقع حرکت، اسپند دود میکنند، از زیر قرآن رد میشوند و با توکل و توسل به ائمه و ختم صلوات و الهی به امید تو سفر را آغاز میکنند.
بیشتر رانندهها معتقدند در آغاز سفر در جاده اگر روباه ببینند خوشیمن است اما اگر گرگ و خرگوش ببینند بدیمن میدانند.
در گذشته ارتباطات به شکل امروزی نبود، پیامها بهسرعت پخش شود. اغلب پیامها و نامهها از طریق پستچیها و یا ماشیننوشتهها رد و بدل میشد این پیامها حاوی شعر و ادبیات و نصایح و سخنان گهربار بزرگان بود.
بیشتر رانندگان یا همان شوفرهای وسایل شخصی، عمومی- کامیونها، باربریهای سنگین و بیابانگرد از جملات کوتاه، شیرین، شعرهای عامیانه، طنز و فکاهی در قالب مسائل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، ورزشی، حماسی و رزمی، خانوادگی مذهبی- فرهنگی و ادبی و هنری و احساسات درونی غم و شادی به زبانهای محلی، فارسی-عربی و لاتین استفاده میکردند. با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی و ارتباطات امروزی شامل تلفن همراه و اینترنت و فضای مجازی، رادیو و تلویزیون و...، باز هم این دلنوشتهها و ماشیننوشتهها در کشورمان رایج است، نهتنها کم نشده بلکه افزایش یافته و در داخل و بیرون ماشینها در روستا و شهر و جادهها این نوشتهها به چشم میخورد.
سلایق رانندگان هم متفاوت و هم تشابه دارد. برخی با نوشته و برخی هم با عکس و وسایل دیگر. داخل اتاق ماشین جلو داشبورت (داشبورد) و آئینه، آویزان کردن عروسک، تسبیح، اسپند و یا داخل تودوزی عکسهای مذهبی از تمثال ائمه اطهار(پیامبر و امامان) عکسهای از پهلوانان، خوانندگان، هنرپیشهها و هنرمندان عکسهای از مناظر زیبای طبیعت و شهرهای قدیمی ایران و جهان را نصب میکنند.
رانندگی شغل سخت و مفرحی است، هم سختیهای جاده در فصول مختلف سرما و گرما و کوهستان را دارد و هم لذت گردش و کسب تجربه و تماشای نقاط مختلف را دارد.
رانندگان در جادهها با هم دوستی و ارتباط دارند در روبهرو شدن به همدیگر بوق میزنند یا چراغ میدهند و اگر در راه به مشکلی برخورد کنند به همدیگر کمک میکنند.
دلنوشتهها و ماشیننوشتهها احساسات درونی و آرزوهای رانندگان را نشان میدهد. یکی از روزگار مینالد، دیگری از فقر و نداری، یکی آرزوی مال و اولاد و دیگری از پیروزی بر روزگار مینویسد، یکی دعا میکند، یکی اندرز میدهد، خلاصه حرف و حدیث زیاد است که در این قسمت به نمونههای اشاره میشود.
این نوشتهها و صدها نوشته دیگر از دلنوشتههای رانندگان و شوفرها است که در سپر جلو، روی چراغها، بغل ماشینها، روی درها، بالای تاج کامیونها روی باک، پشت ماشینها، روی در عقب و روی آئینهها، روی گلگیرها، جعبه بغل، روی شیشه جلو و عقب اتوبوسها، خلاصه در هر قسمت از خودروها که در دید عموم بود نوشته میشود.
در موتورسیکلتها و دوچرخهها هم کودکان و جوانان از این نوشتهها بهصورت برچسب و شبرنگ استفاده میکنند.
